Startseite » hornjoserbsce » za šulerjow » přidatne materialije » časowa tabulka za stawizny
Němski sejm w Regensburgu wobzamknje wobšěrne teritorialne noworjadowanje přez sekularizowanje a mediatizowanje. Pozadk je wotškódnjenje tych zemjanow, kiž dyrbjachu swoje wobsydstwo na lěwym boku Ryna Francoskej wotstupić.
Francoska: „Code Civil“ so zawjedźe. Z tutym byrgarskim zakonikom su wudobyća byrgarskeje rewolucije zapisane; postajenja su pozdźišo zakład němskeho zakonjedawstwa.
2.12. Napoleon so w katedrali Notre Dame w Parisu sam na kejžora krónuje; přez ludowe wothłosowanje da so jako kejžor wopodstatnić.
Napoleon dobudźe bitwu pola Austerlitza (Slavkov u Brna).
Francoska: Spočatk Napoleonskich wójnow
Italska: Italska republika přetwori so na kralestwo; Napoleon krónuje so sam z krónu Langobardow.
Ruska/Wulka Britaniska: W konwenciji ze St. Petersburga dojednatej so stataj na wulku koaliciju přećiwo Francoskej, kotrejž tež Rakuska, Šwedska a Neapel přistupja.
6.12. Po bitwje pola Austerlitza wobknježi Napoleon kontinent, podleži pak w bitwje pola Trafalgera ze swojej flotu Jendźelskej a z tym zhubi knjejstwo na morju.
11.12. Poznański měr: zrěčenje mjez Napoleonom a sakskim kurwjerchom Friedrichom Augustom III., kiž přistupi Porynskemu zwjazkej. Sakska powyši so na kralestwo a kurwjerch na krala Sakskeje.
16 němskich wjerchowstwow zwjaza so do Porynskeho zwjazka. Zwjazk stupi so pod škit Napoleona, kiž bě z tym swój zaměr, Němske mócnarstwo rozpačić, docpěł. Rakuski kejžor Franz II. wotpołoži na to kejžorsku krónu Němskeho mócnarstwa, wostanje pak jako Franz I. kejžor Rakuskeje.
Swjate romske mócnarstwo němskeho naroda so rozwjaza.
Achim von Arnim a Heinrich von Brentano wozjewitaj prěni zwjazk zběrki němskich ludowych pěsni „Des Knaben Wunderhorn“.
Francoska: Napoleon wjedźe wójnu přećiwo Pruskej a Ruskej.
Hollandska: Napoleon změni Batavisku republiku na kralestwo Hollandsku a zasadźi swojeho bratra Louisa Bonaparteho jako krala.
21.11. Berlin: We wobsadźenej pruskej stolicy Berlinje postaji Napoleon hospodarsku blokadu (kontinentalnu zawěru) přećiwo britiskemu kralestwu, z tym chce sej Wulku Britanisku podwolić.
28.11. Ruska: Ruska podpěra Prusku a připowědźi Francoskej wójnu.
27.12. 5. rusko-turkowska wójna. (Skónči so 1812 z dobyćom Ruskeje.)
Tilsitski měr. Choćebuski kraj přirjaduje so Sakskej jako narunanje za sakske kónčiny, kotrež Napoleon Westfalskej přida.
Po wotzamknjenju Tilsitskeho měroweho zrěčenja wutwori Napoleon kralestwo Westfalska (pod knjejstwom bratra Jéromea Bonaparteho).
Pruska: We wobłuku wobšěrnych reformow wuda so edikt k wuswobodźenju burow z poddanstwa (Stein-Hardenbergowe reformy).
Francoska/Ruska/Pruska: Z Tilsitskim měrowym zrěčenjom skónči so rusko-pruska wójna přećiwo Francoskej.
Wulka Britaniska bombarduje Kopenhagen. Z tym chce docpěć, zo Danska kontinentalnej zawěrje njepřizwoli a swobodny přejězd ze Sewjerneho do Baltiskeho morja garantuje.
Portugalska: Francozojo wobsadźa Lissabon, po tym zo bě so Portugalska spjećowała, kontinentalnej zawěrje přistupić.
2.3. USA: Kongres wobzamknje zakaz wikowanja z njewólnikami.
Pruska ma Francoskej wobšěrne reparacije płaćić.
Johann Wolfgang von Goethe: drama „Faust“, I. dźěl Ludwig van Beethoven: 5. sinfonija, prapremjera we Wienje
Španiska: Francoske wójska wobsadźa strategisce wažne města Španiskeje.
junij: Joseph Bonaparte pomjenuje so za krala Španiskeje.
Prěnja serbska ćišćana nowina „Serbski powědar a kurěr“ wot Jana Dejki wuchadźa.
Ruska přizamknje so kontinentalnej zawěrje přećiwo Wulkej Britaniskej.
17.5. Vatikan: Napoleon wozjewi zjednoćenje cyrkwinskeho stata z Francoskej, na to jeho bamž ekskomunikuje. Napoleon da bamža zajeć.
Šwedska ma po wójnje z Ruskej Finsku wotstupić.
Napoleon anektuje sewjerozapadnu Němsku, zo by kontinentalnu zawěru přećiwo Jendźelskej přesadźił.
Šwedska ma po wójnje z Ruskej Finsku wotstupić.
2.4. Francoska: Napoleon zmandźeli so z dźowku rakuskeho kejžora Franza I., Marie Luisu.
9.7. Napoleon wobzamknje přizamknjenje Hollandskeje k Francoskej.
5.8. Napoleon skrući kontinentalnu zawěru.
Edikt wo přemysłowej swobodźe zakónči cechowu winowatosć a stwori zakład za wičnohospodarski porjad.
