sorbischlernen
search
search
lěto zapodać:
Časowa tabulka za wučbu stawiznow wot 1800 do 1950
Stłóč na dypki před lětoličbami a daj sej podawki pokazać.
1803
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski sejm w Regensburgu wobzamknje wobšěrne teritorialne noworjadowanje přez sekularizowanje a mediatizowanje. Pozadk je wotškódnjenje tych zemjanow, kiž dyrbjachu swoje wobsydstwo na lěwym boku Ryna Francoskej wotstupić.
Podawki w Europje
1804
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Francoska: „Code Civil“ so zawjedźe. Z tutym byrgarskim zakonikom su wudobyća byrgarskeje rewolucije zapisane; postajenja su pozdźišo zakład němskeho zakonjedawstwa.
- 2.12. Napoleon so w katedrali Notre Dame w Parisu sam na kejžora krónuje; přez ludowe wothłosowanje da so jako kejžor wopodstatnić.
1805
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Napoleon dobudźe bitwu pola Austerlitza (Slavkov u Brna).
Podawki w Europje
- Francoska: Spočatk Napoleonskich wójnow
- Italska: Italska republika přetwori so na kralestwo; Napoleon krónuje so sam z krónu Langobardow.
- Ruska/Wulka Britaniska: W konwenciji ze St. Petersburga dojednatej so stataj na wulku koaliciju přećiwo Francoskej, kotrejž tež Rakuska, Šwedska a Neapel přistupja.
- 6.12. Po bitwje pola Austerlitza wobknježi Napoleon kontinent, podleži pak w bitwje pola Trafalgera ze swojej flotu Jendźelskej a z tym zhubi knjejstwo na morju.
1806
Podawki w Serbach
- 11.12. Poznański měr: zrěčenje mjez Napoleonom a sakskim kurwjerchom Friedrichom Augustom III., kiž přistupi Porynskemu zwjazkej. Sakska powyši so na kralestwo a kurwjerch na krala Sakskeje.
Podawki w Němskej
- 16 němskich wjerchowstwow zwjaza so do Porynskeho zwjazka. Zwjazk stupi so pod škit Napoleona, kiž bě z tym swój zaměr, Němske mócnarstwo rozpačić, docpěł. Rakuski kejžor Franz II. wotpołoži na to kejžorsku krónu Němskeho mócnarstwa, wostanje pak jako Franz I. kejžor Rakuskeje.
- Swjate romske mócnarstwo němskeho naroda so rozwjaza.
- Achim von Arnim a Heinrich von Brentano wozjewitaj prěni zwjazk zběrki němskich ludowych pěsni „Des Knaben Wunderhorn“.
Podawki w Europje
- Francoska: Napoleon wjedźe wójnu přećiwo Pruskej a Ruskej.
- Hollandska: Napoleon změni Batavisku republiku na kralestwo Hollandsku a zasadźi swojeho bratra Louisa Bonaparteho jako krala.
- 21.11. Berlin: We wobsadźenej pruskej stolicy Berlinje postaji Napoleon hospodarsku blokadu (kontinentalnu zawěru) přećiwo britiskemu kralestwu, z tym chce sej Wulku Britanisku podwolić.
- 28.11. Ruska: Ruska podpěra Prusku a připowědźi Francoskej wójnu.
- 27.12. 5. rusko-turkowska wójna. (Skónči so 1812 z dobyćom Ruskeje.)
1807
Podawki w Serbach
- Tilsitski měr. Choćebuski kraj přirjaduje so Sakskej jako narunanje za sakske kónčiny, kotrež Napoleon Westfalskej přida.
Podawki w Němskej
- Po wotzamknjenju Tilsitskeho měroweho zrěčenja wutwori Napoleon kralestwo Westfalska (pod knjejstwom bratra Jéromea Bonaparteho).
- Pruska: We wobłuku wobšěrnych reformow wuda so edikt k wuswobodźenju burow z poddanstwa (Stein-Hardenbergowe reformy).
Podawki w Europje
- Francoska/Ruska/Pruska: Z Tilsitskim měrowym zrěčenjom skónči so rusko-pruska wójna přećiwo Francoskej.
- Wulka Britaniska bombarduje Kopenhagen. Z tym chce docpěć, zo Danska kontinentalnej zawěrje njepřizwoli a swobodny přejězd ze Sewjerneho do Baltiskeho morja garantuje.
- Portugalska: Francozojo wobsadźa Lissabon, po tym zo bě so Portugalska spjećowała, kontinentalnej zawěrje přistupić.
- 2.3. USA: Kongres wobzamknje zakaz wikowanja z njewólnikami.
1808
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Pruska ma Francoskej wobšěrne reparacije płaćić.
- Johann Wolfgang von Goethe: drama „Faust“, I. dźěl Ludwig van Beethoven: 5. sinfonija, prapremjera we Wienje
Podawki w Europje
- Španiska: Francoske wójska wobsadźa strategisce wažne města Španiskeje.
- junij: Joseph Bonaparte pomjenuje so za krala Španiskeje.
1809
Podawki w Serbach
- Prěnja serbska ćišćana nowina „Serbski powědar a kurěr“ wot Jana Dejki wuchadźa.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Ruska přizamknje so kontinentalnej zawěrje přećiwo Wulkej Britaniskej.
- 17.5. Vatikan: Napoleon wozjewi zjednoćenje cyrkwinskeho stata z Francoskej, na to jeho bamž ekskomunikuje. Napoleon da bamža zajeć.
- Šwedska ma po wójnje z Ruskej Finsku wotstupić.
1810
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Napoleon anektuje sewjerozapadnu Němsku, zo by kontinentalnu zawěru přećiwo Jendźelskej přesadźił.
Podawki w Europje
- 2.4. Francoska: Napoleon zmandźeli so z dźowku rakuskeho kejžora Franza I., Marie Luisu.
- 9.7. Napoleon wobzamknje přizamknjenje Hollandskeje k Francoskej.
- 5.8. Napoleon skrući kontinentalnu zawěru.
1811
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Edikt wo přemysłowej swobodźe zakónči cechowu winowatosć a stwori zakład za wičnohospodarski porjad.
Podawki w Europje
- Portugalska: Francozojo podleža britiskemu wójsku, dyrbja pozdźišo Portugalsku cyle wopušćić.
1812
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Za wójnu Napoleona přećiwo Ruskej ma Pruska 20.000 wojakow stajić a Napoleonej swobodny přećah přez Prusku zmóžnić.
- W Berlinje wuńdźe prěni zwjazk „Kinder- und Hausmärchen“ bratrow Jacoba a Wilhelma Grimma.
Podawki w Europje
- Šwicarska ma Napoleonej 12.000 wojakow za planowany nadběh na Rusku stajić.
- 5.4. Ruska: Ruska a Šwedska wobzamknjetej zhromadne wojowanja přećiwo Napoleonej.
- 28.5. Měr w Bukaresće zakónči rusko-turkowsku wójnu z lěta 1806. Ruska zdobudźe Bessarabsku. Serbiska je awtonomna, anektuje pak so lěto na to wot Ruskeje.
- 24.6. Napoleon zaćehnje bjez přizjewjenja wójny do Ruskeje.
- 14.9. Napoleon wobsadźi Moskwu, wot 60.0000 wojakow so jenož něhdźe 80.000 wróći.
- 28.11. Bitwa pola Bereziny; zwrěšćenje „Grande Armée“ we wójnje přećiwo Ruskej
1813
Podawki w Serbach
- 20./21.5. Bitwa pola Budyšina
Podawki w Němskej
- Pruski kral Friedrich Wilhelm III. a car Aleksander I. zwjazataj so přećiwo Francoskej w Kališskim zrěčenju (Vertrag von Kalisch).
- 18./19.10. W Bitwje narodow pola Lipska so Napoleonowe wójsko porazy.
Podawki w Europje
- 14.6. Ruska/Wulka Britaniska wobzamknjetej w Reichenbachu (Šleska) mjezsobnu podpěru we wojowanju přećiwo Napoleonej kaž dźeń do toho Wulka Britaniska a Pruska.
- Španiska: Po poražkach přećiwo britiskemu wójsku dyrbi Napoleon Ferdinanda VII. zaso jako krala zasadźić.
- 2.12. Nižozemska zdobudźe zaso njewotwisnosć wot Napoleona.
- Ruska zdobudźe wot Persiskeje dźěle Kawkaza.
1814
Podawki w Serbach
- Serbske prědarske towarstwo w Lipsku so wobnowi wot Handrija Lubjenskeho a Bjedricha Adolfa Klina; studenća wukmanjeja so w serbskej rěči, počinaja pisać słownik a gramatiku serbskeje rěče.
- 1814/15: Wienski kongres. Postajenja nastupajo Hornju a Delnju Łužicu: Cyła Delnja a srjedźna Łužica připadnjetej Pruskej a přirjadujetej so administratiwnje Braniborskej a Šleskej prowincy – roztřěskanje serbskeho sydlenskeho ruma.
Podawki w Němskej
- Ludwig van Beethoven: opera „Fidelio“, prapremjera we Wienje
- 1814/15: Wienski kongres. Dobyćerske mocy Pruska, Ruska, Rakuska wobzamknu noworjadowanja w Europje. Pólska so rozdźěli. Němski zwjazk so wutwori ze 37 suwerenych statow, wjerchojo so dojednaja na wustawu Němskeho zwjazka.
Podawki w Europje
- 31.3. Francoska: Rakuske, ruske, pruske a britiske wójska zaćahnu do Parisa. Pod ćišćom senata wotstupi Napoleon, nowy kral je Ludwig XVIII., Napoleon wusydli so na kupu Elba.
- 30.5. Z Pariskim měrom zakónča so Napoleonske wójny. Francoska ma wšitke kraje, kotrež je sej po 1792 přiswojiła, wotstupić.
- 1.11. Wien: Na Wienskim kongresu započinaja so jednanja wo noworjadowanju Europy po Napoleonskich wójnach. Pólska so rozdźěli. Pod prezidentom wjerchom Metternichom docpěje so zaměr, w Europje dorewolucionarne politiske wobstejnosće restawrować a legitimować. Ze Swjatej aliancu mjez Ruskej, Rakuskej a Pruskej stwori so system škita monarchiskich mocow.
1815
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Druhi zwjazk „Kinder- und Hausmärchen“ bratrow J. a W. Grimma wuńdźe.
Podawki w Europje
- 31.5. Wien: Na Wienskim kongresu so Hollandska, Belgiska a Luxemburgska do Zjednoćeneje Nižozemskeje zjednoća.
- 9.6. Wienski kongres zakónči so z wobzamknjenjemi, kotrež su kompromis mjez wulkomocami. Runowaha wulkomocow w Europje so z tym konsoliduje.
- 18.6. W bitwje pola Waterloowa so Napoleon doskónčnje porazy wot wulkobritaniskich a pruskich jednotkow, jeho 100dnjowske knjejstwo zwrěšći.
1816
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski zwjazkowy sejm schadźuje so we Frankfurće.
Podawki w Europje
- Ruska: W Pětrohrodźe wutworja oficěrojo Zwjazk wumóženja na zakładźe wuswobodźenskich idejow zapadneje Europy. Zwjazk je zarodk zběžka dekabristow (1825).
- Francoska: Parlament w Parisu so znowa woli, po tym zo je Ludwig XVIII. zhromadźiznu rozpušćił. Konstitucionalisća dobudu nad ultraroyalistami.
1817
Podawki w Serbach
- Krajnostawski wučerski seminar so w Budyšinje załoži.
Podawki w Němskej
- Na Wartburgskim swjedźenju žadaja studenća a profesorojo byrgarsku swobodu a zjednoćenu Němsku, protestuja přećiwo na Wienskim kongresu zahajenej restawraciji a žadaja reformowanje politiskich systemow.
Podawki w Europje
- Ruska: W Estlandskej zběhnje car Aleksander I. roboćanstwo, wobšěrna burska reforma so započina.
- Vatikan: Konkordat mjez bamžom Piusom VII. a Ludwigom XVIII.; zběhnu so dorěčenja, kiž běchu so pod Napoleonom wujednali.
- Serbiska: Konstantinopel přizwoli Serbiskej awtonomiju.
- USA: James Monroe je 5. prezident, Mississippi je 20. zwjazkowy stat USA.
1818
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Italska: Z konkordatom mjez Sicilskej a bamžom dobudźe cyrkej zaso wliw w Južnej Italskej.
- Pólska: Car Aleksander I. wotewri we Waršawje prěni sejm Kongresoweje Pólskeje.
- Francoska: Ludwig XVIII. přistupi k Swjatej aliancy.
1819
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Wjerch Metternich iniciěruje Karlsbadske wobzamknjenja, kiž so wot Němskeho zwjazkoweho sejma we Frankfurće přiwozmu. Wone zmóžnjeja přesćěhanje njewoblubowanych opozicionelnych intelektualnych, kontrolu nad uniwersitami a nowinarsku censuru ze zaměrom, narodne a liberalne hibanje podusyć. Mnozy liberalni spytaja přesćěhanju z wupućowanjom wućeknyć.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: W Manchestrje demonstruje 60.000 tekstilnych dźěłaćerjow dla wólbow do parlamenta. Woni žadaja noworjadowanja wólbnych wokrjesow, dokelž njejsu industrijowe kónčiny ze sylnym rozrostom wobydlerstwa w parlamenće wotpowědnje zastupjene. Policija zběžk krawnje porazy.
1820
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski zwjazkowy sejm we Frankfurće schwali wustawu, z kotrejž skrući so monarchiski system a kotraž měri so přećiwo liberalnym prócowanjam w jednotliwych krajach.
- W Pruskej so sportowe zjednoćenstwa zakazaja.
Podawki w Europje
- Španiska: Zběžki w Španiskej so rozšěrja na Sicilsku, Sardinisku a Portugalsku. Zběžkarjo žadaja sej liberalnu wustawu z lěta 1812. Na to rozsudźi so Swjata alianca, w Španiskej zapřimnyć. (1823 wróći so Ferdinand VII. jako absolutistiski monarch.)
- Portugalska: Wojersko-byrgarski zběžk přećiwo britiskemu knjejstwu. Ludowa zhromadźizna, Cortes mjenowana, wudźěła nowu wustawu. (1822 je Portugalska konstitucionelna monarchija.)
- Ruska/Pruska/Rakuska: Swjata alianca rozsudźi so na kongresu w Troppauwje, w zběžkarskich krajach Španiskej, Sicilskej a Portugalskej z wójskom zapřimnyć.
1821
Podawki w Serbach
- Postajenja wo wotstronjenju roboćanstwa w pruskej Hornjej a Delnjej Łužicy so přesadźeja.
Podawki w Němskej
- Carl Maria von Weber: opera „Der Freischütz“, prapremjera w Berlinje
Podawki w Europje
- Balkan: W Jassy namołwja hrabja Alexandros Ipsilantis Grjekow do wuswobodźenskeho zběžka přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu. To su prěnje kroki załoženja grjekskeho stata.
1822
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Pruskej pušća so wučerjo ze słužby, kotřiž su podhladni, „demagogiskim idejam“ podležeć. Pozadk su prócowanja, podusyć nacionalno-liberalne hibanje.
Podawki w Europje
- 1.1. Grjekska: Narodny kongres wuwoła njewotwisnosć grjekskeho luda.
- apryl: We wójnje přećiwo wuswobodźenskemu hibanju grjekskeho luda zniča osmaniske jednotki kupu Chios a zamorduja 70.000 wobydlerjow.
- Ruska: Car Aleksander I. rozšěri swoju reakcionarnu politiku. Wšitke byrgarske zwjazki so zakazaja, štož wubudźi sylne spřećiwjenja zapadnje orientowanych zemjanow.
- Europa: Swjata alianca da na kongresu we Veronje Francoskej nadawk, rewoluciju w Španiskej pobić.
- USA připóznaja južnoameriske staty, kotrež su so wot Portugalskeje wuswobodźili – Mexiko, Chile, Wulkokolumbiska, Peru, prowincy z Rio de la Plata (Argentinska).
1823
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- 7.4. Španiska: Francoske jednotki zaćahnu do Španiskeje wotsadźenemu kralej Ferdinandej VII. na pomoc. Liberalne mocy so 1.10. pobija.
- USA: Prezident Monroe proklamuje doktrinu. Swjata alianca ma wotpohlad, we Łaćonskej Americe interweněrować. W doktrinje žada so, zo nimaja europske mocy do ameriskeje hemisfery zapřimnyć. Z tym zwuraznja so zasada mjezsobneho politiskeho njezakročenja. Doktrina Monroe’a stanje so ze zakładom ameriskeje wonkowneje politiki.
1824
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski zwjazkowy sejm podlěši Karlsbadske wobzamknjenja. Z tym maja so liberalne prócowanja, kotrež wuńdu wosebje z intelektualnych kruhow, podusyć.
- Ludwig van Beethoven: 9. sinfonija, prapremjera we Wienje
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Knježerstwo zběhnje wšelake kontrolne zakonje dźěłaćerstwa.
1825
Podawki w Serbach
- Handrij Zejler započina w Lipsku teologiju a slawistiku studować, hromadźi ludowe basnistwo, započina sam basnić (1827 baseń „Rjana Łužica“).
Podawki w Němskej
- W Lipsku załoži so Bursowe towarstwo němskich knihikupcow.
Podawki w Europje
- Francoska: Zemjenjo, kiž su wobsydstwo w času rewolucije zhubili a so nětko zaso nawróća, dóstanu wotnamakanja.
- 26.12. Ruska: Dekabrisća (předewšěm oficěrojo) zapowědźa přisahu na noweho cara Nikolaja I. Žadaja wotstronjenje awtokratiskeho knjejstwa. Car zběžk porazy. Natwari reakcionarny režim. Kóždažkuli opozicija so surowje podusy.
1826
Podawki w Serbach
- Pavol Jozef Šafárik (tež Šafařik): „Geschichte der slawischen Sprache und Literatur“. Prěni raz předstaja so serbska rěč a pismowstwo runoprawnje a w zwisku z druhimi słowjanskimi rěčemi.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Ruska a Wulka Britaniska připowědźitej w Petersburgskim zrěčenju pomoc Grjekskej při wojowanjach přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu.
- Ackermannska konwencija – wujednanje mjez Ruskej a Osmaniskim mócnarstwom. Ruskej přilubi so swobodny přejězd přez Dardanele a prawo na sobupostajenje w Dunajskich krajach a Serbiskej.
1827
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Europa: W Londonskim zrěčenju žadaja Wulka Britaniska, Francoska a Ruska awtonomiju Grjekskeje w Osmaniskim mócnarstwje.
1828
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Ruska: Słabosć Osmaniskeho mócnarstwa wužijo připowědźi Ruska tutomu wójnu.
1829
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Prusko-južnoněmske wikowanske zrěčenje je zakład wutworjenja Němskeho cłowneho zwjazka (wutwori so 1834).
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Katolikojo dóstanu politisku a byrgarsku runoprawosć (Catholic Emancipation Act).
- Ruska: Měr z Adrianopela zaruči Ruskej swobodu wikowanja w Osmaniskim mócnarstwje, swobodny přejězd přez Dardanele a knjejstwo w Dunajskimaj wjerchowstwomaj (Moldawska a Walachska).
- Grjekska je samostatna.
1830
Podawki w Serbach
- Handrij Zejler wuda swoju rěčnicu „Kurzgefaßte Grammatik der Sorbenwendischen Sprache nach dem Budissiner Dialekte“.
Podawki w Němskej
- Prusko-ruske zrěčenje: Wuměna t. mj. politiskich złóstnikow mjez krajomaj je nětko móžna. Zrěčenje měri so přećiwo wuswobodźenskemu hibanju w Pólskej.
- W Sakskej wudyrja njeměry ze žadanjemi za reformami stareho stawoweho systema.
- Němski zwjazkowy sejm we Frankfurće wobzamknje krućiše naprawy přećiwo politiskej opoziciji, po tym zo w němskich statach njeměry přiběraja.
Podawki w Europje
- Francoska: Karl X. zběhnje swobodu nowinarstwa, rozpušći parlament a změni wólbne prawo.
- 27.7. wudyri na to wobydlerski zběžk, kotryž krala k wotstupej nuzuje. Woli so „liberalny kral“ Louis Philippe z Orleansa.
- Belgiska: Narodny kongres wuwoła njewotwisnosć wot Nižozemskeje po rewoluciji w awgusće. (W Londonskim protokolu 20.1.1831 so wot wulkomocow njewotwisnosć připóznaje.)
- Pólska: W Kongresowej Pólskej wudyri nowemberski zběžk přećiwo nadknjejstwu Ruskeje. (Byrgarstwo pak dyrbi 1831 kapitulować.)
1831
Podawki w Serbach
- Sakski dźěl Hornjeje Łužicy zarjaduje so kruće do sakskeho stata.
Podawki w Němskej
- Sakska da sebi nowu wustawu, kotraž zmóžni wjetše politiske sobupostajowanje byrgarjow.
Podawki w Europje
- Francoska: W Lyonje podusy wójsko zběžk tkalcow přećiwo julijskej monarchiji.
1832
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Sakskej so roboćanstwo wotstroni.
- Hambachski swjedźeń. 30.000 demokratow demonstruje za zjednoćenu, swobodnu Němsku. Němski zwjazkowy sejm na to wustupowanje přećiwo liberalnym tendencam přiwótři. Swoboda nowinarstwa a zhromadźenja so wotstroni, demokratiske wosobiny so přepytuja, wjedu so procesy dla „wulkopřerady“.
Podawki w Europje
- Pólska: Ruski car Nikolaj I. zběhnje awtonomiju Kongresoweje Pólskeje a přirjaduje ju jako prowincu Ruskej.
- Grjekska: Po wuswobodźenju z Osmaniskeho mócnarstwa stanje so Grjekska z dźědźičnej monarchiju.
1834
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski cłowny zwjazk so wutwori. Wotstronjenje nutřkomócnarstwowych cłow ma hospodarski postup pospěšić.
Podawki w Europje
1835
Podawki w Serbach
- Zakoń wo powšitkownej šulskej winowatosći w Sakskej. W paragrafje 28 so postaji, zo so we wosadach ze serbskimi kemšemi nabožina serbsce wuči a zo smě so serbske čitanje podawać.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Ruska: W Ruskej wotstroni car awtonomiju wšitkich wědomostnych institucijow.
1836
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Parisu wutwori so Zwjazk sprawnych na iniciatiwu Wilhelma Weitlinga. Čłonojo zwjazka su předewšěm němscy liberalnje zmysleni emigranća.
- Zwjazk je zarodk přichodnych socialistiskich a komunistiskich stronow w Europje.
Podawki w Europje
- Španiska: Z wojerskim pučom wunuzuje so znowapřipóznaće liberalneje wustawy z Cádiza z lěta 1812.
- Portugalska: Septemberska rewolucija wunuzuje sej znowapřipóznaće wustawy z lěta 1822.
1837
Podawki w Serbach
- W Budyšinje wottorhaja so štyri měšćanske wrota.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
1838
Podawki w Serbach
- Akademiske towarstwo za łužiske stawizny a rěč we Wrócławju so załoži. Zahajenski přednošk ma student Jan Arnošt Smoler.
Podawki w Němskej
- Zakoń wo železniskich předewzaćach zmóžni załoženje akcijowych towarstwow k financowanju twara a wudźeržowanju železnicy w Pruskej.
Podawki w Europje
1839
Podawki w Serbach
- Serbske gymnazialne towarstwo „Societas Slavica Budissinensis“ (ssb) so załoži na nastork Jana Arnošta Smolerja přez Korlu Awgusta Mosaka-Kłosopólskeho, Jaroměra Hendricha Imiša a Michała Domašku. Tohorunja so załoži na wučerskimaj seminaromaj towarstwo seminaristow.
Podawki w Němskej
- Prěnja němska železniska dalokočara po předstawach Friedricha Lista, hospodarskeho wědomostnika a předewzaćela, so wotewri. Wona wjedźe z Lipska do Drježdźan.
- Zakoń wo dźěle młodostnych we fabrikach (Pruski regulatiw) zakaza dźěło dźěći pod 9 lětami w Pruskej.
Podawki w Europje
1840
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Pruskej nastupi po smjerći krala Friedricha Wilhelma III. jeho syn Friedrich Wilhelm IV. (romantikar) trón. Tež wón zapowědźi Pruskej wustawu a demokratiske reformy.
- Chemikar Justus von Liebig wuda swoje dźěło wo mineralnym hnojenju rostlin.
Podawki w Europje
- Francoska: W Parisu přewjedźe so prěnje komunistiske wulkozarjadowanje (1.200 ludźi).
1841
Podawki w Serbach
- Jan Arnošt Smoler wuda prěni dźěl zběrki „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“.
Podawki w Němskej
- W Drježdźanach zakónči Gottfried Semper twar Dwórskeho dźiwadła (dźensa Semperowa opera).
- Hoffmann von Fallersleben: „Das Lied der Deutschen“ (Deutschlandlied)
Podawki w Europje
1842
Podawki w Serbach
- Jan Pětr Jordan wudawa tydźenik „Jutnička“ (do junija), Handrij Zejler započina w juliju wudawać „Tydźensku nowinu“ – njepřetorhnjeny spočatk serbskeho nowinarstwa.