Portugalska: Francozojo podleža britiskemu wójsku, dyrbja pozdźišo Portugalsku cyle wopušćić.
Za wójnu Napoleona přećiwo Ruskej ma Pruska 20.000 wojakow stajić a Napoleonej swobodny přećah přez Prusku zmóžnić.
W Berlinje wuńdźe prěni zwjazk „Kinder- und Hausmärchen“ bratrow Jacoba a Wilhelma Grimma.
Šwicarska ma Napoleonej 12.000 wojakow za planowany nadběh na Rusku stajić.
5.4. Ruska: Ruska a Šwedska wobzamknjetej zhromadne wojowanja přećiwo Napoleonej.
28.5. Měr w Bukaresće zakónči rusko-turkowsku wójnu z lěta 1806. Ruska zdobudźe Bessarabsku. Serbiska je awtonomna, anektuje pak so lěto na to wot Ruskeje.
24.6. Napoleon zaćehnje bjez přizjewjenja wójny do Ruskeje.
14.9. Napoleon wobsadźi Moskwu, wot 60.0000 wojakow so jenož něhdźe 80.000 wróći.
28.11. Bitwa pola Bereziny; zwrěšćenje „Grande Armée“ we wójnje přećiwo Ruskej
20./21.5. Bitwa pola Budyšina
Pruski kral Friedrich Wilhelm III. a car Aleksander I. zwjazataj so přećiwo Francoskej w Kališskim zrěčenju (Vertrag von Kalisch).
18./19.10. W Bitwje narodow pola Lipska so Napoleonowe wójsko porazy.
14.6. Ruska/Wulka Britaniska wobzamknjetej w Reichenbachu (Šleska) mjezsobnu podpěru we wojowanju přećiwo Napoleonej kaž dźeń do toho Wulka Britaniska a Pruska.
Španiska: Po poražkach přećiwo britiskemu wójsku dyrbi Napoleon Ferdinanda VII. zaso jako krala zasadźić.
2.12. Nižozemska zdobudźe zaso njewotwisnosć wot Napoleona.
Ruska zdobudźe wot Persiskeje dźěle Kawkaza.
Serbske prědarske towarstwo w Lipsku so wobnowi wot Handrija Lubjenskeho a Bjedricha Adolfa Klina; studenća wukmanjeja so w serbskej rěči, počinaja pisać słownik a gramatiku serbskeje rěče.
1814/15: Wienski kongres. Postajenja nastupajo Hornju a Delnju Łužicu: Cyła Delnja a srjedźna Łužica připadnjetej Pruskej a přirjadujetej so administratiwnje Braniborskej a Šleskej prowincy – roztřěskanje serbskeho sydlenskeho ruma.
Ludwig van Beethoven: opera „Fidelio“, prapremjera we Wienje
1814/15: Wienski kongres. Dobyćerske mocy Pruska, Ruska, Rakuska wobzamknu noworjadowanja w Europje. Pólska so rozdźěli. Němski zwjazk so wutwori ze 37 suwerenych statow, wjerchojo so dojednaja na wustawu Němskeho zwjazka.
31.3. Francoska: Rakuske, ruske, pruske a britiske wójska zaćahnu do Parisa. Pod ćišćom senata wotstupi Napoleon, nowy kral je Ludwig XVIII., Napoleon wusydli so na kupu Elba.
30.5. Z Pariskim měrom zakónča so Napoleonske wójny. Francoska ma wšitke kraje, kotrež je sej po 1792 přiswojiła, wotstupić.
1.11. Wien: Na Wienskim kongresu započinaja so jednanja wo noworjadowanju Europy po Napoleonskich wójnach. Pólska so rozdźěli. Pod prezidentom wjerchom Metternichom docpěje so zaměr, w Europje dorewolucionarne politiske wobstejnosće restawrować a legitimować. Ze Swjatej aliancu mjez Ruskej, Rakuskej a Pruskej stwori so system škita monarchiskich mocow.
Druhi zwjazk „Kinder- und Hausmärchen“ bratrow J. a W. Grimma wuńdźe.
31.5. Wien: Na Wienskim kongresu so Hollandska, Belgiska a Luxemburgska do Zjednoćeneje Nižozemskeje zjednoća.
9.6. Wienski kongres zakónči so z wobzamknjenjemi, kotrež su kompromis mjez wulkomocami. Runowaha wulkomocow w Europje so z tym konsoliduje.
18.6. W bitwje pola Waterloowa so Napoleon doskónčnje porazy wot wulkobritaniskich a pruskich jednotkow, jeho 100dnjowske knjejstwo zwrěšći.
Němski zwjazkowy sejm schadźuje so we Frankfurće.
Ruska: W Pětrohrodźe wutworja oficěrojo Zwjazk wumóženja na zakładźe wuswobodźenskich idejow zapadneje Europy. Zwjazk je zarodk zběžka dekabristow (1825).
Francoska: Parlament w Parisu so znowa woli, po tym zo je Ludwig XVIII. zhromadźiznu rozpušćił. Konstitucionalisća dobudu nad ultraroyalistami.
Krajnostawski wučerski seminar so w Budyšinje załoži.
Na Wartburgskim swjedźenju žadaja studenća a profesorojo byrgarsku swobodu a zjednoćenu Němsku, protestuja přećiwo na Wienskim kongresu zahajenej restawraciji a žadaja reformowanje politiskich systemow.
Ruska: W Estlandskej zběhnje car Aleksander I. roboćanstwo, wobšěrna burska reforma so započina.
Vatikan: Konkordat mjez bamžom Piusom VII. a Ludwigom XVIII.; zběhnu so dorěčenja, kiž běchu so pod Napoleonom wujednali.