Podawki w Němskej
- Pruski kral Friedrich Wilhelm IV. załoži čestny rjad „Pour le mérite za wědomosć a wuměłstwo“.
- Kral zběhnje zakaz organizowaneho sporta z lěta 1820.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Chartisća předpołoža parlamentej peticiju, w kotrejž žadaja socialistiscy dźěłaćerjo mjez druhim znowa powšitkowne a tajne wólby. Peticiju podpisaja 3,3 mio. ludźi.
- Zakaz dźěła žonow a dźěći w podkopkach zapisa so w „Mines Act“.
1843
Podawki w Serbach
- Jan Pětr Jordan započina wudawać „Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft“.
Podawki w Němskej
- „Porynska nowina“ (Karl Marx šefredaktor) so dla radikalnych nahladow zakaza, K. Marx přesydli so do Parisa.
- Felix Mendelssohn-Bartholdy załoži w Lipsku konserwatorij.
Podawki w Europje
- Francoska: Nowina „La Democratie pacifique“ utopiskich socialistow so załoži.
1844
Podawki w Serbach
- Prěnje zetkanje mjez Korlu Awgustom Kocorom a Handrijom Zejlerjom. To je spočatk jeju zhromadneho skutkowanja na polu serbskeje kultury.
Podawki w Němskej
- Zběžk šleskich tkalcow přećiwo konkurency přez mašiny. Wójsko zběžk porazy: 24 tkalcow zabitych, 150 zajatych.
Podawki w Europje
- 1.1. Francoska: W Parisu wuńdźe 1. čisło němskeje nowiny emigrantow „Vorwärts“. Redaktorojo su mj. dr. K. Marx a H. Heine. Nowina so kónc lěta zakaza, Marx so z Francoskeje wupokaza.
- Serbiska: Nutřkowny minister Garašin žada w spisu „Načertanije“ wuswobodźenje wšitkich južnych Słowjanow z rakuskeho a osmaniskeho nadknjejstwa a jich zjednoćenje pod serbiskim wjednistwom.
1845
Podawki w Serbach
- 17.10. Prěni serbski spěwny swjedźeń w Budyšinje w „Třělerni“, přihotowany wot K. A. Kocora zhromadnje z J. A. Smolerjom a H. Zejlerjom. 68 spěwarjow – wučerjo, seminarisća, preparandźa – spěwa pod dirigatom Kocora.
Podawki w Němskej
- W Pruskej wuda so jednotne přemysłowe rjadowanje, kiž rozšěri přemysłowu swobodu z lěta 1811.
- Friedrich Wilhelm IV. da starolutheranam korporaciske prawo a prawo na wutworjenje swójskeho cyrkwinskeho wjednistwa.
- W Dwórskim dźiwadle w Drježdźanach ma opera Richarda Wagnera „Tannhäuser und der Sängerkrieg auf der Wartburg“ prapremjeru.
Podawki w Europje
1846
Podawki w Serbach
- W Praze załoži so „Serbowka“.
- H. Zejler wuda cyklus basni „Serbski kwas“.
- Budyšin dóstanje železniski zwisk do Drježdźan.
Podawki w Němskej
- Mechanikar Carl Zeiss załoži w Jenje dźěłarnju za zhotowjenje mikroskopow.
Podawki w Europje
- Belgiska: W Brüsselu załoža Karl Marx, Friedrich Engels a Philippe Gigot Komunistiski korespodencny běrow ze zaměrom, socialistow wšitkich krajow zwjazać.
- 3.3. Pólska: Rakuske jednotki poraža zběžk w Krakowje, kotryž so měri přećiwo nadknjejstwu Rakuskeje w Galiciskej.
1847
Podawki w Serbach
- 7.4. Serbske wědomostno-kulturne towarstwo Maćica Serbska so załoži a „Časopis Maćicy Serbskeje“ wuchadźa wot l. 1848. Prěni předsyda Maćicy je Bjedrich Adolf Klin, hłowny iniciator Jan Arnošt Smoler.
- Jana Radyserba-Wjelowe „Powědančka k wubudźenju a k polěpšenju wutroby za Serbow“ su prěnja zběrka serbskeje swětneje prozy.
- 8.10. Prapremjera prěnjeho serbskeho swětneho oratorija K. A. Kocora/H. Zejlerja „Serbski kwas“ w Budyšinje. To je spočatk serbskeje wuměłskeje hudźby.
Podawki w Němskej
- W Berlinje wotewri kral Friedrich Wilhelm IV. w aprylu prěni pruski parlament. Pruska nima hišće wustawu. Kral dotal wotpokaza, swójsku wšomóc dźělić. W juniju parlament zaso rozpušći.
- W Badenskej žadaja sej radikalno-liberalni wotstronjenje Karlsbadskich wobzamknjenjow z lěta 1819 a zawjedźenje ludoweho zastupnistwa.
Podawki w Europje
- 2.6. Wulka Britaniska: Na 1. kongresu Zwjazka komunistow, kiž wuńdźe ze Zwjazka sprawnych, dóstanjetaj K. Marx a Fr. Engels nadawk, spisać manifest komunistiskeje strony.
- Ruska: Prěni konkordat z Vatikanom rjaduje połoženje romsko-katolskeje cyrkwje w Ruskej.
1848
Podawki w Serbach
- Burske towarstwa so załožuja, politiske a socialne žadanja formuluja w peticijach. W Burskej peticiji na Sakski krajny sejm (69 gmejnskich předstajenych ju podpisa) žadaja sej burja mj. dr. zběhnjenje Hornjołužiskeje krajneje wustawy, spušćenje předprawow zemjanow a runoprawosć serbskeje rěče.
- Maćica přihotuje ze swojeje strony peticiju na sakske knježerstwo, kotruž 5000 swójbow podpisa. W Maćičnej peticiji (Wulkej próstwje Serbow) žada so runoprawosć serbskeje rěče w šulach, w cyrkwjach a na sudnistwje.
- Jan Bartko a Jan Radyserb-Wjela wudataj „Serbski nowinkar“; nowina so njepřesadźi.
- „Bramborski serbski casnik“ počina wuchadźeć. Krajny rada von Schönfeld chce z nim Delnjołužiskich Serbow před demokratiskimi idejemi němskich liberalnych „škitać“.
- Jan Arnošt Smoler wobroći so na Richarda Bluma z próstwu, so zasadźować w Narodnej zhromadźiznje we Frankfurće za runoprawosć słowjanskich wobydlerjow w Němskej.
- 31.5. We Frankfurće wobzamknje Narodna zhromadźizna, zo změja njeněmske mjeńšiny w Němskej w přichodźe prawo njewobmjezowaneho wuwića w šulstwje, literaturje a nutřkownym zarjadnistwje (Proklamacija Narodneje zhromadźizny wo prawach njeněmskich narodow).
- 31.5. Słowjanski kongres w Praze; nawjeduje so wot Františeka Palackeho (čěski historikar). Jan Pětr Jordan je jenički Serb, kiž so na kongresu wobdźěli.
- 5.9. Serbske rěčenske towarstwo so załoži. Wone spěchuje zjednoćenje wšěch serbskich towarstwow.
- 21.10. Załoženje Zjednoćenych serbskich towarstwow (22 serbskich towarstwow, 2000 sobustawow) w Budyšinje. Zaměr je, we wólbnym boju serbskich kandidatow přesadźić. Bur Pětr Cyž dóstanje mandat w 1. komorje, buraj Jan Hejna a Jan Jakub Jězorka w 2. komorje Sakskeho krajneho sejma.
Podawki w Němskej
- Měrcowska rewolucija w Němskej: Byrgarjo, burja, studenća a dźěłaćerjo pozběhnu so přećiwo potłóčowanju a nuzy, žadaja wustawu, wotstronjenje censury a wotstronjenje zemjanskich strukturow.
- 18.5. W Pawołskej cyrkwi w Frankfurće zeńdźe so Narodna zhromadźizna, zo by wustawu a byrgarsko-demokratiski narodny stat Němskeje wutworiła.
- W Kamjenicy twari Richard Hartmann prěnju lokomotiwu w Němskej.
- Friedrich Wilhelm Raiffeisen załoži prěnje wjesne nalutowarnje na drustwowej bazy.
Podawki w Europje
- 1.1. Italska: Zběžki w Italskej přećiwo habsburgskemu knjejstwu zahaja lěto rewolucijow w Europje.
- 21.2. Wulka Britaniska: W Londonje wuńdźe „Manifest komunistiskeje strony“ K. Marxa a Fr. Engelsa.
- 24.2. Francoska: W Parisu wudyri februarska rewolucija, kral Louis Phillipe so k wotstupej nuzuje.
- 13.3. Rakuska: Spočatk byrgarskeje rewolucije; statny kancler Metternich nuzuje so k wotstupej.
- 15.3. Madźarska: Spočatk byrgarskeje rewolucije, kiž wjedźe do wojowanjow wo njewotwisnosć wot Habsburgskeje monarchije.
- Italska: Sardiniska a druhe italske staty dóstanu liberalnu wustawu.
- Danska: Schleswigska a Holsteinska wotrjeknjetej so danskeho knjejstwa a přiwzatej so do Němskeho zwjazka. Schleswigsko-holsteinska wójna so započina.
- Francoska: Dźěłaćerski junijski zběžk w Parisu so porazy.
- 10.12. woli so Charles Louis Bonaparte za prezidenta 2. republiki.
- Šwicarska: Bern je zwjazkowe sydło zwjazka statow. Zakład stata je liberalna wustawa.
1849
Podawki w Serbach
- Hłowna zhromadźizna Zjednoćenych serbskich towarstwow wobzamknje w aprylu wojowanja wo politiske a socialne žadanja.
- Po namócnym rozpušćenju Narodneje zhromadźizny we Frankfurće so nimale wšitke burske towarstwa rozpušća a staja so pod policajski dohlad. Tež serbske spěwne swjedźenje womjelknu.
- Prěni wupućowarjo, starolutheranojo, podadźa so pod fararjom Kaplerom z Wósporka do Awstralskeje.
- J. A. Smoler wobnowi „Tydźensku nowinu“. H. Zejler pisa wjetšinu swojich fabulow a je w njej wozjewja. W „Tydźenskej Nowinje“ wuńdu prěnje basnje Herty Wićazec, prěnjeje basnjerki w serbskej literaturje.
- Jan Bohuwěr Mučink: powědančko „Hribowčenjo“
Podawki w Němskej
- 18.3. Narodna zhromadźizna schwali wustawu Němskeho mócnarstwa pod wjednistwom Pruskeje. Pruski kral wotpokaza pak kejžorsku krónu, tak zo bu wustawa njepłaćiwa.
- 23.7. Poslednje zbytki Narodneje zhromadźizny so z namocu rozpušća. Z tym je byrgarska rewolucija zwrěšćiła.
- W Pruskej zawjedźe so trojoklasowe wólbne prawo.
- Katolski duchowny Adolf Kolping wutwori w Kölnje křesćanske towarstwo rjemjeslniskich. (1850 so prěnje towarstwa zjednoća. Wot 1935 mjenuje so zwjazk Kolpingowy skutk.)
Podawki w Europje
- 13.4. Madźarska: Byrgarsko-demokratiska rewolucija; proklamuje so njewotwisnosć wot Wiena.
- meja: Ruske wójsko zaćehnje, zo by rewoluciju pobiło.
- W awgusće kapituluje madźarske rewolucionarne wójsko.
1850
Podawki w Serbach
- Maćica Serbska wuda 23 knižkow.
- Korla Awgust Jenč wozjewi „Stawizny serbskeje rěče a narodnosće“ w ČMS.
- Wupućowanje Serbow spochi přiběra.
Podawki w Němskej
- 27.2. W konflikće mjez małoněmskim a wulkoněmskim statom wutworja Sakska, Hannoverska, Württembergska a Bayerska na ćišć z Wiena Zwjazk štyrjoch kralow (Vierkönigsbündnis). Pozadk toho je, zo chce cyłe Habsburgske kralestwo k Němskemu zwjazkej přisłušeć (wulkoněmske rozrisanje).
- 20.3.–29.4. Parlament Erfurtskeje unije so zeńdźe, hačrunjež so wažne němske kraje kaž Rakuska, Württembergska a Bayerska njewobdźěla. Wón ma schwalić pruski naćisk wustawy za małoněmski stat, kiž ma so pod wjednistwom Pruskeje wutworić. Parlament Erfurtskeje unije so bjez wuslědka rozeńdźe.
- W samsnym lěće přesadźi Rakuska w Olomouckej punktuaciji na zeńdźenju zastupjerjow Pruskeje, Rakuskeje a Ruskeje, zo so Pruska wzda swojeje politiki – hegemoniju w Němskim zwjazku přesadźić a Rakusku wuzamknyć, štož bě diplomatiska poražka za Prusku.
- Wšitke towarstwa a zjednoćenstwa staja so w Pruskej pod policajsku kontrolu.
Podawki w Europje
- Danska: Berlinski měr zakónči wójnu mjez Pruskej a Danskej, Schleswigsko-Holsteinska wostanje pod danskej krónu.
- Francoska: Nowinarska swoboda so wobmjezuje.
1851
Podawki w Serbach
- Jan Arnošt Smoler załoži prěnje serbske knihikupstwo a nakładnistwo.
- Handrij Zejler zakónči libreto opery „Jakub a Kata“.
- J. A. Smoler smě na gymnaziju w Budyšinje a na wučerskimaj seminaromaj serbšćinu podawać.
Podawki w Němskej
- Sobustawske staty Erfurtskeje unije, kotraž so přez Prusku nawjeduje, nawróća so do Němskeho zwjazka.
- Schaumburg, Hannover a Oldenburg přistupja Němskemu cłownemu zwjazkej.
Podawki w Europje
- Francoska: Statny prezident Bonaparte postaji so sam za samoknježićela, Narodna zhromadźizna so rozpušći.
- Rakuska: Kejžor Franz Joseph I. zběhnje wustawu a postaji znowa absolutnu monarchiju.
1852
Podawki w Serbach
- J. A. Smoler wudawa „Słowjanske lětopisy“ do 1856.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Francoska: Prezident Bonaparte proklamuje so za kejžora Napoleona III. Kejžorstwo so znowa załoži.
1853
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Pruska: Friedrich Wilhelm IV. a Otto von Bismarck, zapósłanc Pruskeje w Němskim zwjazkowym sejmje, staj přećiwo wobdźělenju na koaliciji přećiwo Ruskej w Krimskej wójnje.
Podawki w Europje
- Ruska: 1853–1856 wójna přećiwo Osmaniskemu mócnarstwu, Francoskej, Wulkej Britaniskej (Krimska wójna)
1854
Podawki w Serbach
- Najwjetša skupina serbskich wupućowarjow poda so pod Janom Kilianom do Texasa.
- J. A. Smoler přemjenuje „Tydźenske nowiny“ na „Serbske Nowiny“.
- Protyka „Předźenak“ počina wuchadźeć.
Podawki w Němskej
- Němski zwjazkowy sejm wobzamknje zakaz wšitkich socialistiskich a komunistiskich zhromadźenstwow.
- Bratraj Wilhelm a Jacob Grimm wudataj prěni zwjazk Němskeho słownika.
Podawki w Europje
1855
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němski zwjazkowy sejm wobzamknje wobrónjenu neutralitu w Krimskej wójnje.
- Konkordat mjez Rakuskej a Vatikanom so wujedna. Z nim zesylni so stejišćo katolskeje cyrkwje. Na statnych šulach so nabožinska wučba zawjedźe. Rjadej jezuitow dowola so samostatne šule.
Podawki w Europje
- Ruska: Po smjerći Nikolaja I. je Aleksander II. nowy car.
1856
Podawki w Serbach
- Na Choćebuskim gymnaziju so znowa fakultatiwna serbska wučba zawjedźe.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- China: 1856–1860 Druha opiumowa wójna (Jendźelska, Francoska, USA, Ruska podćisnu sej Chinu jako połkoloniju.)
- Paris: Měrowe zrěčenje mjez statami Krimskeje wójny, tež Pruska je přitomna. Za Rusku wobzamknu so wobšěrne wobmjezowanja a wotstupjenja wobsadźenych krajow.
- Danska: Započina so politika danizowanja Schleswigsko-Holsteinskeje, wosebje w cyrkwjach a šulach.
1857
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Pruskej pomjenuje so Helmut v. Moltke na noweho generalneho staboweho šefa.
Podawki w Europje
- Ruska: Car wutwori komisiju, kiž přihotuje wotstronjenje roboćanstwa.
- Irska: W New Yorku wutwori so tajna skupina Fenier ze zaměrom, britiske nadknjejstwo w Irskej powalić.
1858
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- W Pruskej přewozmje princ Wilhelm I. knjejstwo. Ze swojej politiku „noweje doby“ wotwobroći so wot dotalneje reakcionarneje politiki.
Podawki w Europje
1859
Podawki w Serbach
- J. A. Smoler pućuje druhi raz do Ruskeje, zo by přećelow za Serbow zdobył a sej wuprosył financy za nakładnistwo a knihownju.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Italska: Wójna z pomocu Francoskeje přećiwo Rakuskej; Lombardiska so wuswobodźi.
- Francoska: Kejžor Napoleon III. wujedna z Ruskej Pariske zrěčenje: Car Aleksander II. zawjaza so k neutraliće, dyrbjało-li k wójnje mjez Francoskej a Rakuskej přińć.
1860
Podawki w Serbach
- K. A. Fiedler załoži w Budyšinje chór Lumir.
- K. A. Kocor skomponuje „Wěnc hórskich spěwow“ H. Zejlerja.
- M. Hórnik a J. A. Smoler załožitaj literarny časopis „Łužičan“.
- W Budyšinje a Lubiju předstaji so oratorij „Žně“ K. A. Kocora a H. Zejlerja.
Podawki w Němskej
- Mnoho dźěłaćerskich kubłanskich towarstwow so załoži.
- Spočatki dźěłarniskeho hibanja
- Pola Solnhofena namaka so fosilija archaeopteryksa.
Podawki w Europje
1861
Podawki w Serbach
- K. A. Kocor skomponuje na bibliski tekst oratorij „Israelowa zrudoba a tróšt“.
- Premjera swětneho oratorija „Nalěćo“ K. A. Kocora a H. Zejlerja w Budyšinje.
Podawki w Němskej
- Princ Wilhelm I. so na krala Pruskeje krónuje.
- W Pruskej přewjedźe so wobšěrna wójskowa reforma, rozšěrjenje a modernizowanje wójska, hačrunjež njepřizwoli parlament tutym wudawkam, štož wjedźe k wustawowemu konfliktej do 1866.
- Lěwica liberalneje frakcije w pruskim parlamenće wutwori Doprědkarsku stronu (Fortschrittspartei). Jej přisłušeja mj. dr. medicinar Rudolf Virchow, stawiznar Theodor Momsen a předewzaćel Werner von Siemens.
- W Frankfurće předstaji Philipp Reis prěni telefon.
- Rakuska: Kejžor Franz Joseph I. spožči protestantam runoprawosć z katolikami, tež nastupajo poměr cyrkwje k statej.
- Serbiska: Prěnje prócowanja k zjednoćenju Serbiskeje z Chorwatskej a Bosniskej.
Podawki w Europje
- Rakuska: Kejžor Franz Joseph I. spožči protestantam runoprawosć z katolikami, tež nastupajo poměr cyrkwje k statej.
- Serbiska: Prěnje prócowanja k zjednoćenju Serbiskeje z Chorwatskej a Bosniskej.
- Ruska: Wotstronjenje roboćanstwa; z tym dyrbi so zawostatosć Ruskeje přewinyć.
- USA: Do 1865 wobydlerska wójna mjez statami sewjera a juha (mj. dr. bój wo wotstronjenje njewólnistwa)
1862
Podawki w Serbach
- W Budyšinje předstaji so prěni króć dźiwadło w serbskej rěči.
- Prěnjej serbskej wudawaćelskej towarstwje so załožitej – Serbske ewangelsko-lutherske knihowne towarstwo a Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda.
- W Mužakowje žada sej wučerska konferenca serbske šulske knihi.
Podawki w Němskej
- Po wólbach w Pruskej je Liberalna doprědkarska strona (Liberale Fortschrittspartei) najsylniša frakcija w pruskim parlamenće.
- Pruska wotpokaza próstwu Rakuskeje wo sobustawstwo w Němskim cłownym zwjazku.
- Wilhelm I. pomjenuje O. v. Bismarcka na ministerskeho prezidenta, wón je zdobom wonkowny minister. Jeho politiski zaměr je, wutworić zjednoćenu Němsku z pruskim monarchom a pod pruskej hegemoniju.
- Němski botanikar Julius Sachs wuslědźi fotosyntezu přez chlorofyl.
Podawki w Europje
1863
Podawki w Serbach
- M. Hórnik zestaja „Čitanku – mały wuběrk z narodneho a nowšeho pismowstwa Hornjołužiskich Serbow“.
- M. Hórnik załoži a rediguje „Katolski Posoł“, časopis Towarstwa swjateju Cyrila a Metoda.
Podawki w Němskej
- F. Lassalle załoži w Lipsku Powšitkowne němske dźěłaćerske towarstwo (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein).
Podawki w Europje
- Pólska: Januarski zběžk w ruskim dźělu Pólskeje přećiwo caristiskemu cuzoknjejstwu. Zaměr je wutworić pólski narodny stat. Francoska, Wulka Britaniska a Rakuska podpěraja hibanje, Pruska pak podpěra Rusku. Zběžk zwrěšći.
1864
Podawki w Serbach
- Kito Šwjela přewozmje redaktorstwo delnjoserbskeho tydźenika „Bramborski serbski casnik“; ličba abonentow so w běhu lěta podwoji.
Podawki w Němskej
- Němsko-danska wójna: Pruske a rakuske wojerske jednotki wobsadźa Schleswigsku. Z Wienskim měrom ma Danska Schleswigsku, Holsteinsku a Lauenburg wotstupić.
Podawki w Europje
- Pruska: Němsko-danska wójna
- Šwicarska: Organizacija Čerwjeny křiž so załoži. W Genfskej konwenciji podpisa 16 europskich statow, kak ma so z wójnskimi jatymi, zranjenymi a chorymi wobchadźeć.
- London: Załoženska zhromadźizna I. internacionale, K. Marx wudźěła statut a program.
- USA: Přiwisnicy južnych statow zamorduja prezidenta Abrahama Lincolna.
1865
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Napoleon III. připraji Bismarckej njeformalnje neutralitu w padźe wójny mjez Pruskej a Rakuskej.
- W Lipsku załožitej Louise Otto-Peters a Auguste Schmidt Powšitkowne němske žónske towarstwo.
- Richard Wagner: opera „Tristan und Isolde“, prapremjera w Mnichowje
Podawki w Europje
1866
Podawki w Serbach
- Křesćan Bohuwěr Pful dokónči wobšěrny „Łužiski serbski słownik“, sobuawtoraj staj Handrij Zejler a Michał Hórnik.
Podawki w Němskej
- Pruska a Italska tworitej nadběhowy zwjazk přećiwo Rakuskej.
- 21.6. Pruska wobsadźi Čěsku, to je spočatk Němskeje wójny, w kotrejž wjetšina srjedźnych krajow po boku Rakuskeje wojuje (tež Sakska). Pruska dobudźe bitwu pola Hradca Kralové (Königgrätz).
- 23.8. Praski měr so wujedna. Hannoverska, Kurhessenska, Nassau, Schleswigska, Holsteinska a Frankobród n. M. přirjaduja so Pruskej.
- Rakuska wuzamknje so z Němskeho zwjazka.
Podawki w Europje
- Ruska: Car Aleksander II. změni po atentaće swoju liberalnu nutřkownu politiku.
1867
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Sewjeroněmski zwjazk pod wjednistwom Pruskeje so wutwori, mj. dr. postaja so jednotne wikowanske a přemysłowe zakonje kaž tež jednotne wójsko. Sakska přistupi zwjazkej, zdźerži pak samostatnosć w nutřkokrajnym rjadowanju.
Podawki w Europje
- Ruska předa Alasku za 7,2 mio. US-dolarow na USA.
- Ruska wujedna z Japanskej wobšěrniše wikowanske zrěčenje.
- USA wobsadźa kupy w Pacifiku a wutworja zepěranišćo wójnskeje mariny.
- Rakuska/Wuherska: 18.2. zakónča so jednanja mjez Wuherskej a Rakuskej we Wienje. Wutworitej so dwaj samostatnej stataj ze zhromadnym monarchom. Dwójnomonarchija wobsteji w zhromadnej wonkownej, zakitowanskej a financnej politice.
1868
Podawki w Serbach
- J. Radyserb-Wjela wuwučuje serbšćinu na Budyskim gymnaziju.
- Železniska čara Berlin–Zhorjelc so wotewri, sćěhujetej čarje Choćebuz–Großenhain a Lubnjow–Kamjenc: wažne wuměnjenje industrializacije łužiskeho brunicoweho hórnistwa.