Serbiska: Konstantinopel přizwoli Serbiskej awtonomiju.
USA: James Monroe je 5. prezident, Mississippi je 20. zwjazkowy stat USA.
Wjerch Metternich iniciěruje Karlsbadske wobzamknjenja, kiž so wot Němskeho zwjazkoweho sejma we Frankfurće přiwozmu. Wone zmóžnjeja přesćěhanje njewoblubowanych opozicionelnych intelektualnych, kontrolu nad uniwersitami a nowinarsku censuru ze zaměrom, narodne a liberalne hibanje podusyć. Mnozy liberalni spytaja přesćěhanju z wupućowanjom wućeknyć.
Wulka Britaniska: W Manchestrje demonstruje 60.000 tekstilnych dźěłaćerjow dla wólbow do parlamenta. Woni žadaja noworjadowanja wólbnych wokrjesow, dokelž njejsu industrijowe kónčiny ze sylnym rozrostom wobydlerstwa w parlamenće wotpowědnje zastupjene. Policija zběžk krawnje porazy.
Němski zwjazkowy sejm we Frankfurće schwali wustawu, z kotrejž skrući so monarchiski system a kotraž měri so přećiwo liberalnym prócowanjam w jednotliwych krajach.
W Pruskej so sportowe zjednoćenstwa zakazaja.
Španiska: Zběžki w Španiskej so rozšěrja na Sicilsku, Sardinisku a Portugalsku. Zběžkarjo žadaja sej liberalnu wustawu z lěta 1812. Na to rozsudźi so Swjata alianca, w Španiskej zapřimnyć. (1823 wróći so Ferdinand VII. jako absolutistiski monarch.)
Portugalska: Wojersko-byrgarski zběžk přećiwo britiskemu knjejstwu. Ludowa zhromadźizna, Cortes mjenowana, wudźěła nowu wustawu. (1822 je Portugalska konstitucionelna monarchija.)
Ruska/Pruska/Rakuska: Swjata alianca rozsudźi so na kongresu w Troppauwje, w zběžkarskich krajach Španiskej, Sicilskej a Portugalskej z wójskom zapřimnyć.
Postajenja wo wotstronjenju roboćanstwa w pruskej Hornjej a Delnjej Łužicy so přesadźeja.
Carl Maria von Weber: opera „Der Freischütz“, prapremjera w Berlinje
1.1. Grjekska: Narodny kongres wuwoła njewotwisnosć grjekskeho luda.
apryl: We wójnje přećiwo wuswobodźenskemu hibanju grjekskeho luda zniča osmaniske jednotki kupu Chios a zamorduja 70.000 wobydlerjow.
Ruska: Car Aleksander I. rozšěri swoju reakcionarnu politiku. Wšitke byrgarske zwjazki so zakazaja, štož wubudźi sylne spřećiwjenja zapadnje orientowanych zemjanow.
Europa: Swjata alianca da na kongresu we Veronje Francoskej nadawk, rewoluciju w Španiskej pobić.
USA připóznaja južnoameriske staty, kotrež su so wot Portugalskeje wuswobodźili – Mexiko, Chile, Wulkokolumbiska, Peru, prowincy z Rio de la Plata (Argentinska).
7.4. Španiska: Francoske jednotki zaćahnu do Španiskeje wotsadźenemu kralej Ferdinandej VII. na pomoc. Liberalne mocy so 1.10. pobija.
USA: Prezident Monroe proklamuje doktrinu. Swjata alianca ma wotpohlad, we Łaćonskej Americe interweněrować. W doktrinje žada so, zo nimaja europske mocy do ameriskeje hemisfery zapřimnyć. Z tym zwuraznja so zasada mjezsobneho politiskeho njezakročenja. Doktrina Monroe’a stanje so ze zakładom ameriskeje wonkowneje politiki.
Francoska: Zemjenjo, kiž su wobsydstwo w času rewolucije zhubili a so nětko zaso nawróća, dóstanu wotnamakanja.
26.12. Ruska: Dekabrisća (předewšěm oficěrojo) zapowědźa přisahu na noweho cara Nikolaja I. Žadaja wotstronjenje awtokratiskeho knjejstwa. Car zběžk porazy. Natwari reakcionarny režim. Kóždažkuli opozicija so surowje podusy.
Ruska a Wulka Britaniska připowědźitej w Petersburgskim zrěčenju pomoc Grjekskej při wojowanjach přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu.
Ackermannska konwencija – wujednanje mjez Ruskej a Osmaniskim mócnarstwom. Ruskej přilubi so swobodny přejězd přez Dardanele a prawo na sobupostajenje w Dunajskich krajach a Serbiskej.
Wulka Britaniska: Katolikojo dóstanu politisku a byrgarsku runoprawosć (Catholic Emancipation Act).
Ruska: Měr z Adrianopela zaruči Ruskej swobodu wikowanja w Osmaniskim mócnarstwje, swobodny přejězd přez Dardanele a knjejstwo w Dunajskimaj wjerchowstwomaj (Moldawska a Walachska).
Grjekska je samostatna.
Handrij Zejler wuda swoju rěčnicu „Kurzgefaßte Grammatik der Sorbenwendischen Sprache nach dem Budissiner Dialekte“.
Prusko-ruske zrěčenje: Wuměna t. mj. politiskich złóstnikow mjez krajomaj je nětko móžna. Zrěčenje měri so přećiwo wuswobodźenskemu hibanju w Pólskej.
W Sakskej wudyrja njeměry ze žadanjemi za reformami stareho stawoweho systema.
Němski zwjazkowy sejm we Frankfurće wobzamknje krućiše naprawy přećiwo politiskej opoziciji, po tym zo w němskich statach njeměry přiběraja.