- Hamtske přemjenowanje němskeho Budissin na Bautzen
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
1869
Podawki w Serbach
- Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda wuda protyku „Krajan“.
Podawki w Němskej
- Wilhelm Liebknecht a August Bebel załožitaj Socialdemokratisku dźěłaćersku stronu w Eisenachu.
Podawki w Europje
- Francoska: Napoleon III. reaguje na so zesylnjacu opoziciju z tym, zo přizwoli parlamentej wjace prawow.
- Ruska: Carske wójska wobsadźa uzbekske město Samarkand a podćisnu sej khanat Buchara jako protektorat.
1870
Podawki w Serbach
- Stawk 2.000 tekstilnych dźěłaćerjow w Baršću (Forst)
Podawki w Němskej
- 1870/71 Němsko-francoska wójna; Pruska dobudźe z pomocu južnoněmskich statow nad Francoskej. Francoska ma reparacije na Němsku płaćić a Elsasko-Lothringsku na Němsku wotstupić.
Podawki w Europje
- 1870/71 Němska: Němsko-francoska wójna
- Italska: Italske wójska wobsadźa Rom, po tym zo Francoske wójsko wotćehnje. We wólbach rozsudźi so wjetšina za přirjadowanje dźěla, kiž bě do toho Vatikanskemu statej přisłušał, k Italskej. Z tym zakónči so swětne knjejstwo bamžow. Rom je stolica zjednoćeneje Italskeje.
1871
Podawki w Serbach
- Spěšne wuwiće industrije we Łužicy, dobywanje wuhla, wuwiće škleńčerstwa a tekstilneje industrije. Zdobom so proces pokupjenja ratarskich statokow pospěši, serbscy ratarjo/dźěłaćerjo přeńdu do łužiskeho dźěłaćerstwa, wobchadna rěč mjez nimi njeje wjac serbšćina.
- K. A. Kocor skomponowa serbsku operu buffa „Jakub a Kata“ na libreto H. Zejlerja.
- H. Zejler: „So zwoni měr“, lyriski cyklus
Podawki w Němskej
- 18.1. Pruski kral Wilhelm I. krónuje so we Versaillesu na kejžora Němskeho mócnarstwa. Z tym je zjednoćenje Němskeje po pruskim małoněmskim planje „ze železom a kreju“ dokónčene.
- 16.4. Mócnarski sejm schwali wustawu. Byrgarjo dóstanu wólbne prawo.
- 10.12. Klětkowy paragraf (Kanzelparagraf) je spočatk Bismarckoweho kulturkampfa přećiwo katolskej cyrkwi.
- Lěta 1871–73 mjenuja so załožerske lěta; mnoho bankow, akcijowych towarstwow a předewzaćow so załoži (na př. Drježdźanska banka).
Podawki w Europje
- 18.3. Francoska: W Parisu wuwołaja lěwicarjo komunu. Pariska komuna je přikład za diktaturu proletariata a twori zakład za radowu republiku. Knježerstwo da, po tym zo bě Paris wopušćiło, město z wójskom wróćo zdobyć. 28.5. so komuna doskónčnje porazy; něhdźe 20.000 mortwych.
1872
Podawki w Serbach
- Šleske konsistorstwo přikaza, zo ma so w serbskich, pólskich a čěskich wosadach w paćerskej wučbje jenož němsce wučić.
- Spěwne towarstwo Jednota w Chrósćicach załožene. Dalše serbske kulturne towarstwa nastawaja na wsach k wotwobaranju wšoněmskich nahladow, kiž šěrja so wosebje přez němske wótčinske a druhe towarstwa.
Podawki w Němskej
- Bismarck zakaza rjad jezuitow.
- W Berlinje wujednaja wjerchojo třoch konserwatiwnych monarchijow (Němska, Rakusko-Wuherska, Ruska) jednotnu liniju we wonkownej politice.
- W Poznanju zakaza so pólšćina jako wuwučowanska rěč na šulach.
Podawki w Europje
- Francoska: Sobustawam I. internacionale so byrgarske prawa wotrjeknu.
1873
Podawki w Serbach
- W Sakskim ludošulskim zakonju postaji so wotstronjenje cyrkwinskeho dohlada, zdobom wobmjezuje so serbšćina. W hornich lětnikach je we wšitkich předmjetach němčina wuwučowanska rěč, jenož w nabožinje smě so maćerna rěč sobu wužiwać (§ 12/4).
- Němski etnograf R. Andree wěsći bórzomny kónc Serbow.
- J. A. Smoler kupi ležownosć a dom na Lawskich hrjebjach.
- Po wobnowjenju Chróšćan Jednoty załoži so rjad muskich chórow [na př.: Róža (1876) w Šunowje, Bratrowstwo (1877) w Róžeńće].
Podawki w Němskej
- Z Mejskimi zakonjemi staja so wšitke aktiwity katolskeje cyrkwje pod statny dohlad. Wjacori biskopja a měšnicy so ze zastojnstwa pušća.
Podawki w Europje
- Italska: Klóštry w Italskej so rozpušća.
- Francoska njeje zwólniwa, zarjadowanje cyrkwinskeho stata do italskeho akceptować.
1874
Podawki w Serbach
- Katolska Bjesada w Radworju so załoži. (Bjesady mjenowachu so wjesne towarstwa.)
Podawki w Němskej
- Atentat na Bismarcka je wuraz napjateje atmosfery za čas kulturkampfa.
- We wólbach do Mócnarskeho sejma zdobudu sej socialdemokraća wjace městnow. Najsylnišej stronje pak stej Narodnoliberalna strona (NLP) a Centrum.
Podawki w Europje
- Ruska: Reforma we wójsku; zawjedźe so powšitkowna wojerska winowatosć.
- Danska: Islandskej přizwoli so swójska wustawa.
1875
Podawki w Serbach
- Zakaz nałožowanja serbskeje rěče w šulach w pruskim dźělu Hornjeje Łužicy. Wšě serbske wučbnicy so wotstronja.
- Serbska studowaca młodźina w Praze a Lipsku wustupuje jako Młodoserbja (J. Bart-Ćišinski, A. Muka, M. Bjedrich, J. Libš, F. Rězak, M. Cyž, O. Kleiber). K skutkam pohonjowaca akademiska młodźina jedna pod zaćišćom so zesylnjaceho pólskeho a čěskeho narodneho hibanja.
- A. Muka a J. Bart-Ćišinski zwołataj prěnju studentsku schadźowanku w Chrósćicach.
- J. A. Smoler załoži serbsku ćišćernju.
- J. Surowin přebywa we Łužicy a nawuknje serbskej rěči.
Podawki w Němskej
- 27.5. W Gotha zjednoćitej so Powšitkowne němske dźěłaćerske towarstwo (F. Lassalle) a Socialdemokratiska dźěłaćerska strona (A. Bebel) do Socialistiskeje dźěłaćerskeje strony Němskeje (SAP). Gothaski program – program strony – so wobzamknje.
Podawki w Europje
- Paris: Z wjetšinu jednoho hłosa wobzamknje Narodna zhromadźizna republikansku wustawu. Z tym skonstituowa so formalnje Třeća republika. Po nowym wólbnym zakonju móža mužojo wot 21. žiwjenskeho lěta wolić.
- Ruska a Japanska wuměnitej teritorije: kupu Sachalin dóstanje Japanska, 18 Kurilskich kupow Ruska.
- Osmaniske mócnarstwo je sylnje zadołžene, přizjewi statny bankrot.
1876
Podawki w Serbach
- Młodoserbja wudadźa swój kulturno-politiski časopis „Lipa Serbska“.
- Bukečanske serbske towarstwo so załoži, po jednym lěće wuhotuje prěni spěwny swjedźeń.
Podawki w Němskej
- Hriwna je jednotna měna w cyłym Němskim mócnarstwje.
- W Kölnje wupruwuje Nikolaus A. Otto z wuspěchom swój štyritaktowy motor.
- W Berlinje załoži so Mócnarstwowy patentowy hamt.
Podawki w Europje
- Bołharska: Zběžki přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu, podpěrane wot Ruskeje, turkowske wójsko porazy.
- Serbiska, Montenegro: Wuswobodźenska wójna přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu
1877
Podawki w Serbach
- Budyski šulski radźićel dr. Wilde wobkrući germanizatorisku rólu šulskeho zakonja z lěta 1873.
- Marko Smoler je nawoda serbskeje ćišćernje.
- Jaroměr Hendrich Imiš załoži Serbski homelitiski (prědarski) seminar za serbskich ewangelskich teologow w Hodźiju.
- J. Bart-Ćišinski: „Nawoženja“ – narodno-episka baseń
- Na schadźowance w Kulowje wobzamknje so na namjet A. Muki, hromadźić a rjadować wšu basnisku twórbu H. Zejlerja; zběraja so pjenjezy za ćišć zhromadźenych spisow H. Zejlerja.
- Pod režiju serbskich studentow hraje so w Lejnje dźiwadło.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Ruska: Carska Ruska připowědźi Osmaniskemu mócnarstwu wójnu.
1878
Podawki w Serbach
- Ćišinski wuwije směrdawacy program „narodneho dźiwadła“.
- K. A. Fiedler wuda „Towaršny spěwnik za serbski lud“.
Podawki w Němskej
- W Berlinje załoži so konserwatiwna Křesćanskosocialna strona. Ze swojim antisemitistiskim programom ma Berlinske hibanje někotre wuspěchi.
- 11.5. Atentat na kejžora, kejžor so ćežko zrani.
- 21. 10. Zakoń přećiwo socialistam, wšitke socialdemokratiske a socialistiske aktiwity so zakazaja.
Podawki w Europje
- 22.5. Rumunska proklamuje swoju njewotwisnosć wot Osmaniskeho mócnarstwa.
- Wulka Britaniska wjedźe wójnu w Afghanistanje.
- Berlin: Na Berlinskim kongresu k rozjasnjenju Balkanskeho prašenja wujednawa kancler Bismarck mjez Wulkej Britaniskej, Ruskej, Rakusko-Wuherskej a Osmaniskim mócnarstwom. Přiměr wot St. Stefano so rewiduje. Ruska dóstanje Armensku a Bessarabsku. Rumunska, Bołharska, Serbiska a Montenegro su samostatne. Rakusko-Wuherska wobsadźi Bosnisku a Hercegowinu.
- Ruska: Rewolucionarne zběžki, mjez nimi tři atentaty na cara
1879
Podawki w Serbach
- Prěni nazymski koncert serbskich chórow
- J. Bart-Ćišinski: powědančko „Narodowc a wotrodźenc“
- J. A. Smoler wuda „Kěrluše a spěwy“.
Podawki w Němskej
- Němska a Rakusko-Wuherska wujednatej tajnje Dwojozwjazk, kotryž so přećiwo Ruskej měri.
- „Der Sozialdemokrat“ wuńdźe w Londonje.
Podawki w Europje
1880
Podawki w Serbach
- J. Bart-Ćišinski: „Na hrodźišću“, drama
- Zastupnicy staršeje generacije załoža w Choćebuzu delnjoserbski wotrjad Maśicy Serbskeje, burske woršty postajeja zestawu towarstwa. Mato Kosyk zastupuje tu mysle młodoserbskeho hibanja.
- W. Schulenburg wuda „Wendische Volkssagen und Gebräuche aus dem Spreewald“.
- A. Muka započina wudawać rjad „Zběrka dźiwadła serbska“ (hač do 1930 wuńdźe 33 zešiwkow).
- Korla Awgust Jenč: „Pismowstwo a spisowarjo delnjołužiskich Serbow wot 1574–1880“
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Francoska: Parlament postaji 14. julij jako narodny swjedźeń (dźeń wobsadźenja Bastille 1789) a wozjewi amnestiju za wobdźělnikow Pariskeje komuny.
- Socialistiska strona Francoskeje so załoži.
- Wulka Britaniska wjedźe wójnu přećiwo Buram w Južnej Africe.
1881
Podawki w Serbach
- Časopis „Łužica“, zjednoćeny z „Łužičana“ a „Lipy Serbskeje“, wuchadźa.
- Hač na Chrósćicy a Šunow spěwaja wšitke chóry němske spěwy, serbska spěwna literatura pobrachuje.
- Wulkokublerjo wukonjeja dźeń a wjetši wliw na wobsadźenje ewangelskich farskich městnow.
- Michał Hórnik załoži časopis serbskich burow „Serbski hospodar“.
Podawki w Němskej
- Zwjazk třoch kejžorow (Dreikaiserbund): Němska, Rakusko-Wuherska a Ruska wujednaja neutralitu w padźe wójny jednoho partnera z třećim statom. Němska a Ruska dowolitej Rakusko-Wuherskej anekciju wobsadźenych kónčin Bosniskeje a Hercegowiny. Tajne zrěčenje so 1884 wobnowi.
- 27.10. Při wólbach do Mócnarskeho sejma wostanje Centrum najsylniša frakcija.
Podawki w Europje
- Ruska: Car Aleksander II. so zamorduje.
- Politiske a socialne napjatosće su zakład za wukročenja ludnosće přećiwo Židam (pogromy).
- Francoska podćisnje sej Tunezisku jako protektorat.
1882
Podawki w Serbach
- Młodoserbja započinaja wudawać zhromadźene spisy H. Zejlerja.
- Gustav Kubaš přewozmje redaktorstwo časopisa serbskich burow „Serbski hospodar“ (mj. dr. namołwja k zhromadnemu škitej přećiwo wulkokublerjam, rozprawja wo burskich towarstwach).
- M. Kosyk: „Pśerada markgroby Gera“, episki spěw
Podawki w Němskej
- 6.12. We Frankfurće wutwori so Němske kolonialne towarstwo, kotrež žada sylniše wobdźělenje Němskeho mócnarstwa na kolonialnej ekspansiji wulkomocow. Zwjazk njese so wosebje wot industrielnych a bankow.
Podawki w Europje
- Serbiska: Wot lěta 1878 samostatna wutwori w přezjednosći z Rakusko-Wuherskej kralestwo pod Milanom I.
- Ruska: Pogromowa politika přećiwo Židam so dale wjedźe.
- Wulka Britaniska wobsadźi Egyptowsku, hačrunjež steji tuta formalnje pod osmaniskim nadknjejstwom.
1883
Podawki w Serbach
- Hendrich Jordan wuda „Delnjoserbsku cytanku“.
- K. A. Kocor: oratorij „Podlěćo“, cyklus 23 spěwow na teksty H. Zejlerja
- Maćične wjednistwo změni so na namjet Imiša. M. Hórnik přewozmje předsydstwo, Smoler je čestny předsyda.
- Muka namjetuje, zwjazać serbske towarstwa do zwjazka serbskich towarstwow k wzajomnej podpěrje w swojich prócowanjach. K zwjazkej njedóńdźe.
- M. Kosyk wupućuje do Ameriki.
- Sakska wyšnosć přesadźi A. Muku do Kamjenicy.
Podawki w Němskej
- 1.1. Prěnje wudaće socialdemokratiskeje nowiny „Die neue Zeit“ wuńdźe. Dla Zakonja přećiwo socialistam ćišći so tajnje we wukraju.
- 15.6. Prěni socialny zakoń, Zakoń wo chorobnym zawěsćenju dźěłaćerjow, so přez Mócnarski sejm schwali. Wón předwidźi darmotne lěkowanje a dalepłaćenje mzdy w padźe chorosće.
Podawki w Europje
- Rumunska přistupi přez tajne zrěčenje k Trojozwjazkej.
- Ruska: W Genfje załoža ruscy eksilni rewolucionarojo marxistisku skupinu Wuswobodźenje dźěła; skupina wudawa rjad „Biblioteka moderneho socializma“ za rusku ludnosć.
- Francoska: Tuneziska staji so přez La Marsaske zrěčenje pod politisku a financnu kontrolu Francoskeje.
1884
Podawki w Serbach
- We Wojerecach załoži so serbske burske towarstwo.
- W Budyšinje wuńdźe „Historija serbskeho naroda“ Wilhelma Bogusławskeho a Michała Hórnika.
- J. Bart-Ćišinski: „Kniha sonetow“, prěnja lyriska zběrka
- A. Muka započina w ČMS wudawać „Statistiku Serbow“.
Podawki w Němskej
- 24.4. Bismarck zahaji němsku kolonialnu politiku. Němske mócnarstwo anektuje juhozapadnu Afriku, Togo, Kamerun, Nowu Gineju a Nowobritiski (wot 1885 Bismarckowy) archipel.
- 9.7. Zakoń wo njezbožowym zawěsćenju za dźěłaćerjow a přistajenych so schwali.
- 28.10. We wólbach přidobudu socialdemokraća, hačrunjež wobsteji Zakoń přećiwo socialistam; powjetša swoju frakciju wot 12 na 24 městnow.
- 15.11. W Berlinje wotewri Bismarck Kongosku konferencu. Kongo stanje so z priwatnym wobsydstwom belgiskeho krala. Napřemoběh wo Afriku so započina.
Podawki w Europje
- W Londonje zjednoća so intelektualni do Fabianskeho towarstwa (Fabian Society). Towarstwo je pućrubar a sobuzałožer pozdźišeje Labour party (1900).
- Berlin: Kongoska konferenca (hlej Němska)
1885
Podawki w Serbach
- Wrócławski konsistorij zakaza serbsku paćersku wučbu, 17 ewangelskich duchownych a 87 serbskich wučerjow přesadźi so do Němcow.
- Buraj Michał Kokla a Jan Awgust Zoba zastupujetaj Serbow w Sakskim krajnym sejmje.
Podawki w Němskej
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska wjedźe 3. wójnu w Burmje a podćisnje sej Burmu doskónčnje.
- Bołharska: Serbisko-bołharska wójna, wojowanja wo nadknjejstwo na Balkanje; rezultat je skrućenje Bołharskeje (zjednoćenje stareje sewjerneje Bołharskeje z Wuchodnej Rumeliskej k jednotnemu statej).
1886
Podawki w Serbach
- K. A. Kocor dokónči oratorij „Nazyma“.
- Burske hibanje w Delnjej Łužicy pod kontrolu barona v. Werdecka a druhich ryćerkublerjow
- Prěni serbski ćišćany spěwnik K. A. Kocora wuńdźe jako 79. čisło Maćičnych spisow.
Podawki w Němskej
- 26.4. Zakoń k spěchowanju němskeho burstwa w prowincomaj Zapadna Pruska a Poznań. Pruska pokupi wobsydstwo zadołženych pólskich zemjanow a předa je němskim sydlerjam z wotpohladom, pólske zemjanstwo zesłabić a tak pólske narodne hibanje podusyć.
- Ze spisom „Meine Wasserkur“ zahaji farar Sebastian Kneipp hibanje přirodneho hojenja.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Parlament wotpokaza z wjetšinu zakoń, kiž ma dźělnu awtonomiju za Irsku přinjesć.
- Bołharska: Ruski car reaguje na wotwobroćenje bołharskeho krala wot ruskeje politiki z tym, zo da jeho zajeć a wotwjesć. Naslědne, proruske knježerstwo pak so powali. Situacija wjedźe k mjezynarodnej krizy na Balkanje.
1887
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Trojozwjazk mjez Němskej, Rakusko-Wuherskej a Italskej so wobnowi.
- 18.6. Mjez Němskej a Ruskej wujedna so tajne zrěčenje wzajomneje neutralnosće w padźe wójny, z wuwzaćom nadpada Ruskeje na Rakusko-Wuhersku a Němskeje na Francosku.
Podawki w Europje
- Italska/Rakusko-Wuherska/Wulka Britaniska: Kraje Srjedźomórskeho zwjazka dojednaja so na status quo w Srjedźnym morju. Zwjazk měri so přećiwo francoskim a ruskim ambicijam ekspandować.
- Ruska wobsadźi sewjerne dźěle Afghanistana.
1888
Podawki w Serbach
- Centralne Towarstwo serbskich burow so w Chrósćicach załoži. Nimale we wšitkich serbskich cyrkwinskich wjeskach nastanu wotnožki jako lutowanske towarstwa. Wjetši burja nawjeduja burske hibanje.
- J. Bart-Ćišinski: „Formy“, zběrka basni
- J. Bart-Ćišinski přesadźi so do Drježdźan.
- Pruski kultusowy minister zakaza serbšćinu na gymnaziju w Choćebuzu.
- Prěni organizowany stawk w jamje pola Rěpišća (Reppist bei Senftenberg)
- Biskop Bernert poswjeći cyrkej w Baćonju (samostatna wosada).
Podawki w Němskej
- Wilhelm II. přewozmje kejžorstwo.
Podawki w Europje
1889
Podawki w Serbach
- J. Bart-Ćišinski: „Přiroda a wutroba“, zběrka basni
- K. A. Kocor dokónči z oratorijom „Zyma“ pjećdźělnu twórbu „Počasy“.
- Wuspěšny koncert w Budyšinje z němskimi a čěskimi wuměłcami, organizowany wot Bj. Krawca a J. Barta-Ćišinskeho
- Šulscy inspektorojo Kamjenskeho wokrjesa žadaja zběhnjenje zakaza wužiwanja serbskeje rěče w šulach.
Podawki w Němskej
- Zakoń wo starobnym a inwalidnym zawěsćenju so schwali. Stawki w hórnistwje wo wosomhodźinski dźěłowy dźeń a polěpšenje dźěłowych wuměnjenjow so rozšěrjeja.
Podawki w Europje
- Serbiska: Kral Aleksander I. Obrenović wotstroni liberalnu wustawu a knježi awtoritarnje.
- Wulka Britaniska wotpokaza namjet Bismarcka, zwjazk z Němskej přećiwo Francoskej wutworić.
1890
Podawki w Serbach
- Młodoserbske hibanje w Delnjej Łužicy (wokoło Bogumiła Šwjele a Mata Rizy). Młodoserbja žadaja sej serbsku rěč na Choćebuskim gymnaziju.
- Železniski zwisk mjez Budyšinom a Rakecami dozhotowjeny.
Podawki w Němskej
- 25.1. Mócnarski sejm wotpokaza podlěšenje Zakonja přećiwo socialistam. Wot 30.9. je njepłaćiwy.
- 20.2. Socialdemokraća docpěja wuspěch při wólbach do Mócnarskeho sejma.
- 20.3. Bismarck so jako mócnarstwowy kancler pušći.
- 27.3. Zrěčenje z Ruskej so njepodlěši.
- 1.5. Na prěnim mejskim swjedźenju w Němskej wobeńdźe so w Drježdźanach zakaz demonstrowanja přez „masowe wuchodźowanje“, na kotrymž so 12.000 wobydlerjow wobdźěli.
- 12.10. Socialistiska dźěłaćerska strona přemjenuje so po zběhnjenju Zakonja přećiwo socialistam na Socialdemokratisku stronu Němskeje (SPD).
Podawki w Europje
- Španiska zawjedźe powšitkowne wólbne prawo.
- Wulka Britaniska a Francoska dojednatej so nastupajo kolonije we wuchodnej Africe: Francoska připóznaje zajim Wulkeje Britaniskeje na Sansibar, Francoska dóstanje Madagaskar.
- Wulka Britaniska/Němska: W Helgolandskosansibarskim zrěčenju přirjaduje so jendźelska kupa Helgoland Němskemu mócnarstwu.
1891
Podawki w Serbach
- K. A. Kocor: oratorij „So zwoni měr“
- A. Muka wuda knihu „Historische und vergleichende Laut- und Formenlehre der niedersorbischen Sprache mit Berücksichtigung der angrenzenden Grenzdialekte und des Obersorbischen“.
- J. Bart-Ćišinski: epistola „Moje serbske wuznaće“
- „Pomhaj Bóh“ – časopis za ewangelskich Serbow, załoženy wot Friedricha Selle, fararja w Krjebi, wuńdźe.
Podawki w Němskej
- Trojozwjazk mjez Němskej, Rakusko-Wuherskej a Italskej so podlěši.
- Nowina SPD „Vorwärts“ wuchadźa wšědnje, šefredaktor je Wilhelm Liebknecht.
- SPD wobzamknje na stronskim zjězdźe w Erfurće marxistisce orientowany program.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska a Italska dojednatej so na wuměnu kolonijow we wuchodnej Africe: Eritrea připóznaje so jako italska, Egyptowska jako jendźelska kolonija.
1892
Podawki w Serbach
- Mikławš Andricki wuzwoli so jako starši Serbowki; wón wjedźe młodoserbske hibanje dale.
Podawki w Němskej
- Alfred H. Fried załoži w Berlinje Němsku měrowu towaršnosć zhromadnje z rakuskej pacifistku Berthu von Suttner.
Podawki w Europje
- 2.5. Pólska: Wulki stawk we Łódźi – ruskim dźělu Pólskeje – započina so z něhdźe 60.000 wobdźělnikami. Stawk ruske wójsko porazy.
- Italska: Italska socialistiska strona so załoži.
- Ruska a Francoska wujednatej tajnu wojersku konwenciju, kotraž ma krajomaj zaručić škit přećiwo Trojozwjazkej (Němske mócnarstwo, Rakusko-Wuherska, Italska).
1893
Podawki w Serbach
- Serbske towarstwo Palma w Chwaćicach so załoži.