Francoska: Karl X. zběhnje swobodu nowinarstwa, rozpušći parlament a změni wólbne prawo.
27.7. wudyri na to wobydlerski zběžk, kotryž krala k wotstupej nuzuje. Woli so „liberalny kral“ Louis Philippe z Orleansa.
Belgiska: Narodny kongres wuwoła njewotwisnosć wot Nižozemskeje po rewoluciji w awgusće. (W Londonskim protokolu 20.1.1831 so wot wulkomocow njewotwisnosć připóznaje.)
Pólska: W Kongresowej Pólskej wudyri nowemberski zběžk přećiwo nadknjejstwu Ruskeje. (Byrgarstwo pak dyrbi 1831 kapitulować.)
Sakski dźěl Hornjeje Łužicy zarjaduje so kruće do sakskeho stata.
Sakska da sebi nowu wustawu, kotraž zmóžni wjetše politiske sobupostajowanje byrgarjow.
Francoska: W Lyonje podusy wójsko zběžk tkalcow přećiwo julijskej monarchiji.
W Sakskej so roboćanstwo wotstroni.
Hambachski swjedźeń. 30.000 demokratow demonstruje za zjednoćenu, swobodnu Němsku. Němski zwjazkowy sejm na to wustupowanje přećiwo liberalnym tendencam přiwótři. Swoboda nowinarstwa a zhromadźenja so wotstroni, demokratiske wosobiny so přepytuja, wjedu so procesy dla „wulkopřerady“.
Pólska: Ruski car Nikolaj I. zběhnje awtonomiju Kongresoweje Pólskeje a přirjaduje ju jako prowincu Ruskej.
Grjekska: Po wuswobodźenju z Osmaniskeho mócnarstwa stanje so Grjekska z dźědźičnej monarchiju.
Němski cłowny zwjazk so wutwori. Wotstronjenje nutřkomócnarstwowych cłow ma hospodarski postup pospěšić.
Zakoń wo powšitkownej šulskej winowatosći w Sakskej. W paragrafje 28 so postaji, zo so we wosadach ze serbskimi kemšemi nabožina serbsce wuči a zo smě so serbske čitanje podawać.
Ruska: W Ruskej wotstroni car awtonomiju wšitkich wědomostnych institucijow.
W Parisu wutwori so Zwjazk sprawnych na iniciatiwu Wilhelma Weitlinga. Čłonojo zwjazka su předewšěm němscy liberalnje zmysleni emigranća.
Zwjazk je zarodk přichodnych socialistiskich a komunistiskich stronow w Europje.
Španiska: Z wojerskim pučom wunuzuje so znowapřipóznaće liberalneje wustawy z Cádiza z lěta 1812.
Portugalska: Septemberska rewolucija wunuzuje sej znowapřipóznaće wustawy z lěta 1822.
W Budyšinje wottorhaja so štyri měšćanske wrota.
Akademiske towarstwo za łužiske stawizny a rěč we Wrócławju so załoži. Zahajenski přednošk ma student Jan Arnošt Smoler.
Zakoń wo železniskich předewzaćach zmóžni załoženje akcijowych towarstwow k financowanju twara a wudźeržowanju železnicy w Pruskej.
Serbske gymnazialne towarstwo „Societas Slavica Budissinensis“ (ssb) so załoži na nastork Jana Arnošta Smolerja přez Korlu Awgusta Mosaka-Kłosopólskeho, Jaroměra Hendricha Imiša a Michała Domašku. Tohorunja so załoži na wučerskimaj seminaromaj towarstwo seminaristow.
Prěnja němska železniska dalokočara po předstawach Friedricha Lista, hospodarskeho wědomostnika a předewzaćela, so wotewri. Wona wjedźe z Lipska do Drježdźan.
Zakoń wo dźěle młodostnych we fabrikach (Pruski regulatiw) zakaza dźěło dźěći pod 9 lětami w Pruskej.
W Pruskej nastupi po smjerći krala Friedricha Wilhelma III. jeho syn Friedrich Wilhelm IV. (romantikar) trón. Tež wón zapowědźi Pruskej wustawu a demokratiske reformy.
Chemikar Justus von Liebig wuda swoje dźěło wo mineralnym hnojenju rostlin.
Francoska: W Parisu přewjedźe so prěnje komunistiske wulkozarjadowanje (1.200 ludźi).
Jan Arnošt Smoler wuda prěni dźěl zběrki „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“.
W Drježdźanach zakónči Gottfried Semper twar Dwórskeho dźiwadła (dźensa Semperowa opera).
Hoffmann von Fallersleben: „Das Lied der Deutschen“ (Deutschlandlied)
Jan Pětr Jordan wudawa tydźenik „Jutnička“ (do junija), Handrij Zejler započina w juliju wudawać „Tydźensku nowinu“ – njepřetorhnjeny spočatk serbskeho nowinarstwa.
Pruski kral Friedrich Wilhelm IV. załoži čestny rjad „Pour le mérite za wědomosć a wuměłstwo“.
Kral zběhnje zakaz organizowaneho sporta z lěta 1820.
Wulka Britaniska: Chartisća předpołoža parlamentej peticiju, w kotrejž žadaja socialistiscy dźěłaćerjo mjez druhim znowa powšitkowne a tajne wólby. Peticiju podpisaja 3,3 mio. ludźi.
Zakaz dźěła žonow a dźěći w podkopkach zapisa so w „Mines Act“.
Jan Pětr Jordan započina wudawać „Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft“.
„Porynska nowina“ (Karl Marx šefredaktor) so dla radikalnych nahladow zakaza, K. Marx přesydli so do Parisa.