- Po Bórkowskim koncerće załoži so na iniciatiwu B. Šwjele delnjołužiska schadźowanka.
- Delnjoserbscy Młodoserbja wudawaja basnje M. Kosyka.
- Mjez B. Šwjelu a A. Černym wuwije so wuske přećelstwo.
- Bjarnat Krawc stwori smyčkowy kwartet e-mol op. 4.
- Jurij Winger: „Hronow“, historiske powědančko
Podawki w Němskej
- W Berlinje załoži so Zwjazk ratarjow. Hłowni iniciatorojo su wulkoburja, kiž čuja so wohroženi přez politiku knježerstwa nastupajo ratarstwo kaž tež zniženje dowožowanskich cłow za žiwidła.
- Při wólbach do Mócnarskeho sejma přidobudźe SPD na hłosach (wot 19,8 na 23,3 %).
Podawki w Europje
- Rumunska: Socialdemokratiska dźěłaćerska strona so załoži.
- Pólska: Socialdemokratiska strona kralestwa Pólskeje a Litawskeje so załoži, sobuzałožićelka je Rosa Luxemburg.
1894
Podawki w Serbach
- Korla Awgust Kocor: „Serbski rekwiem“, oratorij na bibliski tekst
- Bjarnat Krawc: „Ze serbskeje zemje“, suita za orchester w pjeć dźělach; w swojim tworjenju pokročuje po přikładźe narodnych šulow.
Podawki w Němskej
- Přez wikowanske zrěčenje pyta Němska zbliženje k Ruskej.
- W Poznanju załoži so antipólske towarstwo „Deutscher Ostmarkenverein“, kiž prócuje so wo zesylnjenje němcowstwa w pruskich wuchodnych prowincach.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Po zwrěšćenju znowa předpołoženeho zakonja wo dźělnej awtonomiji Irskeje wotstupi před parlamentom premierminister William Gladstone.
- Japanska/China: Wójna wo Koreju
1895
Podawki w Serbach
- 50 lět po prěnim serbskim spěwarskim swjedźenju w Budyšinje diriguje K. A. Kocor posledni króć serbski koncert.
- Radworske spěwne towarstwo Meja wuhotuje swój prěni koncert.
Podawki w Němskej
- Wilhelm Conrad Röntgen wuslědźi we Würzburgu pozdźišo po nim pomjenowane röntgenowe pruhi.
Podawki w Europje
- 30.9. Osmaniske mócnarstwo: Masaker na armenskej ludnosći
- 17.10. Europske wulkomocy namołwjeja sultana Abdula Hamida II. dla so wospjetowacych masakrow na armenskej ludnosći k reformam. Potwjerdźa žadanje z tym, zo sćelu wójnsku flotu do mórskeje wužiny.
1896
Podawki w Serbach
- K. A. Kocor: spěwohra „Wodźan“
- W Budyšinje załoži so kartel dźěłarnistwow.
- Wulki stawk Choćebuskich sukelnikow
- Serbska ludowědna wustajeńca w Drježdźanach
Podawki w Němskej
- W Sakskej zawjedźe so trojoklasowe wólbne prawo po pruskim přikładźe.
Podawki w Europje
1897
Podawki w Serbach
- A. Muka połoži zakładny kamjeń za Serbski dom.
- J. Bart-Ćišinski: „Serbske zynki“, zběrka basni
- Adolf Černý wozjewja w ČMS (1890–1897) zběrku bajow a bajkow „Mytiske bytosće Łužiskich Serbow“.
Podawki w Němskej
- Plany za wutwar němskeje floty měrja so přećiwo Wulkej Britaniskej.
- Carl Peters wotsadźi so jako mócnarstwowy komisar za Wuchodnu Afriku dla hrózbnosćow přećiwo afriskej ludnosći.
- Němski zwjazk Carity załoži so w Kölnje jako pomocna organizacija katolskeje cyrkwje.
- Krupp a mašinotwarski zawod w Augsburgu twarja z Rudolfom Dieselom prěni dieselowy motor.
Podawki w Europje
- Šwicarska: 1. cionistiski swětowy kongres w Baselu, Theodor Herzl wuzwoli so jako prezident organizacije; zaměr je wutworjenje samostatneho stata Israela.
1898
Podawki w Serbach
- Arnošt Bart (małobur a korčmar) z Brězynki wozjewi we „Łužicy“ program za reorganizowanje serbskeho narodneho hibanja (chce mocy přećiwo pokupjenju serbskich burskich statokow a přećiwo germanizaciji zjednoćić).
Podawki w Němskej
- Statny sekretar za wonkowne Bernhard v. Bülow žada z imperialistiskimi planami „městno při słóncu“ za Němsku. Mócnarski sejm přihłosuje planam Alfreda v. Tirpitza, statneho sekretara Mócnarskeho marinoweho hamta, k rozšěrjenju němskeje wójnskeje floty. Napřemobrónjenje z Wulkej Britaniskej so započina.
- SPD je po Centrumje najsylniša frakcija po wólbach do Mócnarskeho sejma.
- Wilhelm II. a direktor Němskeje banki Georg v. Siemens jednataj w Osmaniskim mócnarstwje wo twarje Bagdadskeje železnicy. To je spočatk noweje ekspansiskeje politiki Němskeje w Bliskim wuchodźe.
Podawki w Europje
- Ruska: 1. stronski zjězd Socialdemokratiskeje dźěłaćerskeje strony
- Španiska/USA: W Pariskim zrěčenju wotstupi Španiska USA Kubu, Philippiny, Puerto Rico a Guam.
1899
Podawki w Serbach
- A. Bart namjetuje, poćahujo so na namjet A. Muki, serbske towarstwa zjednoćić do zwjazka serbskich towarstwow. Namjet znowa zwrěšći přez wotpokazanje ze stron Maćicy Serbskeje.
- Jurij Pilk: „Dwajatřiceći narodnych hłosow“, zběrka za muske chóry
- Bjarnata Krawcowa kompozicija „Ze serbskich honow“ op. 6 za klawěr wuńdźe w nakładnistwje Alwin Huhle w Drježdźanach.
Podawki w Němskej
- Eduard Bernstein, socialdemokratiski teoretikar, žada we swojej knize „Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie“ rewiziju teorije Karla Marxa.
- Firma Friedrich Bayer & Co. přinjese aspirin na wiki.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Wójna přećiwo republikam Burow; republiki stanu so z britiskej koloniju.
- Den Haag: 1. měrowa konferenca; załoži so Haagske změrcowske sudnistwo z nadawkom, mjezynarodne rozkory wujednać a sudźić (mj. dr. zakaz wužiwanja jědojtych maćiznow we wójnje).
1900
Podawki w Serbach
- Kónc 19. lětstotka rozrostu jara spěšnje wuhlowe jamy, wosebje w srjedźnej a Delnjej Łužicy, wsy a burske statoki so pokupja, wobydlerjo ćahnu do nastawacych městow. Industrija přićahuje němskich dźěłaćerjow. Zwjetša su po jednej generaciji serbske swójby přeněmčene.
- J. Bart-Ćišinski: „Krej a kraj“, zběrka basni
- Jakub Lorenc-Zalěski: „Serbscy rjekowje“, historiske powědančko
- Koło serbskich spisowaćelow pod Mikławšom Andrickim so załoži.
- Hamtske ludličenje w Němskej wuda, zo bydli něhdźe 10.000 Serbow zwonka Łužicy. Rezultat rosćaceje powołanskeje mobility (Berlin 847, Sakska bjez HŁ 4.147, Westfalska 2.687, Porynska 1621, industrijowy rewěr Dortmund 1.368, Recklinghausen-Essen 1.400)
Podawki w Němskej
- Byrgarski zakonik (BGB) nabudźe płaćiwosć.
- Wilhelm II. žada wot němskich wojakow, zo maja bokserski zběžk w Chinje dospołnje porazyć a nikoho ani njezajeć („Hunnenrede“).
- Mócnarski sejm schwali druhi flotowy zakoń. Němska flota so podwoji.
- We Friedrichshafenje startuje Ferdinand von Zeppelin prěni lět ze swojej powětrowej łódźu.
- Bakteriologa Karl Landsteiner namaka krejne skupiny čłowjeka.
Podawki w Europje
- China: Bokserski zběžk – narodno-rewolucionarne hibanje přećiwo europskemu, sewjeroameriskemu a japanskemu imperializmej wjedźe k wójnje mjez Chinu a aliancu z wosom statow. Wójna skónči 1901 z poraženjom Chinjanow.
- Rakusko-Wuherska: Čěski politikar Tomáš Masaryk załoži w Praze Čěsku ludowu stronu, kotraž wojuje wo awtonomny stat.
1901
Podawki w Serbach
- Arnošt Muka započina wudawać rjad „Serbska ludowa kniharnja“ (hač do zastajenja 1937 wuńdźe 40 zwjazkow).
Podawki w Němskej
- Jednanja z Wulkej Britaniskej so poćežuja dla sylneho wobrónjenja floty a skónčnje cyle zwrěšća.
- Mócnarski sejm přiwozmje Zakoń wo zawěsćenju wójnskich inwalidow.
- Z wulkej wjetšinu přihłosuje Mócnarski sejm zawjedźenju dietow za zapósłancow.
- W zwisku z germanizaciskej politiku wuda pruske nutřkowne ministerstwo směrnicy za přeněmčenje pólskich mjenow.
- W Stockholmje přepodadźa so prěni raz Nobelowe myta. Wuznamjenjenje za fyziku přepoda so němskemu fyzikarjej Conradej Röntgenej.
- W Berlinje wotewri so Pergamonski muzej.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska: Ze smjerću kralowny Viktorije zakónči so Viktorianska doba.
- Italska: Doba wobšěrnych reformow w kraju so zahaji a traje do 1914.
- Francoska: Asociaciski zakoń wobzamknjeny, kiž wobmjezuje wliw katolskeje cyrkwje w šulach.
- Norwegska zawjedźe jako prěni stat wólbne prawo žonow na komunalnej runinje.
- Wulka Britaniska/USA: Po zrěčenju Hay’a a Pauncefotea (Hay-Pauncefote-Vertrag) ma USA sama prawo na twar Panamaskeho kanala.
1902
Podawki w Serbach
- Katolski wučerski seminar přećehnje do nowotwara na Flincowej.
- Jan Radyserb-Wjela: zběrka „Přisłowa a přisłowne hrónčka a wusłowa Hornjołužiskich Serbow“
Podawki w Němskej
- W Němskim sejmje žada SPD-zapósłanc Fritz Zubeil zawěsćenje dźěłaćerjow w padźe bjezdźěłnosće.
- W Berlinje protestuje 8.000 přiwisnikow Zwjazka ratarjow přećiwo cłownej politice knježerstwa a žada sej wyše cła.
Podawki w Europje
- Němska/Rakusko-Wuherska/Italska: Trojozwjazk so wobnowi.
1903
Podawki w Serbach
- J. Bart-Ćišinski wróći so do Łužicy a dźe dočasnje na wuměnk. Młodoserbske hibanje spleće so z burskim hibanjom.
- Załoženje Wjesneho wólbneho towarstwa w Budyšinje, předsyda je M. Kokla; dowěrnicy towarstwa skutkuja w cyłym sakskim dźělu Łužicy.
Podawki w Němskej
- Najwyše zarjadnistwo wójska žada sej wutworjenje wysokeje šule za wojersku techniku.
- Při wólbach do Němskeho sejma stej Centrum (100 městnow) a SPD (81 městnow – přirost wo 25) najsylnišej frakciji.
- 13. 9. Na stronskim zjězdźe SPD w Drježdźanach wotpokaza so wot wjetšiny rewizionizm Eduarda Bernsteina.
- W Pruskej dobudu konserwatiwni wólby do krajneho sejma. Dla trojoklasoweho wólbneho prawa njedósta SPD městno w parlamenće, hačrunjež ma 19 % hłosow.
- Wulki stawk tkalcow w Crimmitschauwje. Woni wojuja wo zwyšenje mzdy a dźesaćhodźinski dźěłowy dźeń.
Podawki w Europje
- Ruska: W pogromach přećiwo Židam w Kišinjowje a Częstochowje (1902) morja a zranja so někotre dźesatki Židow.
- Serbiska: Serbiscy oficěrojo zamorduja krala Aleksandra I. a jeho swójbu.
- Ruska: Socialdemokratiska dźěłaćerska strona dźěli so na jeje eksilnym kongresu w Londonje do bolšewikow a menšewikow.
1904
Podawki w Serbach
- Serbski dom so w Budyšinje swjatočnje wotewri. W nim su zaměstnjene mj. dr. ćišćernja, nakładnistwo, knihikupstwo, Maćična biblioteka z archiwom a muzej. Serbski dom stanje so ze serbskim kulturnym srjedźišćom.
- J. Bart-Ćišinski: „Z křidłom worjołskim“ a „Z juskom wótčinskim“, zběrce basni
Podawki w Němskej
- 16.4. R. Luxemburg zasudźi so k třom měsacam jastwa dla „zranjenja zastojnika“.
- Mócnarski zwjazk (Reichsverband) přećiwo socialdemokratiji so wutwori (němscy konserwatiwni, swobodno-konserwatiwni, nacionalno-liberalni).
- Na 1. stronskim zjězdźe SPD w Pruskej žada so wotstronjenje trojoklasoweho wólbneho prawa.
Podawki w Europje
- Ruska/Japanska wójna wo Koreju a Mandźurisku – prěnje wuznamne dobyće jedneje aziskeje mocy nad europskej wulkomocu
- Wulka Britaniska/Francoska: Zwjazkarske zrěčenje „Entente cordiale“. W nim dorozumitej so stataj wo jeju wliwje w Sewjernej Africe a Aziji.
1905
Podawki w Serbach
- Strategija sakskeho kultusoweho ministra Richarda von Schliebena k serbskemu šulstwu je, přeco mjenje serbskich wučerjow wukubłać.
- J. Bart-Ćišinski: „Wysk a stysk“, zběrka basni
Podawki w Němskej
- W kolonialnej wójnje w Němskej juhozapadnej Africe su bitwy přećiwo Hottentotam wosebje surowe.
- 31.3. Prěnja kriza w Marokku so započina ze zapućowanjom Wilhelma II. do Tangera; dźe wo riwalitu mjez Němskej a Francoskej, wo hospodarski wliw w Marokku.
- 1.4. Mócnarski sejm wobzamknje powjetšenje wójska na 500.000 wojakow w běhu štyrjoch lět.
- 17.9. Na stronskim zjězdźe SPD w Jenje žada sej jeje předsyda August Bebel, zo ma so generalny stawk jako politiski srědk legitimować.
- 26.12. Schlieffenowy plan – strategiski plan za postupowanje přećiwo Francoskej a Ruskej we wójnje je hotowy. Z tutym strategiskim planom dźe Němska do Prěnjeje swětoweje wójny.
Podawki w Europje
- Ruska: Měrliwa demonstracija 150.000 dźěłaćerjow w Petersburgu; žadaja so mj. dr. čłowjeske prawa, wólbne prawo, zakonjedawski parlament, wosomhodźinski dźěłowy dźeń. Wójsko porazy demonstraciju, 200 mortwych. Stawki so na to po cyłym kraju rozšěrja. To je započatk byrgarsko-demokratiskeje rewolucije. Car připowědźi z taktiskich přičin w „Oktoberskim manifesće“ spjelnjenje někotrych žadanjow.
- W pogromach přećiwo Židam zemrěje něhdźe 1.000 Židow.
- Finska zdobudźe sej znowa njewotwisnosć wot Ruskeje.
- Norwegska so zesamostatni (do toho unija ze Šwedskej).
- Francoska/Němska: 1. marokkoska kriza. Francoska přesadźi z pomocu Jendźelskeje, Ruskeje a Italskeje nadknjejstwowu poziciju w Marokku.
1906
Podawki w Serbach
- J. Bart-Ćišinski: „Za ćichim“, zběrka basni
- B. Šwjela zhotowi „Lehrbuch der niederwendischen Sprache. Grammatik“.
- Franc Kral załoži dźěćacej časopisaj „Raj“ (katolski) a „Zahrodka“ (ewangelski).
Podawki w Němskej
- 17.1. Masowy zběžk w Hamburgu, 80.000 dźěłaćerjow protestuje přećiwo wobstejacemu wólbnemu prawu.
- 13.12. Mócnarski kancler v. Bülow rozpušći Mócnarski sejm, dokelž tutón njeje přidatnym financam za Němsku juhozapadnu Afriku přihłosował.
Podawki w Europje
- Ruska: Car rozpušći Dumu (ruski parlament), Lew Trockij do Sibirskeje wuhnaty.
- Rumunska: Zběžki přećiwo knježkam po cyłym kraju so pobija, něhdźe 11.000 mortwych.
1907
Podawki w Serbach
- Prěni masowy stawk hórnikow 21 łužiskich brunicowych jamow; hórnicy žadaja polěpšenje socialnych wuměnjenjow. Hibanje małych a srěnich burow w holanskich wjeskach přećiwo předprawam kublerjow.
- J. Słodeńk załoži w Pančicach spěwne towarstwo Lipu Serbsku.
Podawki w Němskej
- 1.1. Kancler von Bülow rěči wo „politice swobodneje ruki“. Njewobličomnosć němskeje wonkowneje politiki wjedźe do mjezynarodneje izolacije.
- 25. 1. We wólbach do Mócnarskeho sejma zhubi SPD hłosy. Centrum skrući swoju poziciju.
Podawki w Europje
- Den Haag: 2. mjezynarodna měrowa konferenca. Imperialne wulkomocy so spjećuja brónjenje wobmjezować a změrcowske sudnistwo připóznać.
- Italska/Rakusko-Wuherska/Němska: Trojozwjazk so tajnje do 1914 podlěši.
1908
Podawki w Serbach
- J. Bart-Ćišinski: „Serbske wobrazki“, zběrka basni
- M. Nawka přewozmje w Radworju spěwne towarstwo Meja.
- Šulski radźićel Bach wjedźe šulsku politiku w Budyskim hamtskim hejtmanstwje ze zaměrom, „serbsku rěč za něhdźe 15 lět ze šule wutłóčić“.
Podawki w Němskej
- Na demonstracijach w Berlinje žada so wjetšinowe wólbne prawo a wotstronjenje trojoklasoweho wólbneho prawa.
- Socialdemokraća dobudu we wólbach w Pruskej a zaćahnu do parlamenta.
Podawki w Europje
- Rakusko-Wuherska anektuje Bosnisku a Hercegowinu.
- Portugalska: Republikanojo zamorduja diktatorisce knježaceho krala Karla I. w Lissabonje.
- Bołharska: Kral Ferdinand wuwoła njewotwisnosć Bołharskeho kralestwa wot Osmaniskeho mócnarstwa.
1909
Podawki w Serbach
- Sakske knježerstwo wotstroni serbsku wučbu jako obligatoriski předmjet. Šula ma dźěćom serbskich staršich jenož čitanje a wuknjenje bibliskich tekstow skićić.
- Paul Keller, šleski spisowaćel, rysuje z triwialnymi srědkami Serbow jako lud niskeje kultury w „Die alte Krone – ein Roman aus dem Wendenland“.
- A. Bart stupi na čoło serbskeho burskeho hibanja.
Podawki w Němskej
- Mjez Rakusko-Wuherskej a Osmaniskim mócnarstwom wujedna so zrěčenje, kotrež anekciju Bosniskeje a Hercegowiny 1908 přez Rakusko-Wuhersku připóznawa. Bernhard v. Bülow rěči w tutym zwisku wo „swěrje Nibelungow“ němskeho knježerstwa k Rakusko-Wuherskej.
- Von Köster, předsyda Zwjazka němskeje floty, žada pospěšenje při wutwaru wójnskeje floty.
- W Sakskej zasadźi so prěni raz wójsko přećiwo stawkowacym dźěłaćerjam w Mannsfeldźe.
Podawki w Europje
- Ruska/Italska wujednatej tajne zrěčenje wo zhromadnym dźěle na Balkanje.
1910
Podawki w Serbach
- 1910–1912 Wobšěrne protestne akcije přećiwo šulskej politice w Hornjej Łužicy
- apryl 1910: Na prěnjej ludowej zhromadźiznje, zwołanej přez Wjesne wólbne towarstwo do Wjelkowa, so 300 ludźi wobdźěli. Zhromadźizna wupraji so přećiwo Bachowej šulskej politice.
- A. Bart je iniciator protestneho hibanja, žada w sakskim kultusowym ministerstwje zakonske rjadowanje serbskeje wučby.
- Jan Skala: prěnje patriotiske basnje
Podawki w Němskej
- Liberalne strony zwjazaja so w Berlinje do Doprědkarskeje ludoweje strony.
- Dźěłaćerski stawk w Berlinje-Moabid eskalěruje. Krawne bitwy mjez dźěłaćerjemi a wójskom
Podawki w Europje
- Portugalska republika so wuwoła.
- Japanska anektěruje Koreju.
- Kopenhagen: Mjezynarodna socialistiska konferenca žonow; na namjet Clary Zetkin zawjedźe so dźeń žonow.
1911
Podawki w Serbach
- Arnošt Bart wuzwoli so do Sakskeho krajneho sejma na městno zemrěteho Jana A. Zoby.
- Arnošta Mukowy „Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow“ wudawa so w Pětrohrodźe a doćišći so 1928 w Praze.
- Towarstwowe hibanje rozšěri so na prusku Hornju a Delnju Łužicu (Łaz – towarstwo „Handrij Zejler“, Wulke Zdźary – serbske towarstwo).
- W sakskej a pruskej Hornjej Łužicy wotmě so w tutym lěće 65 zeńdźenjow towarstwow z přeco něhdźe 400–500 ludźimi.
Podawki w Němskej
- 30. 3. Mócnarski kancler wupraji so w Mócnarskim sejmje přećiwo planej britiskeho wonkowneho ministra wobmjezować brónjenje.
- 1.7. Z prezencu němskeje kanonoweje łódźe „Panther“ w marokkoskim přistawje Agadir signalizuje Němska napřećo Francoskej swoje naroki na Marokko (2. marokkoska kriza).
Podawki w Europje
- Monaco dóstanje wustawu a je konstitucionelna monarchija.
- Portugalska: Z tym zo sej wustawu da, stanje so Portugalska ze 4. republiku w Europje.
- Italska připowědźi Osmaniskemu mócnarstwu wójnu.
1912
Podawki w Serbach
- Arnošt Bart žada sej w krajnym sejmje runoprawosć serbskeje rěče w šulach a w zjawnosći. Sejm Bartowe žadanja wotpokaza, tež SPD-frakcija.
- 13.10. Prěnja załoženska zhromadźizna zwjazka serbskich towarstwow Domowiny we Wojerecach; předsydstwo tworja Arnošt Bart, Bogumił Šwjela, Franc Kral, Jurij Słodeńk a Jan Haješ. Po wustawkach přiwozmu so do Domowiny jenož towarstwa, nic jednotliwe wosoby; jednotliwe towarstwa wobchowaja w dalokej měrje swoju samostatnosć.
- Prěnja serbska opereta „Smjertnica“ J. Pilka a J. Radyserba-Wjele předstaji so w Budyšinje.
Podawki w Němskej
- We wólbach do Mócnarskeho sejma je SPD ze 110 mandatami najsylniša frakcija.
- 28.1. Militariska organizacija Němske woborne towarstwo (Deutscher Wehrverein) so załoži ze zaměrom, za zwyšenje wobrónjenja wójska wabić.
- Mócnarski sejm schwali nowelu wo zwyšenju wudawkow za wójnsku flotu (do 1920 maja so 41 bitwowych łódźow a 60 křižakow twarić).
Podawki w Europje
- Marokko/Francoska: Z Féskim zrěčenjom (Vertrag von Fés) je Marokko francoska kolonija.
- Ruska: Prěnje čisło „Prawdy“ wuńdźe.
- Balkan: 1. balkanska wójna.
- Balkanski zwjazk: Bołharska, Serbiska, Montenegro a Grjekska přećiwo Osmaniskemu mócnarstwu na rusku initiatiwu. Ruska ma zajim, zo so europske dźěle Osmaniskeho mócnarstwa na balkanske kraje rozdźěla, zo by móhła swój wliw při Bosporusu powjetšić.
- Osmaniske mócnarstwo zhubi nimale wšitke europske wobsydstwa.
1913
Podawki w Serbach
- Domowina so 9. februara dozałoži. Něhdźe połojca towarstwow zastupi najprjedy do Domowiny.
- W Rakecach wotměje so němski spěwarski swjedźeń pod motom „Im Liede stark, deutsch bis ins Mark“.
- Lipa Serbska přeprosy na swjedźeń serbskich towarstwow do Pančic składnostnje poswjećenja swojeje chorhoje, 35 towarstwow so wobdźěli.
- Franc Kral napisa prěnju přiručku „Naše dźiwadło“ jako nawod za dźiwadłowe skupiny.
- Dźiwadłowe skupiny towarstwow hraja naročne hry (Barta-Ćišinskeho „Na hrodźišću“, Jirasekoweho „Gera“, Gogoloweho „Rewizora“, Molieroweho „Skupeho“).