Felix Mendelssohn-Bartholdy załoži w Lipsku konserwatorij.
Francoska: Nowina „La Democratie pacifique“ utopiskich socialistow so załoži.
Prěnje zetkanje mjez Korlu Awgustom Kocorom a Handrijom Zejlerjom. To je spočatk jeju zhromadneho skutkowanja na polu serbskeje kultury.
Zběžk šleskich tkalcow přećiwo konkurency přez mašiny. Wójsko zběžk porazy: 24 tkalcow zabitych, 150 zajatych.
1.1. Francoska: W Parisu wuńdźe 1. čisło němskeje nowiny emigrantow „Vorwärts“. Redaktorojo su mj. dr. K. Marx a H. Heine. Nowina so kónc lěta zakaza, Marx so z Francoskeje wupokaza.
Serbiska: Nutřkowny minister Garašin žada w spisu „Načertanije“ wuswobodźenje wšitkich južnych Słowjanow z rakuskeho a osmaniskeho nadknjejstwa a jich zjednoćenje pod serbiskim wjednistwom.
17.10. Prěni serbski spěwny swjedźeń w Budyšinje w „Třělerni“, přihotowany wot K. A. Kocora zhromadnje z J. A. Smolerjom a H. Zejlerjom. 68 spěwarjow – wučerjo, seminarisća, preparandźa – spěwa pod dirigatom Kocora.
W Pruskej wuda so jednotne přemysłowe rjadowanje, kiž rozšěri přemysłowu swobodu z lěta 1811.
Friedrich Wilhelm IV. da starolutheranam korporaciske prawo a prawo na wutworjenje swójskeho cyrkwinskeho wjednistwa.
W Dwórskim dźiwadle w Drježdźanach ma opera Richarda Wagnera „Tannhäuser und der Sängerkrieg auf der Wartburg“ prapremjeru.
W Praze załoži so „Serbowka“.
H. Zejler wuda cyklus basni „Serbski kwas“.
Budyšin dóstanje železniski zwisk do Drježdźan.
Mechanikar Carl Zeiss załoži w Jenje dźěłarnju za zhotowjenje mikroskopow.
Belgiska: W Brüsselu załoža Karl Marx, Friedrich Engels a Philippe Gigot Komunistiski korespodencny běrow ze zaměrom, socialistow wšitkich krajow zwjazać.
3.3. Pólska: Rakuske jednotki poraža zběžk w Krakowje, kotryž so měri přećiwo nadknjejstwu Rakuskeje w Galiciskej.
7.4. Serbske wědomostno-kulturne towarstwo Maćica Serbska so załoži a „Časopis Maćicy Serbskeje“ wuchadźa wot l. 1848. Prěni předsyda Maćicy je Bjedrich Adolf Klin, hłowny iniciator Jan Arnošt Smoler.
Jana Radyserba-Wjelowe „Powědančka k wubudźenju a k polěpšenju wutroby za Serbow“ su prěnja zběrka serbskeje swětneje prozy.
8.10. Prapremjera prěnjeho serbskeho swětneho oratorija K. A. Kocora/H. Zejlerja „Serbski kwas“ w Budyšinje. To je spočatk serbskeje wuměłskeje hudźby.
W Berlinje wotewri kral Friedrich Wilhelm IV. w aprylu prěni pruski parlament. Pruska nima hišće wustawu. Kral dotal wotpokaza, swójsku wšomóc dźělić. W juniju parlament zaso rozpušći.
W Badenskej žadaja sej radikalno-liberalni wotstronjenje Karlsbadskich wobzamknjenjow z lěta 1819 a zawjedźenje ludoweho zastupnistwa.
2.6. Wulka Britaniska: Na 1. kongresu Zwjazka komunistow, kiž wuńdźe ze Zwjazka sprawnych, dóstanjetaj K. Marx a Fr. Engels nadawk, spisać manifest komunistiskeje strony.
Ruska: Prěni konkordat z Vatikanom rjaduje połoženje romsko-katolskeje cyrkwje w Ruskej.
Burske towarstwa so załožuja, politiske a socialne žadanja formuluja w peticijach. W Burskej peticiji na Sakski krajny sejm (69 gmejnskich předstajenych ju podpisa) žadaja sej burja mj. dr. zběhnjenje Hornjołužiskeje krajneje wustawy, spušćenje předprawow zemjanow a runoprawosć serbskeje rěče.
Maćica přihotuje ze swojeje strony peticiju na sakske knježerstwo, kotruž 5000 swójbow podpisa. W Maćičnej peticiji (Wulkej próstwje Serbow) žada so runoprawosć serbskeje rěče w šulach, w cyrkwjach a na sudnistwje.
Jan Bartko a Jan Radyserb-Wjela wudataj „Serbski nowinkar“; nowina so njepřesadźi.
„Bramborski serbski casnik“ počina wuchadźeć. Krajny rada von Schönfeld chce z nim Delnjołužiskich Serbow před demokratiskimi idejemi němskich liberalnych „škitać“.
Jan Arnošt Smoler wobroći so na Richarda Bluma z próstwu, so zasadźować w Narodnej zhromadźiznje we Frankfurće za runoprawosć słowjanskich wobydlerjow w Němskej.
31.5. We Frankfurće wobzamknje Narodna zhromadźizna, zo změja njeněmske mjeńšiny w Němskej w přichodźe prawo njewobmjezowaneho wuwića w šulstwje, literaturje a nutřkownym zarjadnistwje (Proklamacija Narodneje zhromadźizny wo prawach njeněmskich narodow).
31.5. Słowjanski kongres w Praze; nawjeduje so wot Františeka Palackeho (čěski historikar). Jan Pětr Jordan je jenički Serb, kiž so na kongresu wobdźěli.