Podawki w Němskej
- Mócnarski sejm schwali wobornu předłohu wo postupnym wobšěrnym rozšěrjenju wójska. Jenož SPD, pólscy a elsascy zapósłancy přećiwo tomu hłosuja.
Podawki w Europje
- Balkan: 2. balkanska wójna: Serbiska, Grjekska, Rumunska přećiwo Bołharskej wo rozdźělenje dobyteho teritorija z 1. wójny. Balkanskej wójnje žadatej sej nimale 400.000 wojakow.
1914
Podawki w Serbach
- 1914–1918 Prěnja swětowa wójna přinjese socialnu nuzu a lemi towarstwowe žiwjenje, mnozy wostanu na bitwišćach.
- „Serbske Nowiny“ staja so pod kruty dohlad. A. Bart winuje so panslawistiskeje propagandy.
Podawki w Němskej
- „Kölnske nowiny“ wumjetuja Ruskej wójnske přihoty přećiwo Němskej. Artikl, kiž je wobstatk antiruskeje nowinarskeje kampanje, wubudźi mjezynarodne rozbudźenje.
- 11.5. Karl Liebknecht warnuje w Mócnarskim sejmje před mjezynarodnym napřemobrónjenjom.
- 28.6. W Sarajewje zamorduje so princ Ferdinand.
- 5.7. W memorandumje Rakusko-Wuherskeje žada tuta rozbiće Serbiskeje. Němske knježerstwo připraji bjez wobmyslenja pomoc při akcijach přećiwo Serbiskej (blankošek).
- 23.7. Rakusko-Wuherska staji Serbiskej ultimatum, kiž wot wšeho spočatka njeje spjelnjomny a připowědźi tydźeń na to Serbiskej wójnu.
- 31.7. Němske mócnarstwo staji ultimata na Rusku a Francosku. Wot Ruskeje žada so, zo přihoty na wójnu přećiwo Rakusko-Wuherskej zastaji, wot Francoskeje neutralitu w padźe němsko-ruskeje wójny.
- 1.8. Němske mócnarstwo připowědźi Ruskej a dwaj dnjej na to Francoskej wójnu (Schlieffenowy plan). Bjez připowědźenja wójny zaćehnje němske wójsko do neutralneho Luxemburga a 4.8. do Belgiskeje.
- 4.8. Socialdemokratiska frakcija schwali w Mócnarskim sejmje wójnske kredity.
- 4.8. Wulka Britaniska připowědźi Němskej wójnu.
- 31.8. Po poražce we Wuchodnej Pruskej dobudźe 8. armeja pola Tannenberga nad 2. ruskej armeju.
- 18.11. Po Flandernskej ofensiwje, w kotrejž 100.000 němskich wojakow zahinje, započina so dołhotrajaca zakopowa wójna na zapadnej fronće.
Podawki w Europje
- Serbiska: Rakuski princ Franz Ferdinand w Sarajewje zamordowany.
- Spočatk Prěnjeje swětoweje wójny (hlej tabulka „Podawki w Němskej“)
1915
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Němska připowědźi Wulkej Britaniskej njewobmjezowanu wójnu z podnurjakami.
- 8.3. Rakusko-Wuherska wupraji so přezjedna Trentino wotstupić, jeli Italska neutralna wostanje.
- 1.4. W Němskej je 812.000 jatych (mjez nimi 509.000 Rusow a 242.000 Francozow).
- 14.4. Prěnje čisło „Die Internationale“ wuńdźe; wudawaćelej staj Franz Mehring a Rosa Luxemburg.
- 22.4. Němske wójsko zasadźi pola Yperna (Belgiska) prěni króć jědojty płun na fronće.
- 7.5. Němski podnurjak podnuri jendźelsku pasažěrsku łódź „Lusitania“ (1.198 mortwych). Po energiskim protesće ameriskeho knježerstwa Němska wójnu z podnurjakami nachwilnje wobmjezuje.
- 23.5. Italska zastupi na stronje Ententy do wójny.
- 24.8. We Waršawje wutwori so němski generalny guwernement za rjadowanje we wot němskich wojerskich jednotkow wobsadźeneho pólskeho teritorija.
- 6.9. Rakusko-Wuherska a Němske mócnarstwo wutworitej z Bołharskej zwjazk, kotremuž so Osmaniske mócnarstwo přizamknje.
- 6.10. Balkanska wójnska wuprawa „srjedźnych mocow“ započina so z nadběhom na Serbisku.
Podawki w Europje
- 1.3. Wulka Britaniska rozšěri wikowanski embargo přećiwo srjedźnym mocam na wšitke neutralne staty.
- Osmaniska: Masaker na 25.000 Armenčanach w Kemachskej žłobinje. Jemu sćěhuje wutupjenje křesćanskeje armenskeje ludnosće w Osmaniskim mócnarstwje z jednym milionom woporow.
- Šwicarska: Mjezynarodny kongres socialistow
1916
Podawki w Serbach
- Schadźowanka w Njebjelčicach. Hraje so Józefa Nowakowa hra „Posledni kral“.
Podawki w Němskej
- 8.2. Němska zesylni wójnu z podnurjakami.
- februar–december: Bitwa pola Verduna (800.000 mortwych)
- 28.6. Karl Liebknecht zasudźi so k jastwu na dwaj a poł lěta, dokelž je antiwójnske demonstracije organizował.
- 2.12. Mócnarski sejm zawjedźe winowatostnu dźěłowu słužbu za wšitkich muskich mjez 17tym a 60tym žiwjenskim lětom. Žiwjenske połoženje dźěłaćerjow so sylnje pohubjeńši („kulirěpowa zyma“).
Podawki w Europje
- Šwicarska: Antiwójnska konferenca socialistow w Kientalu
- Irska: Pospyt zběžka wo wuswobodźenje wot Wulkeje Britaniskeje
1917
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- Rakuski kejžor Karl I. wjedźe tajne měrowe jednanja z Francoskej.
- 1.2. Kejžor Wilhelm II. wozjewi njewobmjezowanu wójnu z podnurjakami. USA skónči diplomatiske poćahi z Němskej.
- Na wuchodnej fronće přińdźe k zbratřenjam mjez wojakami.
- Stawki dźěłaćerjow w municijowych zawodach w Berlinje.
- W Gotha załoži so Njewotwisna socialdemokratiska strona (USPD).
- 19.7. Mócnarski sejm hłosuje za měr bjez anekcijow.
- 2.8. We Wilhelmshavenje so zběžk matrozow a tepjerjow wójnskich łódźow z namocu podusy.
- 15.–18.8. Pod wjednistwom USPD wotměja so wjetše stawki we wobwodźe Halle–Merseburg.
- 18.10. Konrad Adenauer je wyši měšćanosta w Kölnje.
Podawki w Europje
- Ruska: Februarska rewolucija. Ze zajećom cara Nikolaja II. zakónči so 300lětne carske knjejstwo roda Romanowskich.
- Lenin wozjewi aprylske tezy, kiž wobsahuja nadawki rewolucije.
- Francoska: Prěnje ameriske wojerske jednotki přizemja w Francoskej.
- Ruska: Krótkodobne byrgarske knježerstwo Aleksandra Karenskeho so powali. Bolšewikojo pod Wladimirom I. Leninom přewozmu móc. Z Oktoberskej rewoluciju etablěruje so komunizm prěni raz na statnej runinje.
- 22.12. Mjez Ruskej a Němskej wujedna so přiměr w Brest-Litowsku.
- 20.11. Ukraina proklamuje statnu njewotwisnosć wot Ruskeje. (1918 sćěhuja Moldawska, Litawska a Letiska.)
- Finska wuwoła njewotwisnosć wot Ruskeje.
1918
Podawki w Serbach
- Arnošt Bart žada w Sakskim krajnym sejmje serbske zastupnistwo w sakskej šulskej přiradźe.
- Józef Nowak: baseń „Postańće, Serbja!“
- 13.11. załoži so Serbski narodny wuběrk (SNW), předsyda je Arnošt Bart, městopředsyda Arnošt Dučman, pokładnik Božidar Dobrucky.
- 17.11. Na serbskej ludowej zhromadźiznje w Bukecach žada so runoprawosć Serbow.
- 20.11. Serbska ludowa zhromadźizna w Chrósćicach žada rjadowanje serbskeho prašenja na měrowej konferency w Parisu.
- 3.12. W programje SNW žada so mj. dr. samorjadowanje na polu šulstwa a cyrkwje, nućenske wuswojenje kubłow wyše 80 ha a rozdźělenje role mjez małymi a srěnymi burami a ratarskimi dźěłaćerjemi, złamanje kubłanskeho předprawa a studijne móžnosće tež za najchudšich.
- 7.12. SNW žada, postajenje z Wilsonoweho programa wo samopostajenju ludow tež za Serbow zwoprawdźić.
Podawki w Němskej
- 28.1. W Němskej demonstruje poł miliona dźěłaćerjow za měr.
- 23.2. Wuchodna fronta: Čerwjena armeja zastaji němsku ofensiwu na Pětrograd.
- 3.3. W Brest-Litowsku podpisa so přiměr mjez srjedźnymi mocami a Sowjetskej Ruskej.
- 29.9. Najwyše wójskowe wjednistwo namołwja kejžora Wilhelma II., aliěrowanym mocam hnydom měr poskićić na zakładźe 14-dypkoweho programa prezidenta USA Wilsona.
- 4.10. Centralne mócnarstwa (Mittelmächte) přihłosuja 14 dypkam, w kotrychž Wilson 8.1. koncept k zdźerženju měra předpołoži.
- 3.11. Rakusko-Wuherska podpisa přiměr z aliěrowanymi mocami w Paduwje.
- W Kielu wuwije so wobrónjeny zběžk matrozow k započatkej Nowemberskeje rewolucije.
- 10.11. Wjednicy SPD a USPD wutworja Radu społnomócnjenych luda.
- 11.11. Zastupjer Němskeje Matthias Erzberger podpisa přiměrowe wuměnjenja z mocami Ententy w Compiégne.
- Rakusko-Wuherska rozpadnje, kejžor Karl I. wotstupi, 12.11. so republika Awstriskeje wuwoła.
- W Berlinje załoži so Spartakusowy zwjazk.
- 12.11. Rada społnomócnjenych luda (předsyda Friedrich Ebert) proklamuje wólby do Narodneje zhromadźizny, wosomhodźinski dźěłowy dźeń a byrgarske prawa a wólby.
- 13.11. Sakski kral Friedrich August III. wotstupi.
- 15.11. W Sakskej wutwori so Rada społnomócnjenych luda.
- 6.12. Pospyt konterrewolucionarneho puča w Berlinje so wotwobara.
- 31.12. Ze Spartakusoweho zwjazka konstituuje so Komunistiska strona Němskeje (KPD).
Podawki w Europje
- USA/Europa: Wilson předstaji w kongresu swój 14-dypkowy měrowy program.
- Ruska: Tajna policija zamorduje carsku swójbu.
- 28.10. Čěska: W Praze proklamuje so Čěskosłowakska republika.
- 9.11. Němska: Nowemberska rewolucija – kejžor Wilhelm II. wotstupi w Berlinje; republika so wuwoła.
- 11.11. Pólska: Po 123 lětach wotwisnosće wobnowi stat swoju suwerenitu.
- Madźarska wuwoła so jako swobodna republika.
- Chorwatska: Chorwaća, Słowjenjo, Serbja a Bosničenjo wupraja swoju njewotwisnosć wot Rakusko-Wuherskeje.
- 1.12. Juhosłowjanska: Wutwori so kralestwo Serbow, Chorwatow a Słowjencow pod serbiskim kralom Pětrom I.
1919
Podawki w Serbach
- Budyski wokrjesny hejtmann von Kraushaar spyta ewangelskich duchownych k hibanju přećiwo SNW zwjesć. Wjetšina duchownych pak podpěruje žadanja SNW.
- 5.2. Dr. Beneš, čěski wonkowny minister, předpołoži měrowej konferency w Parisu serbske prašenje.
- 22.2. Někotři ewangelscy wučerjo, duchowni a wulkokublerjo załoža Wuběrk saksoswěrnych Serbow přećiwo SNW.
- 16.6. Měrowa konferenca postaji škit narodnych mjeńšin. Němska delegacija so zawjaza, njeněmskim narodnym mjeńšinam w Němskej samsne prawa spožčić, kaž je Němcy we wukraju dóstanu.
- 22.6. Prěni powójnski serbski spěwny wječor w Budyšinje
- 22.7. Sakski sejm schwali Přechodny zakoń za ludowe šulstwo. Zakoń zmóžnja podawanje serbšćiny jako wučbny předmjet, wostanje pak wobmjezowany na serbske šule (žadanja Serbow z lěta 1912).
- 10.8. Zwjazk łužisko-serbskeho studentstwa so załoži.
- 31.8. Prěnja powójnska schadźowanka, hraje so Józefa Nowakowa „Swobody njewjesta“.
- 20.9. Arnošt Bart, wróćiwši so z Parisa, zajaty a wysokopřerady wobwinowany; k třom lětam twjerdźizny zasudźeny.
- Wot nazymy sem rozšěrja so w Hornjej Łužicy sydlerske hibanje na zakładźe sydlerskeho zakonja.
19.10. Serbska ludowa banka jako akcijowe towarstwo so załoži.
2.11. Łužiska ludowa strona so załoži. W programje žada so nałožowanje artikla 113 Weimarskeje wustawy (statnoprawniski škit mjeńšin w Němskej), zemska reforma, za dźěwanje njestrowej koncentraciji kapitala.
Podawki w Němskej
- 15.1. Po poražce januarskeho zběžka zamorduja oficěrojo swobodnych korpsow wjednikow KPD – Karla Liebknechta a Rosu Luxemburg – w Berlinje.
- 19.1. Byrgarske strony su při wólbach do Narodneje zhromadźizny, kiž ma wustawu wudźěłać, wuspěšni.
- 2.2. W Sakskej přewjedu so prěnje wólby do Sakskeje ludoweje komory.
- 6.2. Narodna zhromadźizna we Weimarje. Wona wuzwoli 11.2. Friedricha Eberta za prěnjeho mócnarskeho prezidenta.
- 28.2. Sakska ludowa komora wobzamknje Nachwilny zakładny zakoń za Swobodny stat Saksku.
- 23.6. Po wotstupje knježerstwa Scheidemanna připóznaje Narodna zhromadźizna wobsah Versailleskeho zrěčenja. Němska ma wotstupić Elsasko-Lothringsku, Gdańsk, Memelsku, Poznań, Zapadnu Prusku, Pomorsku, wšitke kolonije, ma reparacije płaćić, ma brónjenje sylnje wobmjezować a wojersku winowatosć wotstronić.
- 10.9. Awstriska wzda so přizamknjenja k Němskej, Južneho Tirola; přihłosuje wotmilitarizowanju.
Podawki w Europje
- 25.1. Francoska: Pariska měrowa konferenca wobzamknje wutworjenje Zwjazka ludow.
- 7.5. Zastupjerjo dobyćerskich mocow předpołoža we Versaillesu Němskej tekst měroweho zrěčenja.
- USA: Senat wotpokaza ratifikowanje Versailleskeho zrěčenja, kiž bě zdobom wobstatk zrěčenja Zwjazka ludow. Tohodla njepřistupja USA Zwjazkej ludow.
- Ruska: Aliěrowane mocy wobzamknu hospodarsku blokadu dla wuspěchow Čerwjeneje armeje w byrgarskej wójnje.
1920
Podawki w Serbach
- Budyski krajny hejtman von Nostitz wudźěła wustawki za załoženje „Wendenabteilung“ z nadawkom, wobkedźbować serbske zjawne a priwatne žiwjenje a spěchować přeněmčenje Serbow.
- měrc: Serbscy wučerjo załoža Zjednoćenstwo serbskich wučerjow, předsyda je Jan Awgust Krawc. Zaměry: w rěčnje měšanych kónčinach serbsku wučbu přesadźić, serbske wučbnicy a čitanki wudawać, rěčne kursy za wučerjow organizować.
- februar: Pančičanska Lipa Serbska zahaji koncertowanje serbskich chórow, po tym hnydom Meja, Bratrowstwo, Lubin (Bukecy), Sołobik (Delany). Hač do kónca lěta wožiwi so dźěławosć nimale wšěch serbskich kulturnych towarstwow.
- september: A. Bart pušći so přez amnestiju z jatby.
- „Serbske Nowiny“, dotal tydźenik, wuchadźeja jako dźenik.
- 3.11. Jubilejny spěwanski swjedźeń w Budyskej Krónje, koncert na iniciatiwu Bj. Krawca
- 9.11. Po wšosokołskim zlěće w Praze załoži so sportowe zjednoćenstwo Jednota Sokoł w Budyšinje, prěni starosta: Jan Skala, městostarosta: Marko Smoler. Na wsach sćěhowachu dalše jednotki. (Sokoł bu jedyn z wuznamnych stołpow serbskeho narodneho hibanja.)
- Josef Páta wuda „Serbsku čitanku“ z pomocu Towarstwa přećelow Łužicy (dotal najwobšěrniša antologija serbskeje literatury).
- Filip Rězak wuda „Němskoserbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče“.
- Čitance „Zahrodka“ a „Kwětki“ so dopisatej, trěbne pjenjezy za ćišć zwjedu so ze zběrkow.
Podawki w Němskej
- 10.2. Ludowe wothłosowanje w Schleswigskej wunjese: Sewjerna Schleswigska hłosuje za přizamknjenje k Danskej, Južna Schleswigska wostanje při Němskej.
- 13.–17.3. Kappowy puč přećiwo redukowanju Reichswehry. Puč zwrěšći.
- 28.6. Versailleske zrěčenje je płaćiwe.
- 1.11. Sakska ludowa komora přiwozmje jedno-hłósnje doskónčnu wustawu a z njej mjeno Swobodny stat Sakska, kiž wobsteji hač do lěta 1933 a potom znowa wot lěta 1990.
- 4.12. KPD a lěwa frakcija USPD so zjednoćitej.
Podawki w Europje
- 16.1. Francoska: Konstituowace posedźenje Zwjazka ludow.
- 26.4. Pólska/Ruska: Pólske wójsko zaćehnje do Ukrainy, spočatk Pólsko-sowjetskeje wójny.
- 12.10. Pólska a Ruska dojednatej so na hranicu.
- Ruska: Z wobsadźenjom Jalty přez Čerwjenu armeju zakónči so byrgarska wójna.
- Osmaniske mócnarstwo: W Sévreskim zrěčenju ma so mócnarstwo wulkich dźělow dowójnskeho teritorija wzdać.
1921
Podawki w Serbach
- 5.1. Z delegatnej konferencu we Wojerecach wobnowi Domowina swoju dźěławosć; wobzamknje so, zo załoža so podzwjazki, t. mj. župy.
- Bjarnat Krawc: spěwnik „Zerja“, 25 serbskich narodnych hłosow
- Vladimír Zmeškal započina wudawać rjad „Dom a swět“.
- Na studentskej schadźowance w Budyskej Krónje předstaji so hra Józefa Nowaka „Posledni kral“.
- Na Kopšinjanskim hrodźišću předstaja Chróšćenjo Jakuba Barta-Ćišinskeho hru „Na hrodźišću“.
- junij: Serbske dźiwadłowe zjednoćenstwo so w Budyšinje załoži, předsyda je Alwin Hładki.
- nowember: Maćica Serbska žada w peticiji rjadowanje w šulstwje: obligatorisku serbsku wučbu za wšitke serbske dźěći, polěpšenje serbskeje wučby na gymnaziju, wyšej realnej šuli a seminaromaj, statne financowanje serbskich wučbnicow.
- Mišnjanske biskopstwo so wobnowi.
Podawki w Němskej
- 20.3. Při ludowym wothłosowanju w Hornjej Šleskej wupraji so 60 % za zwostaće w Němskim mócnarstwje, 40 % za Pólsku. Dóńdźe k wobrónjenym konfliktam mjez němskej a pólskej ludnosću.
- 19.3.–1.4. Sakska: Reichswehr a policija wobsadźitej srjedźoněmski industrijny wobwod (Leuna, Mansfeld). Zběžki dźěłaćerjow so brutalnje poraža.
- 29.7. A. Hitler wuzwoli so za předsydu NSDAP.
- 20.10. Komisija Zwjazka ludow w Parisu postaji doskónčnje hranicy Hornjeje Šleskeje, kotraž připadnje k dwěmaj třećinomaj Pólskej.
Podawki w Europje
- Francoska/Pólska: Wobzamknje so hospodarski a zakitowanski zwjazk mjez krajomaj.
- 7.6. Wulka Britaniska: Prěni sewjeroirski sejmik wutwori so w Belfasće.
- 2.7. Ruska: Lenin prosy industrijowe staty wo pomoc za hłód tradacych w kraju.
- Italska: Prěnja fašistiska strona so załoži (PNF). Benito Mussolini woli so za jeje wjednika (Duce).
- Juhosłowjanska: Socialdemokratiska strona załoži so w Belgradźe.
1922
Podawki w Serbach
- Na přeprošenje zwjazka čěskich spěwarskich towarstwow organizuje so zajězd 100 serbskich spěwarjow a spěwarkow pod Bjarnatom Krawcom do Prahi a do dalšich městow.
- 9.8. W Drježdźanach załoži Bj. Krawc Połobjansko-serbske spěwne towarstwo Hromadnik.
- awgust: Serbski sokołski zwjazk załoži so w Budyšinje, předsyda je Jakub Šajba (10 skupin, 2.000 sobustawow), zwjazk wudawa měsačnik „Sokołske listy“.
- Josef Páta pomjenuje so na Karlowej uniwersiće w Praze jako docent za serbsku rěč a literaturu.
- W času sydlerskeho hibanja rozšěrjeja so w serbskich wsach němskonacionalne organi-zacije ze zaměrom, serbsku ratarsku młodźinu do swojich rjadow dóstać.
- Biskop Christian Schreiber likwiduje Praski Serbski seminar.
Podawki w Němskej
- 31.1. Friedrich Ebert pomjenuje židowskeho industrielneho a politikarja Walthera Rathenauwa za noweho wonkowneho ministra.
- 16.4. Mjez Němskej a Ruskej sowjetskej federatiwnej socialistiskej republiku wujedna so Rapalloske zrěčenje. W nim wuprajitej so wobě stronje k tomu, znowa přiwzać diplomatiske poćahi a so wzdać reparacijow.
- 24.6. Wonkowny minister Walter Rathenau zamorduje so wot prawicarskich teroristow Organizacije Consul.
- 5.11. Druhe wólby do Sakskeho krajneho sejma dobudźe znowa SPD, kiž twori knježerstwo zhromadnje z KPD.
Podawki w Europje
- Ruska: Miliony tradaja hłód.
- Stalin wuzwoli so na doporučenje Lenina za generalneho sekretara komunistiskeje strony.
- Vatikan: Achille Ratti, arcybiskop z Milana, je nowy bamž Pius XI.
- Italska: Mussolini nući knježerstwo k wotstupej. Krótko na to dóstanje wot krala Viktora Emanuela III. nadawk, nowe knježerstwo wutworić.
- Turkowska: Po wotstupje sultana Muhammeda VI. kónči formalnje Osmaniske mócnarstwo. Narodna zhromadźizna pod Kemalom Atatürkom wobzamknje wotstronjenje monarchije.
- Wulka Britaniska: Parlament přihłosuje jedno-hłósnje wustawje za Swobodny stat Irskeje.
30.12. ZSSR (UdSSR): W Moskwje załoži so Zwjazk sowjetskich socialistiskich republikow.
1923
Podawki w Serbach
- Zjednoćenstwo serbskich wuměłcow so załoži, předsyda je Maks Štrympa, organizator je Měrćin Nowak-Njechorński, 7 sobustawow.
- Maćica Serbska wuhotuje w Budyšinje prěnju wustajeńcu molerja Měrćina Nowaka-Njechorńskeho.
- Koło serbskich spisowaćelow so wobnowi, předsyda je Jakub Lorenc-Zalěski.
- 2.6. Na nastork z čěskeje strony a na iniciatiwu Bj. Krawca zjednoći so 14 hornjołužiskich chórow do Zwjazka serbskich spěwnych towarstwow, předsyda je J. Słodeńk, hłowny dirigent Bj. Krawc.
- Jako přiłoha měsačnika „Łužica“ wuchadźa časopis „Škowrončk ze serbskich honow“.
- Bjarnat Krawc: spěwnik „Wulka lubosć“, 30 łužiskoserbskich narodnych hłosow.
- awgust: Wendenabteilung zahaji swoju dźěławosć.
- Přećiwo skutkowanju němskonacionalnych organizacijow załožitaj Jan Cyž a Pawoł Smoła w Baćonju towarstwo Serbski ratarski dorost. W dalšich wsach přikładej sćěhuja.
Podawki w Němskej
- 11.1. Francoske a belgiske jednotki wobsadźa Poruhrsku, dokelž Němska reparaciskim žadanjam njewotpowěduje. Ludnosć je namołwjena k pasiwnemu spjećowanju.