5.9. Serbske rěčenske towarstwo so załoži. Wone spěchuje zjednoćenje wšěch serbskich towarstwow.
21.10. Załoženje Zjednoćenych serbskich towarstwow (22 serbskich towarstwow, 2000 sobustawow) w Budyšinje. Zaměr je, we wólbnym boju serbskich kandidatow přesadźić. Bur Pětr Cyž dóstanje mandat w 1. komorje, buraj Jan Hejna a Jan Jakub Jězorka w 2. komorje Sakskeho krajneho sejma.
Měrcowska rewolucija w Němskej: Byrgarjo, burja, studenća a dźěłaćerjo pozběhnu so přećiwo potłóčowanju a nuzy, žadaja wustawu, wotstronjenje censury a wotstronjenje zemjanskich strukturow.
18.5. W Pawołskej cyrkwi w Frankfurće zeńdźe so Narodna zhromadźizna, zo by wustawu a byrgarsko-demokratiski narodny stat Němskeje wutworiła.
W Kamjenicy twari Richard Hartmann prěnju lokomotiwu w Němskej.
Friedrich Wilhelm Raiffeisen załoži prěnje wjesne nalutowarnje na drustwowej bazy.
1.1. Italska: Zběžki w Italskej přećiwo habsburgskemu knjejstwu zahaja lěto rewolucijow w Europje.
21.2. Wulka Britaniska: W Londonje wuńdźe „Manifest komunistiskeje strony“ K. Marxa a Fr. Engelsa.
24.2. Francoska: W Parisu wudyri februarska rewolucija, kral Louis Phillipe so k wotstupej nuzuje.
13.3. Rakuska: Spočatk byrgarskeje rewolucije; statny kancler Metternich nuzuje so k wotstupej.
15.3. Madźarska: Spočatk byrgarskeje rewolucije, kiž wjedźe do wojowanjow wo njewotwisnosć wot Habsburgskeje monarchije.
Italska: Sardiniska a druhe italske staty dóstanu liberalnu wustawu.
Danska: Schleswigska a Holsteinska wotrjeknjetej so danskeho knjejstwa a přiwzatej so do Němskeho zwjazka. Schleswigsko-holsteinska wójna so započina.
Francoska: Dźěłaćerski junijski zběžk w Parisu so porazy.
10.12. woli so Charles Louis Bonaparte za prezidenta 2. republiki.
Šwicarska: Bern je zwjazkowe sydło zwjazka statow. Zakład stata je liberalna wustawa.
Hłowna zhromadźizna Zjednoćenych serbskich towarstwow wobzamknje w aprylu wojowanja wo politiske a socialne žadanja.
Po namócnym rozpušćenju Narodneje zhromadźizny we Frankfurće so nimale wšitke burske towarstwa rozpušća a staja so pod policajski dohlad. Tež serbske spěwne swjedźenje womjelknu.
Prěni wupućowarjo, starolutheranojo, podadźa so pod fararjom Kaplerom z Wósporka do Awstralskeje.
J. A. Smoler wobnowi „Tydźensku nowinu“. H. Zejler pisa wjetšinu swojich fabulow a je w njej wozjewja. W „Tydźenskej Nowinje“ wuńdu prěnje basnje Herty Wićazec, prěnjeje basnjerki w serbskej literaturje.
Jan Bohuwěr Mučink: powědančko „Hribowčenjo“
18.3. Narodna zhromadźizna schwali wustawu Němskeho mócnarstwa pod wjednistwom Pruskeje. Pruski kral wotpokaza pak kejžorsku krónu, tak zo bu wustawa njepłaćiwa.
23.7. Poslednje zbytki Narodneje zhromadźizny so z namocu rozpušća. Z tym je byrgarska rewolucija zwrěšćiła.
W Pruskej zawjedźe so trojoklasowe wólbne prawo.
Katolski duchowny Adolf Kolping wutwori w Kölnje křesćanske towarstwo rjemjeslniskich. (1850 so prěnje towarstwa zjednoća. Wot 1935 mjenuje so zwjazk Kolpingowy skutk.)
13.4. Madźarska: Byrgarsko-demokratiska rewolucija; proklamuje so njewotwisnosć wot Wiena.
meja: Ruske wójsko zaćehnje, zo by rewoluciju pobiło.
W awgusće kapituluje madźarske rewolucionarne wójsko.
Maćica Serbska wuda 23 knižkow.
Korla Awgust Jenč wozjewi „Stawizny serbskeje rěče a narodnosće“ w ČMS.
Wupućowanje Serbow spochi přiběra.
27.2. W konflikće mjez małoněmskim a wulkoněmskim statom wutworja Sakska, Hannoverska, Württembergska a Bayerska na ćišć z Wiena Zwjazk štyrjoch kralow (Vierkönigsbündnis). Pozadk toho je, zo chce cyłe Habsburgske kralestwo k Němskemu zwjazkej přisłušeć (wulkoněmske rozrisanje).
20.3.–29.4. Parlament Erfurtskeje unije so zeńdźe, hačrunjež so wažne němske kraje kaž Rakuska, Württembergska a Bayerska njewobdźěla. Wón ma schwalić pruski naćisk wustawy za małoněmski stat, kiž ma so pod wjednistwom Pruskeje wutworić. Parlament Erfurtskeje unije so bjez wuslědka rozeńdźe.
W samsnym lěće přesadźi Rakuska w Olomouckej punktuaciji na zeńdźenju zastupjerjow Pruskeje, Rakuskeje a Ruskeje, zo so Pruska wzda swojeje politiki – hegemoniju w Němskim zwjazku přesadźić a Rakusku wuzamknyć, štož bě diplomatiska poražka za Prusku.