- 11.–14.8. Stawkowe hibanje, kotrež měri so přećiwo knježerstwu a francoskim wobsydnikam Poruhrskeje, wjedźe k wotstupej kanclera Wilhelma Cuna. Wutwori so knježerstwo wulkeje koalicije pod Gustavom Stresemannom (DVP).
- 29.10. Reichswehr zakroči do Sakskeje a wotsadźi wot 10.10. amtěrowace knježerstwo (SPD a KPD). Tež w Durinskej so koalicija mjez SPD a KPD rozpušći.
- 8.11. Puč Hitlera w Mnichowje (Hitler wuwoła „nacionalnu rewoluciju“). Puč so porazy, NSDAP so zakaza.
- 23.11. Stresemannowy kabinet so powali přez SPD, Wilhelm Marx wutwori nowe knježerstwo byrgarskeje srjedźizny (Centrum).
- Ze zawjedźenjom rentoweje hriwny so inflacija skónči.
Podawki w Europje
- ZSSR: Lenin žada w přidawku swojeho testamenta wotsadźenje Stalina.
- Litawska anektuje Memelsku.
- Italska: Knježerstwo Mussolinija wuda program k italianizowanju němskorěčneho Južneho Tirola.
1924
Podawki w Serbach
- 8.6. W Chrósćicach wutwori so Zwjazk serbskeho ratarskeho dorosta, předsyda je Michał Lipič.
- Na konstituowacym kongresu Zwjazka słowjanskeje ratarskeje młodźiny w Lubljanje wobdźělitaj so mj. dr. dr. Jurij Cyž a Franc Natuš.
- J. Lorenc-Zalěski zakónči dźěło nad „Kupu zabytych“ (prěni serbski moderny roman).
- 27.3. Na iniciatiwu pólskeje mjeńšiny w Němskej załoži so Zwjazk narodnych mjeńšin w Němskej.
- Domowina wuhotuje wot tutoho lěta sem wšotowarstwowe zlěty. Na nich wobdźěla so dźesatki towarstwow a tysacy wopytowarjow.
- 27.3. Na iniciatiwu pólskeje mjeńšiny w Němskej załoži so Zwjazk narodnych mjeńšin w Němskej.
- Domowina wuhotuje wot tutoho lěta sem wšotowarstwowe zlěty. Na nich wobdźěla so dźesatki towarstwow a tysacy wopytowarjow.
Podawki w Němskej
- 9.4. Dawesowy plan reparacije Němskeje znowa rjaduje, předwidźi kontrolu mócnarskeje banki přez aliěrowanych a spočatny kapital (požčonku) za natwar němskeho hospodarstwa.
- 4.5. Při wólbach do Mócnarskeho sejma maja SPD a strony demokratiskeje srjedźizny wulke straty.
- 29.9. Němska prócuje so wo přiwzaće do Zwjazka ludow.
Podawki w Europje
- 21.1. Ruska: Lenin zemrěje. Na žarowanskej swjatočnosći 26.1. zeńdu so zastupjerjo sowjetskich zwjazkowych republikow. Stalin potwjerdźi w narěči swoje wjedniske prawo.
- 2.2. Wulka Britaniska: Knježerstwo připóznaje ZSSR, přizamknu so Francoska, Italska a Awstriska.
- Grjekska wuwoła republiku, kral dźe do eksila.
- USA: Indianam so prěni raz połne byrgarske prawo spožči.
- Mongolska: Republika po přikładźe Sowjetskeho zwjazka so wutwori.
1925
Podawki w Serbach
- Zwjazk narodnych mjeńšin wudawa wot meje měsačnik „Kulturwille“, pozdźišo „Kulturwehr“. Jan Skala je redaktor časopisa wot 1926.
- 25.04. Prěnje čisło wožiwjeneho časopisa „Serbski casnik“ wuńdźe, redaktorka je Mina Witkojc.
- 7. 10. załoži so Serbska ludowa rada jako politiske zastupnistwo ze zastupjerjow Domowiny, Serbskeje ludoweje strony a Maćicy Serbskeje.
- Marja Kubašec spisa hru „Chodojta“, kiž hraje so na 50. jubilejnej schadźowance.
Podawki w Němskej
- 27.2. Hitler NSDAP znowa załoži.
- 26.4. Po smjerći Eberta wuzwoli so generalny pólny maršal Paul v. Hindenburg za mócnarskeho prezidenta.
- 16.10. W Locarnoskim zrěčenju připóznaje Němska zapadne hranicy, nic pak wuchodne.
Podawki w Europje
- Italska: Mussolini připowědźi zesylnjenje antifašistiskeho potłóčowanja.
- Turkowska bombarduje sydlišća stawkowacych Kurdow.
- Albaniska: Narodna zhromadźizna wuwoła republiku.
- Pólska wobjednawa tam bydlacych Němcow kaž wukrajnikow, kiž su njezakonsce na pólskim teritoriju. Němska wupokaza na to runočasnje 15.000 pólskich optantow.
1926
Podawki w Serbach
- Bogumił Šwjela: „Vergleichende Grammatik der ober- und niedersorbischen Sprache“
- Delnjoserbski wotdźěl Maćicy Serbskeje so wožiwi.
- Hórnikowa knihownja w Praze nastanje ze zběrki rozpušćeneho Serbskeho seminara.
- 27.2. załoži so Łužiski burski zwjazk, hdźež su tež Serbja sobuiniciatorojo. Předsyda je Herman Sykora z Delnjeje Hórki. Zaměr zwjazka je, přesadźić sydlerski zakoń, wustupować za swobodny burski staw, přećiwo njeprawdźe a potłóčowanju.
- Na cyłoněmskim kongresu dźěławych w Berlinje předpołoži H. Sykora w mjenje Serbskeje ludoweje strony naćisk rezolucije za prawa narodnych mjeńšin. Rezolucija so jednohłósnje schwali.
- junij: Wšotowarstwowy zlět Domowiny w Bukecach z wjac hač 4.000 wopytowarjemi
Podawki w Němskej
- 8.2. Němska staji próstwu wo přiwzaće do Zwjazka ludow.
- 24.4. W Berlinskim zrěčenju mjez Němskej (Stresemann) a Sowjetskim zwjazkom (Krestinski) wujedna so neutralnosć a přećelstwo, z tym potwjerdźi so Rapalloske zrěčenje.
- 7.7. Młodźinska nacionalsocialistiska bojowa organizacija Bund deutscher Arbeiterjugend, pozdźišo Hitlerjugend (HJ) mjenowana, so wutwori.
- 10.9. Němska přiwozmje so w Genfje do Zwjazka ludow.
- 4.12. W Dessauwje přepoda so wot Waltera Gropiusa konstruowany Bauhaus a jeho tak mjenowane mišterske domy.
Podawki w Europje
- Italska: Zakaz opoziciskich stronow, knjejstwo fašistiskeje strony, přestrukturowanje k diktaturje
- Wulka Britaniska: Na konferency Empirea dóstanu awtonomiju: Dominions Irska, Awstralska, Neufundlandska, Kanada, Južnoafriska unija, Neuseelandska. To je spočatk British Commonwealth of Nations.
- ZSSR: Lew Trockij a druzy, kiž so přećiwo politice Stalina staja, so ze strony wuzamknu.
1927
Podawki w Serbach
- Arnošt Muka: „Serbske ležownostne mjena a jich woznam“
- Na hłownej zhromadźiznje Domowiny w Njeswačidle woteda Arnošt Bart předsydstwo na fararja Jakuba Šewčika.
- Na předwječoru schadźowanki w Slepom rozbije šowinistiska skupina Lorencowy rězak, we Wulkim Ćisku (Groß Zeisig) zapala dom a bróžeń předsydy sokołskeje jednotki.
- W Smochćicach nastanje měšniski seminar Mišnjanskeho biskopstwa.
- 17.7. Wšotowarstwowy zlět w Radworju z wjac hač 5.000 wopytowarjemi.
- 14.8. Druhi zlět Łužisko-serbskeho sokołskeho zwjazka we Wulkim Ćisku.
Podawki w Němskej
- 23.9. Němska přistupi Stajnemu mjezynarodnemu sudnistwu w Den Haagu.
- 26.10. Gustav Schickedanz załoži wikowanski dom Quelle.
- Přerězny tydźenski dźěłowy čas w němskej industriji je 50,5 hodźin při tarifowej mzdźě wot 33,98 mócnarskich hriwnow wob tydźeń.
Podawki w Europje
- Wulka Britaniska přetorhnje diplomatiske styki ze ZSSR, wumjetuje jemu antibritisku komunistisku propagandu.
- Juhosłowjanska/Francoska wujednatej přećelske zrěčenje, z tym so pozicija kralestwa na Balkanje skrući.
- Turkowska/Persiska wujednatej přećelske zrěčenje.
- Albanska/Italska: Přećiwo francosko-juhosłowjanskej aliancy wujednatej Italska a Albanska zwjazk; z tym stanje so Albanska faktisce z protektoratom Italskeje.
1928
Podawki w Serbach
- Arnošt Muka: 3. zwjazk „Słownika dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow“
- Dr. Jakub Wjacławk wuda z pomocu prof. Maxa Vasmera prěnju wobšěrnu serbsku bibliografiju.
- 4.5. Serbska ludowa rada zapoda sakskemu knježerstwu memorandum ze šulskimi žadanjemi, podpisany wot něšto tysac Serbow. Žada sebi serbsku rěč jako wuwučowansku rěč a obligatoriski předmjet, serbsku rěč na pokročowanskich šulach, na uniwersiće w Lipsku a při pedagogiskim instituće w Drježdźanach za serbskich studentow. Sakske knježerstwo wšitke žadanja wotpokaza.
Podawki w Němskej
- 13.3. Předsyda frakcije NSDAP Wilhelm v. Frick připowědźi w Mócnarskim sejmje, zo so jeho strona na „dospołny přewrót stata“ na legalnym puću wusměri.
- 20.5. Při wólbach do Mócnarskeho sejma dobudu SPD a KPD na hłosach.
- Nowe knježerstwo pod Hermannom Müllerom twori wulku koaliciju. Stresemann wostanje wonkowny minister.
Podawki w Europje
- Italska: Fašistiska strona diktaturu dale skruća.
- Francoska: W Parisu podpisaja zastupjerjo 15 statow pakt Brianda a Kellogga; w nim wotpokaza so nadpadowaca wójna.
1929
Podawki w Serbach
- 1929–32 swětowa hospodarska kriza
- Wustajeńca serbskich tworjacych wuměłcow w Brnje a Ljubljanje
- 12.10. Wulki koncert ZSST w Budyšinje
Podawki w Němskej
- 1929–32 swětowa hospodarska kriza
- 6.1. Heinrich Himmler nawjeduje SS (Reichsführer-SS).
- 28.2. 3,2 milionaj bjezdźěłnych w Němskej
- měrc: W Lipsku wotewri so wikowanski dom Petershof.
- 5.4. Němska ratifikuje Genfski protokol, kiž zakaza zasadźenje jědojtych płunow we wójnje.
- 1.5. Berlinska krawna meja, policija třěla do demonstrantow.
- 3.5. Zakaz organizacije „Roter Frontkämpfer“
- 7.6. W Parisu podpisa so Youngowy plan, kiž reparaciske žadanja znowa rjaduje (reparacije so zniža).
- 4.8. W Nürnbergu přińdźe po pochodach NSDAP k bitwam na dróhach.
- 30.8. Na konferency w Den Haagu wobzamknje so wućah wobsadki Entente z Porynskeje do srjedź lěta 1930.
- 3.10. Po smjerći Gustava Stresemanna pomjenuje so Julius Curtius za wonkowneho ministra.
Podawki w Europje
- 1929–32 swětowa hospodarska kriza
- ZSSR: Kritikar politiki Stalina, Lew Trockij so ze ZSSR wupokaza.
- Italska/Vatikan: Lateranske zrěčenja so wot wobeju partnerow podpisaja, z tym skónča so mjezsobne rozestajenja.
- 25.10. USA: Zwrěšćenje bursy w New Yorku (Börsencrash). Spočatk swětoweje hospodarskeje krizy
1930
Podawki w Serbach
- 23. 4. Chóry ZSST spěwaja „Nalěćo“ pod J. Słodeńkom.
- Serbski dwójny kwartet spěwa pod J. Słodeńkom ludowe a Kocorowe spěwy na tačele. Dohromady wuńdu štyri tačele.
- 13.7. Domowinski zlět w Rakecach
Podawki w Němskej
- 30.3. Poslednje, z parlamentariskeje wjetšiny wuchadźace knježerstwo wotstupi.
- 18.7. Mócnarski prezident Hindenburg rozpušći Mócnarski sejm, kiž bě so přećiwo nuzowym wukazam wuprajił.
- 14.9. SPD dóstanje při wólbach do Mócnarskeho sejma najwjace hłosow, NSDAP sylnje přidobudźe.
Podawki w Europje
- Nižozemska: Druha konferenca w Den Haagu. Reparacije, kiž ma Němska płaćić, rjaduja so znowa.
- ZSSR: Knježerstwo wuswoji wulkoburow (kulakow) a deportuje jich; spočatk namócneje kolektiwizacije. Hłodowa katastrofa je sćěwk.
- Wulka Britaniska: Na Londonskej konferency dojednaja so kraje na wobmjezowanje mórskeho wobrónjenja: USA, Wulka Britaniska, Japanska, Francoska a Italska.
1931
Podawki w Serbach
- Jurij Kral: „Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje rěče“
- Jurij Wjela: hra „Knjez a roboćan“
Podawki w Němskej
- 28.3. Mócnarski prezident Hindenburg wuda nuzowy wukaz na zakładźe art. 48 Mócnarstwoweje wustawy wo zakročenju přećiwo politiskim spřećiwjenjam.
- Industrialni a bankownicy wutworja kruh spěchowarjow NSDAP.
- 10.10. Hindenburg přijimuje Hitlera z wotpohladom, zo by NSDAP jeho při wólbach podpěrała.
Podawki w Europje
- ZSSR: Stalin připowědźi pospěšenje industrializacije kraja, zo by so zastatk k zapadnym krajam nachwatał.
- Francoska/ZSSR: Zastupjerjo krajow wujednaja zrěčenje wo njenadpadnjenju a neutraliće.
1932
Podawki w Serbach
- Bjarnat Krawc: „Missa solemnis“
- apryl: W morawskim Hodoninje zarjaduje so wustajeńca serbskeho wuměłstwa.
- 8.6. Serbska ludowa banka dyrbi so zawrěć, tohorunja zwrěšći drustwowe předewzaće Serbski hospodar. Abonentstwo „Serbskich Nowin“ sylnje woteběra. Wobdźělenje na serbskej wučbje so pomjeńša.
Podawki w Němskej
- 30.5. Po wotstupje mócnarskeho kanclera Heinricha Brüninga přewozmje politikar Centruma Franz v. Papen zastojnstwo.
- 20.7. Mócnarski kancler v. Papen wotsadźi socialdemokratiske pruske knježerstwo.
- 31.7. NSDAP je po wólbach najsylniša strona, nima pak absolutnu wjetšinu.
- 2.11. W nowowólbach do Mócnarskeho sejma zhubi NSDAP 2 mio. hłosow.
- 3.12. Mócnarski kancler v. Papen wotstupi, jeho naslědnik je general Kurt von Schleicher.
Podawki w Europje
- Italska: Mussolini přewozmje přidatnje nutřkowne a wonkowne ministerstwo.
- Pólska/ZSSR: Zrěčenje njenadpadnjenja so wujedna.
- Šwicarska: Na wotbrónjenskej konferency w Genfje da so Němskej nastupajo brónjenje runoprawny status.
- Wjeršk swětoweje hospodarskeje krizy
1933
Podawki w Serbach
- 10.4. Łužisko-serbski sokołski zwjazk wuhibnje so ze samorozpušćenjom zakazej.
- „Serbske Nowiny“ so na 8 dnjow zakazaja, z nimi dalše nowiny a měsačniki.
- M. Smolerja wuhnaja ze zastojnstwa.
- 30.4. Łužiski burski zwjazk so zakaza.
- Započatk nućenskich přesadźenjow serbskich wučerjow a měšnikow, nachwilne zajeće serbskich narodnych prócowarjow.
- Serbska ludowa rada so rozwjaza na iniciatiwu dr. Hermana.
- Towarstwa přećelow Serbow w Praze, Waršawje a druhich městach přepodadźa Zwjazkej ludow memorandum ze žadanjom, Serbow wuchować.
- 27.12. Hłowna zhromadźizna Domowiny ze zaměrom, ju přeorganizować wot třěšneho zwjazka na wjesne skupiny z principom wosobinskeho sobustawstwa, předsyda: młody wučer Pawoł Nedo
Podawki w Němskej
- Schleicher wotstupi. Hindenburg pomjenuje 30.1. Hitlera za noweho mócnarskeho kanclera.
- 1.2. Hindenburg podpisa nowe postajenje za rozpušćenje Mócnarskeho sejma.
- 27.2. W Němskej sejmowni wudyri woheń. Mócnarski minister Hermann Göring da 130 opozicionelnych zajeć.
- 21.3. W Oranienburgu a Dachawje so prěnje koncentraciske lěhwa zarjaduja.
- 23.3. Zapósłancy Mócnarskeho sejma hłosuja ze 444 hłosami přećiwo 94 hłosam SPD za zakoń społnomócnjenja. Z tym je wša móc w ruce knježerstwa a zakonje móžeja so bjez přihłosowanja parlamenta wudawać.
- 31.3. Prěni zakoń wo wusměrjenju krajow na mócnarstwo. Z nim započina so postupny proces wotstronjenja samostatnosće krajow, rozpušćenje parlamentow, dźěłarnistwow a stronow, jenakowusměrjenje wšitkich organizacijow, towarstwow a kulturneho zjawneho žiwjenja.
- 20.7. Konkordat mjez Vatikanom a Hitlerom so wujedna.
- 14.10. Němska wustupi ze Zwjazka ludow.
Podawki w Europje
- Italska: W Romje podpisaja Němska, Francoska, Wulka Britaniska a Italska Pakt štyrjoch mocow, w nim wobkruća mj. dr. škitać měr.
- Čěskosłowakska: Sportowy wučer Konrad Henlein proklamuje załoženje Sudetoněmskeje domizniskeje fronty.
- Turkowska/Grjekska: W Ankarje podpisa so mjezsobne přećelske zrěčenje.
- USA/ZSSR: Kježerstwje wujednatej mjezsobne diplomatiske poćahi.
- Japanska wustupi ze Zwjazka ludow, po tym zo běchu so mjezynarodnje jeje nadpady na Mandźurisku (China) zasudźili.
- ZSSR přiwozmje so do Zwjazka ludow.
- Leningradski stronski sekretar Kirow so zamorduje. To słuži jako přičina za wulke „akcije politiskeho wučisćenja“.
1934
Podawki w Serbach
- 15.7. Na wulkim serbskim zjězdźe Domowiny w Radworju zeńdźe so 5.000 Serbow.
Podawki w Němskej
- 30.1. Mócnarski sejm wuda Zakoń wo nowonatwarje mócnarstwa. Krajowe parlamenty so rozpušća, krajowe knježerstwa staja so pod knježerstwo mócnarstwa.
- 3.4. Hitler přiznaje zjawnje, brónjenje w Němskej přećiwo wšěm mjezynarodnym postajenjam přesadźić.
- 20.7. Hitler powyši SS na samostatnu organizaciju.
- 2.8. Po smjerći Hindenburga přewozmje Hitler tež hamt mócnarskeho prezidenta a mjenuje so „Führer und Reichskanzler“ – wjednik a mócnarski kancler.
- 13.12. Knježerstwo spyta opoziciju přez wosebity wukaz podusyć.
Podawki w Europje
- Pólska/Němska: Mjezsobny pakt njenadpadnjenja so podpisa.
- Balkan: W Athenje podpisaja Juhosłowjanska, Grjekska, Turkowska a Rumunska Balkanski pakt – mjezsobny status quo.
- Italska/Awstriska/Madźarska zapisaja w „Romskich protokolach“ wuske politiske a hospodarske zhromadne dźěło.
1935
Podawki w Serbach
- 18.8. Posledni wulki zjězd Serbow we Wojerecach před wójnu
Podawki w Němskej
- W Posaarskej hłosuje přez 90 % ludnosće za přizamknjenje k Němskej.
- 15.1. W němskich šulach zawjedźe so winowatostnje wučba wo zdźědźenju a rasowowěda; šulerjo maja wuknyć, zo je rasa najwažniša kajkosć němskeho luda.
- 26.2. Knježerstwo připowědźi twar wojerskich lětadłow (přećiwo zakazej Versailleskeho zrěčenja).
- 16.3. Hitler zawjedźe zaso winowatostnu wojersku słužbu, do 1939 ma wójsko 58.0000 wojakow měć.
- 26.6. Zakoń wo mócnarskej dźěłowej słužbje (Reichsarbeitsdienstgesetz) za wšitkich mjez 18 a 24 lětami zawjaza k wojerskemu wukubłanju a ideologiskemu rozwučenju.
- 15.9. Wudaće Nürnbergskich rasowych zakonjow
- Bjezdźěłnosć zniži so wo 21 %; 2,1 mio. bjezdźěłnych.
Podawki w Europje
- Francoska/Wulka Britaniska žadatej w Londonskim protokolu wo wotbrónjenju a wěstosći wot Němskeje, so brónjenja wzdać a so do systema kolektiwneje wěstoty zarjadować.
- Francoska/ZSSR podpisatej zrěčenje wo wzajomnej pomocy, kiž płaći pjeć lět.
- Italska nadpadnje Abesinsku we wuchodnej Africe. Zwjazk ludow wobzamknje sankcije přećiwo Italskej.
- Čěskosłowakska: Prezident Tomáš Masaryk wotstupi, naslědnik je Edvard Beneš.
- USA: Prěni z wjacorych zakonjow neutrality schwaleny. W tutym zakaza so Američanam, w mjezynarodnych rozestajenjach brónje dodawać.
- 18.6. Němska/Wulka Britaniska: Flotowe zrěčenje mjez statomaj złama de facto Versailleske zrěčenje.
1936
Podawki w Serbach
- Bjarnat Krawc: spěwny cyklus „Łužisko-serbska bjesada“
- 16.8. Poslednja schadźowanka studowaceje młodźiny před wójnu w Kopšinje, hraje so „Paliwaka“ Jurja Wjele.
- 25.11. Posledni nazymski koncert w Budyšinje. Nacionalsocialisća běchu tekst spěwa „Swjaty Jurjowy pochod“ (Nawka/Słodeńk) zakazali, tuž bu z druhim tekstom, kiž tón zakaz směšeše, spěwany.
- Jakub Lorenc-Zalěski: „Kifko“, powědančko
Podawki w Němskej
- 7.3. Němske wójsko wobsadźi wotmilitarizowanu Porynsku, z tym złama Hitler Versailleske a Locarnoske zrěčenje. Wukraj njereaguje.
- 29.3. Jenička w Němskej dopušćena strona NSDAP dóstanje při wólbach 99 % hłosow.
- 17.6. Heinrich Himmler, mócnarski wjednik SS, pomjenuje so tež za wjednika němskeje policije.
- 11.7. Mjez Němskej a Awstriskej so přećelske zrěčenje podpisa.
- 1.8. Hitler wotewri w Berlinje XI. olympiske hry.
- 26.8. Hitler namołwja němsku industriju a wójsko, w běhu štyrjoch lět na wójnu přihotowanej być.
- Přez 13.000 ludźi so w tutym lěće wot Gestapo dla ilegalneho politiskeho skutkowanja zaja, mjez nimi 11.000 komunistow.
Podawki w Europje
- 17.7. Španiska: Wobydlerska wójna Španiskeje započina so ze zběžkom w garnizonje Španiskeho Marokka pod fašistiskim generalom Franco (traje do 1939).
- Francoska: Eksilowe wjednistwo KPD namołwja wšitkich antifašistow k pomocy za španiski lud.
- Grjekska: Ministerski prezident I. Metaxas wuwoła diktaturu w kraju.
- Italska/Němska podpisatej w Berlinje tajne zrěčenje mjezsobneje kooperacije, zakład wóski Berlin–Rom.
- Němska/Japanska wujednatej w Berlinje pakt „Antikomintern“; zawěsćitej sej neutralitu w padźe wójny ze ZSSR.
1937
Podawki w Serbach
- 18.3. Zakaz Domowiny. Wjednistwo njepodwoli so diktatej, do wustawkow zapisać Serbow jako serbskorěčacych Němcow.
- Spočatk totalitarneho postupowanja přećiwo Serbam, serbskej rěči a kulturje
- junij: Domowinje njepřisłušace towarstwa smědźa hišće dale skutkować, ale so wobkedźbuja (Maćica Serbska, Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda, Swobodne zjednoćenstwo serbskich katolskich duchownych, ewangelska Serbska hłowna prědarska konferenca).
- awgust: „Serbske Nowiny“ a wšitke druhe serbske medije, kiž wuchadźeja w Smolerjec knihićišćerni, so zakazaja.
- Dalše wuhnaće serbskich wučerjow a zajeće w zjawnosći skutkowacych wosobinow
- Skupinka studentow załoži w Praze rukopisnu nowinu „Gmejska heja“. Tuta je do 1938 z chroniku nacistiskeho terora we Łužicy.