Wšitke towarstwa a zjednoćenstwa staja so w Pruskej pod policajsku kontrolu.
Danska: Berlinski měr zakónči wójnu mjez Pruskej a Danskej, Schleswigsko-Holsteinska wostanje pod danskej krónu.
Francoska: Nowinarska swoboda so wobmjezuje.
Jan Arnošt Smoler załoži prěnje serbske knihikupstwo a nakładnistwo.
Handrij Zejler zakónči libreto opery „Jakub a Kata“.
J. A. Smoler smě na gymnaziju w Budyšinje a na wučerskimaj seminaromaj serbšćinu podawać.
Sobustawske staty Erfurtskeje unije, kotraž so přez Prusku nawjeduje, nawróća so do Němskeho zwjazka.
Schaumburg, Hannover a Oldenburg přistupja Němskemu cłownemu zwjazkej.
Jan Arnošt Smoler załoži prěnje serbske knihikupstwo a nakładnistwo.
Handrij Zejler zakónči libreto opery „Jakub a Kata“.
J. A. Smoler smě na gymnaziju w Budyšinje a na wučerskimaj seminaromaj serbšćinu podawać.
J. A. Smoler wudawa „Słowjanske lětopisy“ do 1856.
Francoska: Prezident Bonaparte proklamuje so za kejžora Napoleona III. Kejžorstwo so znowa załoži.
Pruska: Friedrich Wilhelm IV. a Otto von Bismarck, zapósłanc Pruskeje w Němskim zwjazkowym sejmje, staj přećiwo wobdźělenju na koaliciji přećiwo Ruskej w Krimskej wójnje.
Ruska: 1853–1856 wójna přećiwo Osmaniskemu mócnarstwu, Francoskej, Wulkej Britaniskej (Krimska wójna)
Najwjetša skupina serbskich wupućowarjow poda so pod Janom Kilianom do Texasa.
J. A. Smoler přemjenuje „Tydźenske nowiny“ na „Serbske Nowiny“.
Protyka „Předźenak“ počina wuchadźeć.
Němski zwjazkowy sejm wobzamknje zakaz wšitkich socialistiskich a komunistiskich zhromadźenstwow.
Bratraj Wilhelm a Jacob Grimm wudataj prěni zwjazk Němskeho słownika.
Němski zwjazkowy sejm wobzamknje wobrónjenu neutralitu w Krimskej wójnje.
Konkordat mjez Rakuskej a Vatikanom so wujedna. Z nim zesylni so stejišćo katolskeje cyrkwje. Na statnych šulach so nabožinska wučba zawjedźe. Rjadej jezuitow dowola so samostatne šule.
Ruska: Po smjerći Nikolaja I. je Aleksander II. nowy car.
Na Choćebuskim gymnaziju so znowa fakultatiwna serbska wučba zawjedźe.
China: 1856–1860 Druha opiumowa wójna (Jendźelska, Francoska, USA, Ruska podćisnu sej Chinu jako połkoloniju.)
Paris: Měrowe zrěčenje mjez statami Krimskeje wójny, tež Pruska je přitomna. Za Rusku wobzamknu so wobšěrne wobmjezowanja a wotstupjenja wobsadźenych krajow.
Danska: Započina so politika danizowanja Schleswigsko-Holsteinskeje, wosebje w cyrkwjach a šulach.
W Pruskej pomjenuje so Helmut v. Moltke na noweho generalneho staboweho šefa.
Ruska: Car wutwori komisiju, kiž přihotuje wotstronjenje roboćanstwa.
Irska: W New Yorku wutwori so tajna skupina Fenier ze zaměrom, britiske nadknjejstwo w Irskej powalić.
W Pruskej přewozmje princ Wilhelm I. knjejstwo. Ze swojej politiku „noweje doby“ wotwobroći so wot dotalneje reakcionarneje politiki.
J. A. Smoler pućuje druhi raz do Ruskeje, zo by přećelow za Serbow zdobył a sej wuprosył financy za nakładnistwo a knihownju.
Italska: Wójna z pomocu Francoskeje přećiwo Rakuskej; Lombardiska so wuswobodźi.
Francoska: Kejžor Napoleon III. wujedna z Ruskej Pariske zrěčenje: Car Aleksander II. zawjaza so k neutraliće, dyrbjało-li k wójnje mjez Francoskej a Rakuskej přińć.
K. A. Fiedler załoži w Budyšinje chór Lumir.
K. A. Kocor skomponuje „Wěnc hórskich spěwow“ H. Zejlerja.
M. Hórnik a J. A. Smoler załožitaj literarny časopis „Łužičan“.
W Budyšinje a Lubiju předstaji so oratorij „Žně“ K. A. Kocora a H. Zejlerja.
Mnoho dźěłaćerskich kubłanskich towarstwow so załoži.
Spočatki dźěłarniskeho hibanja
Pola Solnhofena namaka so fosilija archaeopteryksa.
K. A. Kocor skomponuje na bibliski tekst oratorij „Israelowa zrudoba a tróšt“.
Premjera swětneho oratorija „Nalěćo“ K. A. Kocora a H. Zejlerja w Budyšinje.
Princ Wilhelm I. so na krala Pruskeje krónuje.
W Pruskej přewjedźe so wobšěrna wójskowa reforma, rozšěrjenje a modernizowanje wójska, hačrunjež njepřizwoli parlament tutym wudawkam, štož wjedźe k wustawowemu konfliktej do 1866.
Lěwica liberalneje frakcije w pruskim parlamenće wutwori Doprědkarsku stronu (Fortschrittspartei). Jej přisłušeja mj. dr. medicinar Rudolf Virchow, stawiznar Theodor Momsen a předewzaćel Werner von Siemens.