- Załoži so ilegalnje dźěłaca skupina „Pan Michał“.
- Jurij Chěžka: basniska zběrka „Na puću za druhej domiznu“ – płaći dźensa jako spočatk moderneje serbskeje lyriki.
- Měrćin Nowak-Njechorński: „Po serbskich pućach“, zběrka reportažow
- Jakub Lorenc-Zalěski: „Wostašan“, wuměłska bajka
Podawki w Němskej
- 19.7. Blisko Weimara započina so z twarom koncentraciskeho lěhwa Ettersberg (wot 1939 Buchenwald).
- 5.11. Hitler připowědźi rozšěrjenje němskeho teritorija přez aneksiju Awstriskeje a Čěskeje.
- 21.12. Mócnarski wójnski minister von Blomberg wuda tajny wukaz nadpada na Čěsku.
Podawki w Europje
- Španiska: Nacionalistiske jednotki nadběhuja Madrid. Němske lětadła bombarduja po boku Franco-jednotkow město Guernica.
- Italska přistupi paktej „Antikomintern“ mjez Japanskej a Němskej.
- Japanska: Započatk japanskeje wójny přećiwo Chinje (do l. 1945)
- ZSSR/China wobzamknjetej pakt njenadpadnjenja.
- Swětowa hospodarska kriza je přewinjena, hospodarska produkcija docpěje staw lěta 1929, bjezdźěłnosć so zniži.
1938
Podawki w Serbach
- Časopis Maćicy Serbskeje so zakaza a knihownja so zapječatuje.
- Bjarnat Krawc: „Boža mša w serbskich kěrlušach“. Z pomocu pólskeje banki „Bank Słowjanski“ nahrawa w Berlinje zhromadnje ze swojej dźowku dwě tačeli ze serbskimi spěwami.
- Poslednja wustajeńca M. Nowaka-Njechorńskeho do kónca wójny w Praze. Skutkowanje Zjednoćenstwa serbskich tworjacych wuměłcow so zastaji.
- 10.11. Kristalowa nóc: Tež w Budyšinje přesćěhaja so Židźa. Jich modlerska stwa a wobchody so skóncuja.
Podawki w Němskej
- 4.2. Hitler pomjenuje so na najwyšeho wójskoweho wjednika.
- 12.3. Němska wobsadźi Awstrisku, wobydlerstwo wójsku hołduje.
- 13.3. Hitler wuda Zakoń wo zasozjednoćenju Awstriskeje z Němskim mócnarstwom.
- 26.4. Wuda so zakoń, kotryž nući Židow, swoje wobsydstwo přizjewić.
- 8.8. Prěnje koncentraciske lěhwo w Awstriskej so twari (Mauthausen).
- 9.11. Kristalowa nóc; jednotki SA zapala po cyłej Němskej synagogi, rozbija a wurubja židowske twary a zarjady. Wukročuja namócnje přećiwo židowskim wobydlerjam. Z tutym pogromom započina so systematiske zaničowanje Židow.
Podawki w Europje
- 23.9. Čěskosłowakska: Knježerstwo wotpokaza ultimatiwne žadanje Němskeje wo wotstupje Sudetskeho kraja na Němsku a přikaza mobilizaciju.
- 30.9. Mnichow: Knježerstwa Francoskeje, Wulkeje Britaniskeje a Italskeje přizwola z Mnichowskim zrěčenjom wot Hitlera žadanej aneksiji Sudetskeje přez Němsku.
- 1.10. Čěskosłowakska: Jednotki Wehrmachty wobsadźa Sudetski kraj.
1939
Podawki w Serbach
- Do wobsadźenja Čěskeje 15.3. zastajitej towarstwje Serbowka a Společnosć přatel Lužice swoju dźěławosć. Časopis „Lužickosrbský věstnik“ zańdźe.
- Druha swětowa wójna
Podawki w Němskej
- 27.1. Hitler přikaza dalši wutwar wójnskeje floty.
- 15.3. Němske wójsko zaćehnje do Čěskosłowakskeje.
- 23.3. Mjez Rumunskej a Němskej podpisa so hospodarske zrěčenje.
- 25.3. Zastup do HJ, dotal wólny, je nětko za 10- do 18lětnych obligatoriski.
- 28.4. Němska wupowědźi němsko-pólske zrěčenje wo njenadpadnjenju.
- 22.5. Mjez Italskej a Němskej podpisa so Woclowy pakt, zwjazkarske zrěčenje.
- 15.6. Němska banka staji so pod direktny dohlad Hitlera.
- 1.9. Němska nadpadnje Pólsku, spočatk Druheje swětoweje wójny.
- 3.9. Wotpowědnje zrěčenjam z Pólskej připowědźitej Wulka Britaniska a Francoska Němskej wójnu.
- Wukaz Hitlera wo „smjerći z hnady“ (Gnadentod) zahaji masowe morjenje fyzisce a psychisce chorych.
- 7.10. Himmler pomjenuje so wot Hitlera na mócnarskeho komisara za skrućenje němskosće. Himmler ma nadawk, wobsadźene dźěle Pólskeje z Němcami wobsydlić, Židow a Polakow wutupić.
- 16.11. Polacy so w Němskej jako nućene dźěłowe mocy zasadźa, 210 000 zajatych wojakow so w ratarstwje zasadźi.
Podawki w Europje
- 15.3. Čěskosłowakska: Prezident Emil Hácha přizwoli na masiwny ćišć Hitlera wobsadźenju Čěskeje. Wutwori so protektorat Čechi a Morawa. Słowakska stanje so dźeń na to z „wazalowym statom“ němskeho nacistiskeho režima.
- 28.3. Španiska: Wobydlerska wójna so z poražku republikanow a dobyćom fašistiskeje diktatury pod generalom Franco zakónči.
- 31.3. Wulka Britaniska/Pólska: Wulka Britaniska přilubi Pólskej pomoc w padźe němskeho nadpada.
- Italska wobsadźi teritorije Albanskeje.
- 14.4. USA/Němska: Prezident Roosevelt žada w lisće na Hitlera, 31 posłownje mjenowanych statow njenadpadnyć.
- 19.5. Francoska/Pólska: Wujedna so zrěčenje, kiž wobkrući podpěru Francoskeje w padźe němskeho nadpada na Pólsku.
- 23. 8. ZSSR/Němska: W Moskwje podpisa so pakt mjezsobneho njenadpadnjenja. W tajnym přidatnym protokolu rozdźělitej sej Pólsku mjez sobu.
- 1.9. Spočatk druheje swětoweje wójny
- 17.9. ZSSR/Pólska: Sowjetske jednotki wobsadźa wuchodne teritorije Pólskeje.
- 30.11. ZSSR/Finska: Sowjetske lětadła nadběhuja Helsinki, započatk Sowjetsko-finskeje wójny.
- 14.12. Genf: Rada Zwjazka ludow wuzamknje ZSSR dla nadpada na Finsku ze zwjazka.
- USA wobeńdu politiku neutrality a dodawaja brónje do Francoskeje a Wulkeje Britaniskeje („Cash-and-Carry“-klawsla, dodatny zakoń; wuměnjenje: hnydomne płaćenje wójnskeho materiala a transport tutoho přez njeameriske łódźe).
- Francoska/Turkowska dorěčitej sej mjezsobnu pomoc w padźe wójny.
- USA/Japanska: USA wupowědźi hospodarske zrěčenja z Japanskej dla nadpada na Chinu.
1940
Podawki w Serbach
- 5.5. H. Himmler: „Einige Gedanken zur Behandlung der Fremdvölkischen im Osten“; w tutym spisu woznamjeni Himmler tež Serbow jako mjenjehódnu ludnosć, kiž ma so do Generalneho guwernementa přesydlić a jako „führerloses Arbeitsvolk“ k dispoziciji stać.
- 1.12. Wjetšina duchownych so ze Serbow wupokaza. Wučerjo, kiž so stronje NSDAP njepodwola, so přesadźa. Serbšćina so doskónčnje w šulach a cyrkwjach zakaza.
- Pawoł Nedo, Měrćin Nowak-Njechorński, Alwin Krawčik so zajmu a na 15 lět chłostarnje zasudźa.
Podawki w Němskej
- 12.2. Židźa z Němskeje deportěruja so do Generalneho guwernementa.
- 9.4. Němska nadpadnje neutralne kraje Dansku a Norwegsku.
- 10.5. We wobłuku zapadneje ofensiwy nadpadnje Němska neutralne kraje Luxemburgsku a Belgisku.
- 14.6. Prěni zajeći w kaceće Auschwitz.
- Jednotki Wehrmachty zaćahnu do Parisa.
- 15.11. Druhe židowske geto so we Waršawje wutwori.
- 15.5. Wukaz, kiž dowoli medicinske pospyty na jatych
Podawki w Europje
- 11.2. ZSSR/Němska: Hospodarske zrěčenje mjez krajomaj zawěsći Němskej wolij, metale a žito.
- 4.2. Juhosłowjanska: Juhosłowjanska, Rumunska, Grjekska a Turkowska wobnowja Balkanske zrěčenje z lěta 1934.
- 12.3. Finska/ZSSR: Podpisa so měrowe zrěčenje, wójna so zakónči.
- 10.6. Italska: Z nadpadom na Francosku zastupi Italska po boku Němskeje do wójny.
- 14.6. Francoska: Němske jednotki zaćahnu do Parisa.
- 15.6. Baltikum: Sowjetske wójska wobsadźa Litawsku, Estisku, Letisku.
- 13.8. Francoska: Přiměr w Compiègne. Francoska dźěli so do dweju dźělow, němske wójsko wobsadźi sewjer.
- Wulka Britaniska: Němske lětadła nadpadnu Wulku Britanisku, w nowembrje zniča město Coventry.
- 27.9. Japanska/Němska/Italska wobzamknu pakt třoch mócnarstwow (Dreimächtepakt), tež wóska Berlin–Rom–Tokio mjenowany.
- 20.11. Madźarska přizamknje so paktej třoch mócnarstwow, sćěhujetej Rumunska a Bołharska.
1941
Podawki w Serbach
- Gestapo zawleče wjacorych katolskich duchownych do Dachawa (dr. Bena Šołtu, Jana Cyža, Alojsa Andrickeho).
- Dalše wosobiny so zajmu, mjez druhim dr. Jan Cyž, Pawoł Cyž, Jurij Cyž, dr. Marja Grólmusec, kantor Jan Lipič, Jan Meškank, Jurij Měrćink.
- Wobsydstwo serbskich towarstwow so sćaza, tež wobsydstwo Serbskeho muzeja, Maćičneje knihownje a archiwa.
Podawki w Němskej
- 19.1. Hitler a Mussolini wobzamknjetaj wójnu w srjedźomórskim rumje zhromadnje po swójskich zajimach wjesć.
- 6.4. Z nadpadom na Juhosłowjansku a Grjeksku ćehnje Hitlerowe wójsko na Balkan.
- 18.6. Němska a Turkowska podpisatej přećelske zrěčenje.
- 31.7. Reinhard Heydrich, nawoda SS a policije, dóstanje nadawk, přihotować „kónčne rozrisanje prašenja Židow w Europje“.
- 3.9. Prěnje morjenja z cyklonom B w Auschwitzu
- 19.9. Wukaz, zo maja wšitcy Židźa w Němskej žołtu hwězdu nosyć
- 5.12. Poražka němskeho wójska před Moskwu
- 11.12. Němska připowědźi USA wójnu.
Podawki w Europje
- 10.4. Chorwatska: Po tym zo su němske a italske jednotki Zagreb wobsadźili, wuwoła so njewotwisny stat Chorwatska. Ante Pavelić, nawoda Ustaša (nacionalistisko-teroristiski tajny zwjazk), přewozmje statne wjednistwo.
- 22.6. ZSSR/Němska: Bjez připowědźenja nadpadnje Němska ZSSR.
- 3.7. wuwoła Stalin „Wulku wótčinsku wójnu“.
- 30.7. USA/ZSSR: USA přilubja Sowjetskemu zwjazkej brónje.
- 14.8. Wulka Britaniska/USA: W Atlantikskej charće dojednataj so britiski premierminister Winston Churchill a ameriski prezident Franklin D. Roosevelt na jednotne principy politiki za powójnski čas.
- 25.8. Iran: Britiske a sowjetske jednotki wobsadźa Iran k zawěsćenju wolijowych žórłow.
- 24.9. Wulka Britaniska: Na druhej konferency zwjazkarskich mocow wobdźěli so prěni raz ZSSR.
- USA/Japanska: Po japanskim nadpadźe na flotowe zepěranišćo USA zastupja Zjednoćene staty do wójny, připowědźa Japanskej wójnu.
1942
Podawki w Serbach
Podawki w Němskej
- 20.1. Na tajnej konferency we Wannsee rozłoži Heydrich plan wo „kónčnym rozrisanju prašenja Židow“.
- 28.3. Prěnje bombardowanje němskich městow přez Wulku Britanisku – Lübeck
- 27.5. Atentat na Heydricha w Praze, na to so Lidice zniča.
- 12.6. Himmler schwali plan wo germanizaciji wuchodneje Europy z deportaciju 30 mio. ludźi do Sibirskeje.
- 22.7. Spočatk zaničowanja Židow Waršawskeho geta
Podawki w Europje
- 1.1. W deklaraciji Zjednoćenych narodow přizamknu so Atlantikskej charće wšitke kraje, kiž přećiwo wóskowym mocam wojuja.
- 11.11. Francoska/Němska: Němske wójsko zaćahnje do dotal njewobsadźeneje južneje Francoskeje.
- 22.11. ZSSR/Němska: Wobkruženje 6. armeje w Stalingradźe
- USA/Japanska: Wróćica w Pacifikskej wójnje, Japanska je w defensiwje.
- 23.10. Sewjerna Afrika: Wulkoofensiwa Wulkeje Britaniskeje přećiwo němskim a italskim jednotkam w egyptowskim Al Alamein.
1943
Podawki w Serbach
- 3.2. Kapłan Alojs Andricki zahinje w kaceće Dachau.
- 1943/44 Bjarnat Krawc skomponuje swětny oratorij „Wójna a měr“ na tekst Michała Nawki.
Podawki w Němskej
- 13.1. Hitler přikaza totalnu mobilizaciju.
- 13.1. a 21. 3. Atentataj na Hitlera so njeporadźitej.
- 18.2. Minister za propagandu Goebbels připowědźi „totalnu wójnu“.
- februar: Lětakowa akcija Hansa a Sophieje Scholl. Wonaj so zajataj a wotprawitaj.
- 29.3. Himmler přikaza deportěrowanje nižozemskich Sinti do Auschwitza.
- 5.7. Poslednja němska wulkoofensiwa na wuchodnej fronće skónči so z wulkimi stratami.
- 13.8. Aliěrowani bombarduja Wien.
Podawki w Europje
- 31.1. ZSSR/Němska: 6. armeja pod generalom Paulusom kapituluje w Stalingradźe.
- 25.7. Italska: Zajeće Mussolinija
- 3.9. Zwjazkarske mocy přistawja w južnej Italskej a předobudu so do sewjera.
- 8.9. Kapitulacija Italskeje so wozjewi.
- 13.10. Po změnje w knježerstwje připowědźi Italska Němskej wójnu.
- Tuneziska: Kapitulacija poslednich na afriskej zemi stejacych němsko-italskich jednotkow
- Juhosłowjanska: Antifašistiska rada wuswobodźenja luda wutwori pod wjednistwom J. B. Tita narodny komitej.
- 28.11. Iran: Na konferency w Teheranje zetkaja so prěni raz Stalin, Churchill a Roosevelt. W kónčnym komunikeju zwuraznja wolu, wójnu zakónčić.
- 24.12. ZSSR: Wulkoofensiwa mjez Kijewom a Žitoměrom so započina.
1944
Podawki w Serbach
- 6.8. Dr. Marja Grólmusec zahinje w Ravensbrücku.
Podawki w Němskej
- 12.6. Němske rakety V1 so prěni raz zasadźa přećiwo Wulkej Britaniskej.
- 15.7. General Rommel žada sej wot Hitlera zakónčenje wójny.
- 20.7. Atentat połkownika Clausa v. Stauffenberga na Hitlera zwrěšći.
- 1.8. Waršawski zběžk
- 25.9. Wšitcy mužojo mjez 16 a 60 lětami zwołaja so do Volkssturma.
- 16.12. Hitler zwrěšći na zapadnej fronće.
- 18.12. W Sowjetskim zwjazku załoženy Narodny komitej „Freies Deutschland“ (NKFD) apeluje na němsku ludnosć, so přećiwo NSDAP pozběhnyć a wójnu zakónčić.
Podawki w Europje
- 28.1. ZSSR: Po 900 dnjach přełama Čerwjena armeja woblěhowanje Leningrada.
- 4.6. Italska: Zwjazkarske jednotki zaćahnu do Roma.
- 6.6. D-Day: Přistawjenje zwjazkarskich mocow ze 150.000 wojakami w Normandiji. Z tym wutwori so druha fronta antihitlerskeje koalicije.
- 22.6. Běłoruska/Němska: Wulka ofensiwa Čerwjeneje armeje wjedźe k poražce dźěla němskeho wójska Heeresgruppe Mitte.
- 25.8. Rumunska: Rumunska přizjewi po změnje knježerstwa Němskej wójnu, Bołharska sćěhuje.
- 26.8. Francoska: Dźeń po wuswobodźenju Parisa zaćehnje general Charles de Gaulle do města a přewozmje knježerstwo.
- 19.9. ZSSR: Sowjetsko-finski přiměr
- 17.12. USA: W pusćinje stata Utah započinaja so zwučowanske lěty z atomowymi raketami.
- 28.12. Madźarska: Prowizoriske knježerstwo připowědźi Němskej wójnu.
1945
Podawki w Serbach
- Wojowanja ruskich a pólskich wójskow we Łužicy.
- 30 % do 50 % wšěch bydlenskich domow a zjawnych twarow so zniči abo so wobškodźi. Wulka nuza wosebje w městach
- 22.4. Serbski dom so zniči.
- 9.5. Łužiskoserbski narodny wuběrk (ŁSNW) so w Praze załoži. Na čole steji farar Jan Cyž – wuswobodźeny z kaceta w Dachauwje bě so nawróćił. ŁSNW wusměri so wot wšeho spočatka na wonkownopolitisku dźěławosć.
- 10.5. Znowazałoženje Domowiny w Chrósćicach. Jako nachwilny předsyda wuzwoli so dr. Jan Cyž, za naměstnika Jan Meškank, za sekretara Pawoł Krječmar. Po swojim nawróće do Łužicy, w juniju, přewozmje Pawoł Nedo zaso funkciju předsydy.
- 25.5. Přez sowjetsku komandaturu zasadźitaj so dr. Jan Cyž jako krajny rada a Pawoł Nedo jako šulski rada Budyskeho wokrjesa.
- Serbscy duchowni so do Łužicy nawróća.
- 1.6. Memorandum ŁSNW na dr. E. Beneša a J. W. Stalina ze žadanjom, Łužicu jako samostatny cyłk přizamknyć Čěskosłowakskej.
- awgust: Předsydstwo Domowiny schwali program k wozrodźenju narodneho kulturneho a duchowneho žiwjenja.
- Zasydlenje němskich ćěkancow z Wuchodneje Pruskeje, Šleskeje abo Sudetskeje we Łužicy.
- 3.8. Domowina žada sebi w pismje na krajne zarjadnistwo Sakskeje runoprawne kubłanje za serbske dźěći.
- 12.8. Zhromadny koncert „Meje“, Budyskich spěwarjow a chóra sowjetskeje armeje w Budyskim měšćanskim dźiwadle na Žitnych wikach.
- 1.9. Na požadanje prezidenta krajneho zarjadnistwa Sakskeje, R. Friedrichsa, předpołoži Domowina program „Za rjadowanje najwažnišich žiwjenskich prašenjow serbskeho luda“. W nim pokaza na trěbnosć woleneho serbskeho wuběrka ze samsnymi prawami při rjadowanju natwara kulturneho, hospodarskeho a socialneho žiwjenja, kaž ma je prowincionalne zastupnistwo.
- 17.9. Serbski narodny wuběrk a Domowinske předsydstwo stworitej jako cyłk zhromadneho dźěła Łužisko-serbsku narodnu radu. Za předsydu wuzwoli so farar Jan Cyž, dr. Jurij Cyž sekretar, městopředsydźe krajny rada dr. Jan Cyž a předsyda Domowiny P. Nedo. Rada orientuje na załoženje Łužiskeho stata resp. na samostatnu Łužicu na zakładźe zjednoćenja Hornjeje a Delnjeje Łužicy do administratiwneho cyłka.
- 3.10. Po jednanjach ŁSNW z knježerstwom ČSR započnu serbscy studenća zaso w Praze studować a załoža znowa swoje towarstwo Serbowka.
- 1.12. Jan Krawc powoła so za načolnika kulturneho wotrjada Domowiny. Z talentowanych hrajerjow wjesnych dźiwadłowych skupin natwari spočatk 1946 Centralnu dźiwadłowu skupinu Domowiny. Z njej předstaji Jurja Wjelowu hru „Naš statok“ a Aleksandra N. Afinogenowu „Mašenku“.
- 2.12. Prěnje dźiwadłowe skupiny so wožiwjeja (Chrósćicy z Jurja Wjelowej hru „Knjez a roboćan“, Šunow z Františeka Šamberkowej hru „Błazenc w prěnim poschodźe“). Dalše sćěhuja po cyłej Hornjej Łužicy.
- W Českej Lípje załoži so na iniciatiwu ŁSNW, Domowiny a Praskeje Ústředni matice školskeje při čěskim statnym gymnaziju serbski wotdźěl „Připrawnišćo łužiskoserbskeho realneho gymnazija“, wot 1.1.1947 we Varnsdorfje.
Podawki w Němskej
- 27.1. Sowjetska armeja wuswobodźi Auschwitz.
- 13./14.2. Drježdźany so přez anglo-ameriske bombowcy zniča.
- 12.3. Anne Frank so w kaceće Bergen Belsen zamorduje.
- 17.4. Z kapitulaciju 325.000 wojakow w Poruhrskej započina so rozpušćenje zapadneje fronty.
- 25.4. Ameriske a sowjetske wójska zetkaja so pola Torgauwa.
- 28.4. Dachau so přez ameriske jednotki wuswobodźi.
- 30.4. Hitler skónči swoje žiwjenje ze samomordarstwom, dźeń na to Goebbels ze swójbu.
- 7.5. Němska delegacija podpisa w Reimsu bjezwuměnitu kapitulaciju.
- 8.5. Němska kapituluje.
- 9.5. W Berlinje podpisa so tohorunja kapitulacija ze Sowjetskim zwjazkom; z tym zakónči so Druha swětowa wójna.
- 23.5. Himmler wozmje sej žiwjenje, Dönitz a jeho knježerstwo so wot britiskich jednotkow w Flensburgu zajmu.
- 1.6. W Berlinje a po cyłej Němskej rumuja žony z jednorymi srědkami rozpadanki.
- 5.6. Dobyćerske mocy přewozmu z Berlinskej deklaraciju knjejstwo a wutworja zwjazkarsku kontrolnu radu. Němska so do štyrjoch wobsadniskich pasmow rozdźěli.
- 15.6. Znowakonstituowanje SPD w Berlinje
- 11.7. Zwjazkarska wojerska komandatura přewozmje zarjadnistwo Wulkoberlina.
- 17.7.–2. 8. Potsdamska konferenca, dobyćerske mocy wothłosuja swoju politiku w Němskej. Mjez druhim rjaduje so tež přesydlenje Němcow z kónčin za nowej wuchodnej hranicu.
- 3.–11.9. Prowincialne a krajowe zarjadnistwa Sowjetskeho wobsadniskeho pasma wudadźa postajenja k zemskej reformje.
- 1.10. W Sakskej započina so zaso šulska wučba.
- 29.10. Wobzamknjenje krajneho zarjadnistwa Sakskeje wo wuswojenju w Sakskej ležacych zawodow Flickoweho koncerna
- 20.11. W Nürnbergu započina so před Mjezynarodnym wojerskim sudnistwom k přesćěhanju a chłostanju hłownych wójnskich złóstnikow proces přećiwo 21 nawjedowacym nacionalsocialistam.
- 14.12. W Bad Godesbergu konstituuje so CDU.
Podawki w Europje
- 1.1. Pólska: Prowizoriske knježerstwo započina w Lublinje dźěłać.
- 12.1. Južnje Waršawy započina so zymska ofensiwa Čerwjeneje armeje.
- 4.–11.2. ZSSR: Konferenca „wulkeje trójki“ w Jalće. Wobzamknje so rozdźělenje Němskeje do wobsadniskich pasmow, hranicy k Pólskej, kontrola a reparacije poraženeje Němskeje.
- 5.3. Juhosłowjanska: W nadawku krala Pětra II. wutwori Tito nowe knježerstwo.
- 4.4. Čěskosłowakska: Konstituowanje knježerstwa Nacionalneje fronty Čechow a Słowakow w Košicach
- 27.4. Italska: Partizanojo zajmu Mussolinija a jeho wotprawja.
- 5.–9.5. Čěskosłowakska: Praski zběžk přećiwo wobsadniskim wójskam
- 7.5. Francoska: W Reimsu podpisaja zastupjerjo Němskeje bjezwuměnitu kapitulaciju.
- 30.5. Započina so wusydlenje Němcow ze Sudetskeje.
- 26.6. USA: 51 statow podpisa w San Franciscu UN-chartu k škitej swětoweho měra. Organizacija je naslědnica Zwjazka ludow z lěta 1920.
- 6.8. Japanska/USA: Na přikaz Trumana wotćisnjenje prěnjeje atomoweje bomby na Hirošimu, dźeń na to na Nagasaki
- 2.9. Druha swětowa wójna zakónči so tež we wuchodnej Aziji.
- 25.10. China: Japanska wróći Chinje Taiwan.
- W Chinje wudyri wobydlerska wójna mjez komunistami pod Mao Zedongom a Kuomintang (narodna strona) pod Chiang Kai-shekom.
- Juhosłowjanska: 29.11. Wotstronjenje monarchije a wutworjenje federatiwneje ludoweje republiki
1946
Podawki w Serbach
- Njepřezjednosć mjez Domowinu a Narodnej radu w prašenjach socialnoekonomiskeho přetworjenja w Sowjetskim wobsadniskim pasmje a w prašenju nastawacych organow mocy wjedu do polarizacije serbskeho powójnskeho hibanja.
- 6.1. W Radworju wutwori so Serbski wučerski wustaw. Po wosomtydźenskim wukubłanju wopušća jón 170 serbskich a 112 němskich nowowučerjow.
- 1.2. Zhromadźizna Serbow w Budyšinje žada serbsku wučbu w šulach, wukubłanje serbskich wučerjow, serbske nowiny a literaturu.
- 23.4. Prěnja powójnska schadźowanka serbskeje studowaceje młodźiny w Radworju. Tu so zhromadne dźěło Serbskeje młodźiny (SM) ze Swobodnej němskej młodźinu (SNM) wotpokaza.
- Jurij Brězan a Jan Šołta načolnikaj SM. SM organizuje młodźinske brigadowanje, kiž je zdobom zakład wuwića čiłeho kulturneho žiwjenja.
- 9.8. Na schadźowanju wučerjow, katolskich duchownych a kulturnikow w Chrósćicach podpěra so Domowina w swojej wólbnej namołwje, wolić kandidatnu lisćinu SED.
- 10.–12.8. Prěnja hłowna schadźowanka serbskeje studowaceje młodźiny w Rakecach
- 17.–27.9. Jednanja Domowiny z SED w hornjołužiskim wobwodźe wo zhromadnym postupowanju tež při wólbach do wokrjesnych sejmikow a Sakskeho krajneho sejma. Zakład jednanjow su žadanja Domowiny wo podpěru swobodneho wuwića Serbow a připóznaće Domowiny jako zastupnicu serbskeho luda.
- 29.9. 1. powójnski zjězd Serbow w Radworju
- 30.11. Prěnja hłowna zhromadźizna Domowiny po wójnje w Budyšinje, předsyda Pawoł Nedo. Korla Janak, předsyda łužiskeho wobwodneho předsydstwa SED, so do wuběrka wuzwoli.
Podawki w Němskej
- 1.1. W Sakskej zahaja so krótkodobne kursy k wukubłanju nowowučerjow.
- 22.4. W Sowjetskim wobsadniskim pasmje zjednoćitej so SPD a KPD do SED.
- 7.3. Załoženje Swobodneje němskeje młodźiny (SNM)
- 31.5. W Sakskej wuńdźe Zakoń wo demokratizaciji němskeje šule.
- 30.6. Ludowy rozsud w Sakskej wo wuswojenju bjez zarunanja wulkokublerjow, nacistiskich aktiwistow a wójnskich złóstnikow (77,6 % přihłosowanja) a wo přepodaću jich zawodow do ludoweho swójstwa
- 5.8. Ludowy rozsud w Braniborskej
- 1.10. Nürnbergski prozes přećiwo hłownym wójnskim złóstnikam so zakónči z 12 smjertnymi wusudami, 7 chłostanjemi z kłódu a třomi wuwinowanjemi.
- 20.10. W Sakskej přewjedu so prěnje wólby do krajneho sejma. We wuslědku wutwori so 11.12. knježerstwo. Ministerski prezident je dr. Rudolf Friedrichs (SED).
- 14.11. Stronske wjednistwo SED wozjewi naćisk wustawy za němsku demokratisku republiku.
Podawki w Europje
- Pólska: Zestatnjenje wšitkich zawodow, w kotrychž dźěła wjace hač 50 dźěłaćerjow
- 10.1. Wulka Britaniska W Londonje započina so Prěnja hłowna zhromadźizna UN. 51 krajow je zastupjenych.
- 11.1. Albanska: Proklamowanje ludoweje republiki
- 30.1. Rada bjezstrašnosće UN zaběra so z prašenjom wotćaha sowjetskich jednotkow ze sewjerneho Irana ze zaměrom, Iransku krizu zakónčić. Kriza je spočatk „zymneje wójny“.
- 1.2. Madźarska: Proklamowanje republiki
- 25.4. Francoska: Na konferency wonkownych ministrow wotpokaza W. Molotow za ZSSR wotewrjenje wuchodneje Europy.
- 2.6. ČSR: Wutworjenje noweho knježerstwa Narodneje fronty pod K. Gottwaldom
- 18.6. Italska: Proklamowanje republiki po ludowym wothłosowanju wo statnej formje
- 15.9. Bołharska: Parlament proklamuje ludowu republiku.
- 3.10.–10.11. Francoska: Ludowe wothłosowanje schwali naćisk demokratiskeje wustawy. IV. republika so proklamuje (do 1958).
1947
Podawki w Serbach
- 27.2. Jednanja mjez Domowinu a krajnym předsydstwom SED w Drježdźanach wo zakonskim rjadowanju prawow serbskeje ludnosće. Žadanje wo statnoprawnisku runoprawosć Serbow so ani we wustawowym naćisku SED ani w naćiskach krajnych sejmow njewobkedźbuje.
- 6.3. Budyski měšćanski sejm přepoda ležownosć Maćicy Serbskej za nowy Serbski dom.
- měrc: Memorandumaj Domowiny a Narodneho wuběrka na konferencu štyrjoch ministrow wonkownych naležnosćow w Moskwje. W memorandumje Domowiny zwurazni so přesłapjenje wo dotalnym postupowanju krajnych zarjadnistwow a wjednistwa SED Serbam napřećo. Předpołoža so w šěsć dypkach namjety k rozrisanju prašenjow statnu runoprawosć serbskeho luda nastupajo.
- 8.3. Domowina žada znowa oficialnu dowolnosć skutkowanja w Delnjej Łužicy a wukubłanje wučerjow za Delnju Łužicu.
- 14.4. W domje Serbskeje młodźiny w Chrósće zahaji so prěni kubłanski kurs.
- 6.6. Załoženje noweho serbskeho ćišćerskeho předewzaća – drustwo Domowiny
- 6.7. Prěnje čisło „Noweje doby“ wuńdźe.
- 24.8. Zakładny kamjeń za nowy Serbski dom so połoži při składnosći 100. róčnicy załoženja Maćicy Serbskeje. Na swjatočnym zarjadowanju spěwaja zjednoćene hornjoserbske chóry oratorij „Nalěćo“ w orchestralnym wobdźěłanju Jurja Winarja a Jana Rawpa.
- 8.9. Załoženje prěnjeje serbskeje wyšeje šule w Budyšinje
- 21.11. Wuradźowanje Domowinskeho wjednistwa z předsydomaj strony SED Wilhelmom Pieckom a Ottom Grotewohlom wo serbskim narodnym prašenju.
- Doskónčne dźělenje Domowinskeho předsydstwa wot ŁSNW.
Podawki w Němskej
- 1.1. Zhromadna hospodarska rada Jendźelskeho a US-ameriskeho wobsadniskeho pasma so wutwori. Pasmje so do bicony zjednoćitej (Francoske pasmo přistupi 1949).
- 6.2. a 28.2. Krajne sejmy Braniborskeje a Sakskeje schwala naćiski krajnych wustawow.
- 6./7.6. Konferenca wšitkich němskich ministerskich prezidentow w Mnichowje. Žadanje srjedźoněmskich krajow za wobjednanjom zasadnych prašenjow cyłoněmskeho natwara na konferency so njepřiwza.
- 14.6. Wutworjenje Němskeje hospodarskeje komisije (DWK) za Sowjetske wobsadniske pasmo
- 20.–24. 9. II. stronski zjězd SED, najwažniši nadawk widźi we wutworjenju jednotneje Němskeje.
- 6./7.12. Berlin: 1. němski ludowy kongres za jednotu a měr
Podawki w Europje
- 19.1. Pólska: Bolesław Bierut wuzwoli so za prezidenta republiki.
- 10.2. Paris: Dobyćerske mocy 2. swětoweje wójny podpisaja měrowe zrěčenja z Rumunskej, Bołharskej, Madźarskej, Finskej a Italskej.
- 4.3. Wulka Britaniska/Francoska: Krajej podpisatej zrěčenje mjezsobneje podpěry.10.3.–24.4. Moskwa: Konferenca wonkownych ministrow ZSSR, USA, Wulkeje Britaniskeje a Francoskeje. W srjedźišću steji prašenje Němskeje. Konferenca skónči so bjez dojednanja.
- 12.3. USA: Proklamowanje Trumanoweje doktriny
- 5.6. Marshallowy plan zmóžni hospodarski znowanatwar Europy.
- 6.7. Španiska: Z pozdatnym ludowym rozsudom da so general Franco jako prezident na čas žiwjenja wopodstatnić. F. Franco zawjedźe znowa monarchiju.
- 29.11. USA: Hłowna zhromadźizna UNO w New Yorku wobzamknje dźělenje Palestiny do židowskeho a do arabskeho stata.
- 25.11.–15.12. London: Konferenca wonkownych ministrow ZSSR, USA, Wulkeje Britaniskeje a Francoskeje wo prašenju Němskeje wjedźe k łamkej mjez USA a ZSSR. Konferenca so bjez dojednanja přetorhnje.
- 22.12. Italska: Schwalenje wustawy přez konstituowacu Narodnu zhromadźiznu
- 30.12. Rumunska: Proklamowanje ludoweje republiki
1948
Podawki w Serbach
- 16.2. Zahajenje brigadowanja na twarnišću Serbskeho doma
- 23.3. Sakski krajny sejm schwali Serbski zakoń.
- 3.5. W Budyšinje wutwori so Serbski zarjad za ludowe kubłanje.
- 11.9. Koło serbskich tworjacych wuměłcow so załoži.
- 13.10. Serbske ludowe dźiwadło so załoži, prěnje serbske profesionalne dźiwadło. Jeho prěni intendant je Jan Krawc.
- 14.10. Drježdźanski sćelak započina z połhodźinskim serbskorěčnym wusyłanjom kóždu druhu njedźelu.
- 1.12. Wotewrjenje serbskeje knihownje w Budyšinje
- december: Serbska młodźina (SM) přistupi Swobodnej němskej młodźinje (SNM).
Podawki w Němskej
- 3.1. Zawjedźenje francoskeje měny w Posaarskej
- 25.2. Załoženje Maxa-Planckoweho towarstwa k spěchowanju wědomosćow. Towarstwo je naslědnik kejžora Wilhelmoweho towarstwa z lěta 1911.
- 1.3. Załoženje Banki němskich krajow, pozdźišeje Němskeje zwjazkoweje banki w Frankfurće n. Mohanom
- 2.3. Ludwig Erhard woli so za direktora Hospodarskeho zarjadnistwa bicony.
- 9.3. Němska hospodarska komisija přewozmje centralny nawod hospodarstwa w Sowjetskim wobsadniskim pasmje (do 1949).
- 20.3. Kontrolna rada aliěrowanych so rozeńdźe, po tym zo so postupnje wšelakore zajimy mjez zapadnymi mocami a Sowjetskim zwjazkom jewja, kaž so wone tež na Londonskej konferency pokazaja. Z tym skónči so zhromadne rjadowanje Němskeje.
- 23.4. Zjednoćenstwo ludowych zawodow (VVB) załoži so w SWP.
- 29.4. Demokratiska burska strona Němskeje załoži so w SWP.
- 25.5. Nacionaldemokratiska strona Němskeje załoži so w SWP.
- 20.6. Měnowa reforma, zawjedźenje němskeje hriwny (DM) w ZWP
- 23.6. Měnowa reforma w SWP
- 24.6. Z wukazom SMAD, wobchad mjez Zapadnym Berlinom a zapadnymaj wobsadniskimaj pasmomaj přetorhnyć, započina so Berlinska blokada.
- 26.6. Zapadny Berlin zastara so z pomocu lětadłow („powětrowy móst“).
- 3.7. Sowjetska wojerska administracija (SMAD) wutwori jednotki wobrónjeneje ludoweje policije w SWP.
- 1.8. Prěnje čisło nowiny „Stern“ wuńdźe w Hannoverje.
- 28.8. Znowawotewrjenje Narodneho dźiwadła we Weimarje
- 1.9. W Bonnje schadźuje so Parlamentariska rada. Pod nawodom Konrada Adenauera ma nadawk, Zakładny zakoń za přichodnu zwjazkowu republiku diskutować a wobzamknyć.
- 13.10. Spočatk aktiwistiskeho hibanja w SWP
- 22.10. Bertolt Brecht a Helene Weigel nawróćitaj so z US-ameriskeho eksila do Wuchodneho Berlina.
- 3.11. Wikowanska organizacija HO wotewri so jako statne předewzaće w SWP.
- 26.11. W SWP přirjaduja so zawodne rady zawodnym dźěłarniskim wjednistwam (BGL).
- 30.11. W Sowjetskim sektoru Berlina wutwori so samostatny magistrat, kiž woli Friedricha Eberta (SED) za wyšeho měšćanostu. Z tym je město administratiwnje dźělene.
- 11.12. Liberalne strony ZWP zwjazaja so do FDP, předsyda strony je Theodor Heuss.
- 13.12. Organizacija Młodych pioněrow załoži so we Wuchodnym Berlinje.
Podawki w Europje
- 20.1. Pólska: Přesydlenje pólskeje ludnosće z wuchodnych kónčin kraja (po wójnje ZSSR słušacy teritorij) do něhdy němskich wjeskow Delnjeje Šleskeje je zakónčene.
- Čěskosłowakska: Komunistiska strona přewozmje w februarje móc w kraju. Prezident Edvard Beneš a jeho ministrojo nuzuja so k wotstupej.
- 21.3. ČSR: Zakoń wo zemskej reformje, ležownosće nad 50 ha so zestatnjeja. Zestatnjenje zawodow z wjace hač 50 dźěławymi.
- 14.6. ČSR: Za statneho prezidenta woli so Klement Gottwald, kiž natwari diktaturu po přikładźe ZSSR.
- 17.3. Belgiska: Beneluxske staty, Francoska a Wulka Britaniska wutworja kooperaciski a zakitowanski pakt.
- 11.6. Rumunska: Zakoń wo zestatnjenju industrijnych, hórniskich, bankowych, zawěsćenskich a transportnych předewzaćow.
- 23./24.6. Waršawa: Jako reakciju na Londonsku konferencu (1947) schadźuje so we Waršawje Konferenca wosom mocow (ZSSR, Albanska, Bołharska, Juhosłowjanska, Pólska, Rumunska, ČSR a Madźarska). Konferenca kritizuje pospyty zapadnych mocow „pačenja Němskeje“, wohroženje „Měroweje hranicy Wódra-Nysa“, a žada dodźerženje Podstupimskeho zrěčenja nastupajo wutworjenje cyłoněmskeho knježerstwa a wotzamknjenje měroweho zrěčenja.
- 26.6. Juhosłowjanska/ZSSR: Komunistiske wjednistwo pod Josepom B. Titom wotpači so wot politiki ZSSR a dźe samostatny puć.
- 10.12. Francoska: W Parisu schwali hłowna zhromadźizna UN „Powšitkownu deklaraciju čłowjeskich prawow“.
1949
Podawki w Serbach
- 10.1. Serbska ludowa uniwersita w Radworju so załoži za rěčne dalekubłanje dorostłych.
- 20.1. Braniborske knježerstwo dowoli dźěławosć Domowiny w Delnjej Łužicy.
- 25.1. Załoženje 1. serbskeje kulturneje brigady na Serbskej wyšej šuli w Budyšinje
- 15.5. Domowina wotewri sekretariat za Delnju Łužicu w Choćebuzu.
- 30.5. Wustawa NDR, art. 11, zaruča zakonsku runoprawosć serbskeje ludnosće.
- awgust: W centralnym aparaće Domowiny wutwori so zawodowa stronska skupina SED.
- 3.10. Zeńdźenje předsydstwa Domowiny ze zastupjerjemi cyrkwje. Dla sylnišeho politiskeho wusměrjenja Domowiny na SED a stupaceho wuzamkowanja a wusměšowanja wšeho křesćanskeho zmyslenja w medijach a šulach rostu napjatosće mjez cyrkwinskimi kruhami a Domowinu. Ličba wustupow z Domowiny sylnje stupa. Pawoł Nedo spyta zwjazanosć Domowiny z SED wusprawnić.
Podawki w Němskej
- 11.1. Prěnje předstajenje Berlinskeho ansambla, kiž staj Bertolt Brecht a Helene Weigel natwariłoj, při Němskim dźiwadle we Wuchodnym Berlinje.
- 17.1. Zapadni aliěrowani wutwarja wojerski wěstotny hamt k dohladowanju wotbrónjenja w Zapadnej Němskej.
- 25.-28.1. 1. stronska konferenca SED; wobzamknjenja wo wuwiću SED, wudźěłanje zasadow hospodarskeje politiki
- 3.2. Parlamentariska rada přiwozmje Zapadny Berlin jako dwanaty zwjazkowy kraj do preamble Zakładneho zakonja.
- 10.5. Parlamentariska rada woli Bonn jako nachwilnu stolicu a sydło knježerstwa Zwjazkoweje republiki Němskeje.
- 12.5. Sowjetski zwjazk zběhnje Berlinsku blokadu.
- 23.5. Zakładny zakoń za Zwjazkowu republiku Němsku (ZRN) wozjewi so w Bonnje.
- 30.5. Němski ludowy kongres wuzwoli Němsku ludowu radu a schwali wustawu za Němsku demokratisku republiku (NDR).
- 18.6. We Wuchodnym Berlinje wotewri so znowa we wójnje ćežko rozbita Narodna galerija.
- 14.8. Prěnje wólby do Zwjazkoweho sejma, CDU dobudźe. Zwjazkowy prezident je Theodor Heuss (FDP), zwjazkowy kancler Konrad Adenauer (CDU).
- 18.9. Prěnje powójnske němske knižne wiki wotewrja so w Frankfurće.
- 7.10. Załoženje Němskeje demokratiskeje republiki. Přetworjenje Němskeje ludoweje rady do Prowizoriskeje ludoweje komory NDR. Prezident: Johannes Dieckmann. Wustawa NDR nabudźe móc.
- 8.10. Frankfurtske zrěčenje wo wikowanju mjez BRD a NDR
- 10.10. Sowjetska wojerska administratura přepoda zarjadnisku funkciju na knježerstwo NDR a so rozpušći. Na jeje městno stupi Sowjetska kontrolna komisija (SKK).
- 11.10. Prowizoriska Ludowa komora wuzwoli Wilhelma Piecka za statneho prezidenta.
- 12.10. Prowizoriske knježerstwo pod ministerskim předsydu Ottom Grotewohlom
- 21.10. Zwjazkowy kancler Adenauer wozjewi, zo je Zwjazkowa republika jenička legitimowana statna organizacija němskeho luda.
- 31.10. Němska zwjazkowa republika přiwozmje so do Organizacije za europske hospodarske zhromadne dźěło (OEEC). OEEC rozdźěli mjez druhim pjenjezy Marshalloweho plana a koordinuje program hospodarskeho znowanatwara.
Podawki w Europje
- 25.1. ZSSR: W Moskwje załoža wuchodoblokowe staty ZSSR, Bołharska, Madźarska, Pólska, Rumunska a ČSR „Radu wzajomneje hospodarskeje pomocy“. Rada załoži so jako pendant k Marshallowemu planej. NDR přistupi 1950.
- 4.4. USA: Dźesać zapadoeuropskich krajow, Kanada a USA załoži we Washingtonje NATO.
- 8.4. USA: Konferenca třoch zapadnych mocow (USA, Wulka Britaniska, Francoska) schwali we Washingtonje wobsadniski statut a wobzamknje zrěčenje wo kontroli třoch mocow za Zapadnu Němsku.
- 20-25.4. Francoska: W Parisu a w Praze schadźuje so swětowy měrowy kongres. Pablo Picasso stwori za njón symbol měroweho hołbja.
- 5.5. London: Dźesać zapadoeuropskich krajow załoži Europsku radu.
- 20.8. Madźarska: Proklamowanje wustawy ludoweje republiki
- 16.10. Grjekska: Byrgarska wójna so po sydom lětach zakónči.
Wužiwana literatura a žórła
Awtorski kolektiw: Stawizny a podawki zwjazk 5, wučbnica, Budyšin 2000
Awtorski kolektiw: Stawizny a podawki zwjazk 6, wučbnica, Budyšin 1998
Awtorski kolektiw: Žiwa zańdźenosć, stawizny 7, wučbnica, Budyšin 1993
Awtorski kolektiw: Žiwa zańdźenosć, stawizny 8, wučbnica, Budyšin 1993
Awtorski kolektiw: Žiwa zańdźenosć, stawizny 9, wučbnica, Budyšin 1994
Autorenkollektiv: Kursbuch Weltgeschichte. Der synchronoptische Überblick, Gütersloh/München 1997
Brankačk, Achim: Serbske stawizny. Časowa doba wot 1945 hač do přitomnosće. Šulerska kniha za gymnazialny schodźenk, Budyšin 1998
Brankačk, Achim, Zahrodnik, Ludwig: Serbske stawizny 1. Wot spočatka stawiznow Serbow hač do spočatka 20. lětstotka. Wučbnica stawiznow za 5., 6. a 7. lětnik, Budyšin 2009
Brankačk, Achim: Do dźěła sej spinaj ruce. Chór Meja w kole časow, Budyšin 1994
Čornej, Petr, Pokorny, Jiři: Kurze Geschichte der Böhmischen Länder bis zum Jahr 2000, Praha
Awtorski kolektiw: Domowina, zarys stawiznow, Budyšin 1972
Handrik, Jan: Spěw najrjeńši towarš je. Pohlad do stawiznow Lipy Serbskeje a chóra Lipa, Budyšin 1997
Hildemeier, Manfred: Geschichte der Sowjetunion 1917–1991, München 1998
Kappler, Renate: Aus der Geschichte Sachsens. Ein Arbeitsbuch für die Schule. Band 3, Frankfurt am Main 1992
Kościow, Zbigniew: Korla August Kocor, Budyšin 1972
Leonhard, Wolfgang: Meine Geschichte der DDR, Berlin 2007
Meškank, Timo, Zahrodnik, Ludwig: Serbske stawizny 2. Wot kónca Prěnjeje swětoweje wójny hač do přitomnosće. Wučbnica stawiznow za 8. a 9. lětnik, Budyšin 2011
Meškank, Timo: Kultur besteht – Reich vergeht. Tschechen und Sorben (Wenden). 1914–1945, Berlin 2000
Mickel, Wolfgang: Geschichte Politik und Gesellschaft. Band 1. Lern- und Arbeitsbuch für Geschichte in der gymnasialen Oberstufe, Frankfurt am Main 1991
Musiat, Siegmund: Sorbische/Wendische Vereine 1716–1937. Ein Handbuch, Bautzen 2001
Pech, Edmund: Die Sorbenpolitik der DDR. 1949–1970. Anspruch und Wirklichkeit. Schriften des Sorbischen Instituts 21, Bautzen 1999
Autorenkollektiv: Der kleine Ploetz, Hauptdaten der Weltgeschichte, Würzburg 1996
Rawp, Jan: Serbska hudźba, Budyšin 1966
Scholze, Dietrich, Młynk, Jurij: Stawizny serbskeho dźiwadła. 1862–2002, Budyšin 2003
Szalai, Wendelin: Aus der Geschichte Sachsens. Ein Arbeitsbuch für die Schule. Band 2, Frankfurt am Main 1991
Šěnowa, Rejza: Serbski gymnazij. 50 lět serbske wyše šulstwo, Budyšin 1997
Šěnowa, Rejza: 50 lět 1. serbska kulturna brigada. W: Serbska šula 52 (7/8), Budyšin 1999
Wiegand, Berthold: Geschichte, Politik und Gesellschaft. Band 2. Lern- und Arbeitsbuch für Geschichte in der gymnasialen Oberstufe, Frankfurt am Main 1989
Wićaz, Alfons: Serbski Sokoł, Budyšin 1990