W Frankfurće předstaji Philipp Reis prěni telefon.
Rakuska: Kejžor Franz Joseph I. spožči protestantam runoprawosć z katolikami, tež nastupajo poměr cyrkwje k statej.
Serbiska: Prěnje prócowanja k zjednoćenju Serbiskeje z Chorwatskej a Bosniskej.
Rakuska: Kejžor Franz Joseph I. spožči protestantam runoprawosć z katolikami, tež nastupajo poměr cyrkwje k statej.
Serbiska: Prěnje prócowanja k zjednoćenju Serbiskeje z Chorwatskej a Bosniskej.
Ruska: Wotstronjenje roboćanstwa; z tym dyrbi so zawostatosć Ruskeje přewinyć.
USA: Do 1865 wobydlerska wójna mjez statami sewjera a juha (mj. dr. bój wo wotstronjenje njewólnistwa)
W Budyšinje předstaji so prěni króć dźiwadło w serbskej rěči.
Prěnjej serbskej wudawaćelskej towarstwje so załožitej – Serbske ewangelsko-lutherske knihowne towarstwo a Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda.
W Mužakowje žada sej wučerska konferenca serbske šulske knihi.
Po wólbach w Pruskej je Liberalna doprědkarska strona (Liberale Fortschrittspartei) najsylniša frakcija w pruskim parlamenće.
Pruska wotpokaza próstwu Rakuskeje wo sobustawstwo w Němskim cłownym zwjazku.
Wilhelm I. pomjenuje O. v. Bismarcka na ministerskeho prezidenta, wón je zdobom wonkowny minister. Jeho politiski zaměr je, wutworić zjednoćenu Němsku z pruskim monarchom a pod pruskej hegemoniju.
Němski botanikar Julius Sachs wuslědźi fotosyntezu přez chlorofyl.
M. Hórnik zestaja „Čitanku – mały wuběrk z narodneho a nowšeho pismowstwa Hornjołužiskich Serbow“.
M. Hórnik załoži a rediguje „Katolski Posoł“, časopis Towarstwa swjateju Cyrila a Metoda.
F. Lassalle załoži w Lipsku Powšitkowne němske dźěłaćerske towarstwo
(Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein).
Pólska: Januarski zběžk w ruskim dźělu Pólskeje přećiwo caristiskemu cuzoknjejstwu. Zaměr je wutworić pólski narodny stat. Francoska, Wulka Britaniska a Rakuska podpěraja hibanje, Pruska pak podpěra Rusku. Zběžk zwrěšći.
Kito Šwjela přewozmje redaktorstwo delnjoserbskeho tydźenika „Bramborski serbski casnik“; ličba abonentow so w běhu lěta podwoji.
Němsko-danska wójna: Pruske a rakuske wojerske jednotki wobsadźa Schleswigsku. Z Wienskim měrom ma Danska Schleswigsku, Holsteinsku a Lauenburg wotstupić.
Pruska: Němsko-danska wójna
Šwicarska: Organizacija Čerwjeny křiž so załoži. W Genfskej konwenciji podpisa 16 europskich statow, kak ma so z wójnskimi jatymi, zranjenymi a chorymi wobchadźeć.
London: Załoženska zhromadźizna I. internacionale, K. Marx wudźěła statut a program.
USA: Přiwisnicy južnych statow zamorduja prezidenta Abrahama Lincolna.
Napoleon III. připraji Bismarckej njeformalnje neutralitu w padźe wójny mjez Pruskej a Rakuskej.
W Lipsku załožitej Louise Otto-Peters a Auguste Schmidt Powšitkowne němske žónske towarstwo.
Richard Wagner: opera „Tristan und Isolde“, prapremjera w Mnichowje
Křesćan Bohuwěr Pful dokónči wobšěrny „Łužiski serbski słownik“, sobuawtoraj staj Handrij Zejler a Michał Hórnik.
Pruska a Italska tworitej nadběhowy zwjazk přećiwo Rakuskej.
21.6. Pruska wobsadźi Čěsku, to je spočatk Němskeje wójny, w kotrejž wjetšina srjedźnych krajow po boku Rakuskeje wojuje (tež Sakska). Pruska dobudźe bitwu pola Hradca Kralové (Königgrätz).
23.8. Praski měr so wujedna. Hannoverska, Kurhessenska, Nassau, Schleswigska, Holsteinska a Frankobród n. M. přirjaduja so Pruskej.
Rakuska wuzamknje so z Němskeho zwjazka.
Ruska: Car Aleksander II. změni po atentaće swoju liberalnu nutřkownu politiku.
Sewjeroněmski zwjazk pod wjednistwom Pruskeje so wutwori, mj. dr. postaja so jednotne wikowanske a přemysłowe zakonje kaž tež jednotne wójsko. Sakska přistupi zwjazkej, zdźerži pak samostatnosć w nutřkokrajnym rjadowanju.
Ruska předa Alasku za 7,2 mio. US-dolarow na USA.
Ruska wujedna z Japanskej wobšěrniše wikowanske zrěčenje.
USA wobsadźa kupy w Pacifiku a wutworja zepěranišćo wójnskeje mariny.
Rakuska/Wuherska: 18.2. zakónča so jednanja mjez Wuherskej a Rakuskej we Wienje. Wutworitej so dwaj samostatnej stataj ze zhromadnym monarchom. Dwójnomonarchija wobsteji w zhromadnej wonkownej, zakitowanskej a financnej politice.
J. Radyserb-Wjela wuwučuje serbšćinu na Budyskim gymnaziju.
Železniska čara Berlin–Zhorjelc so wotewri, sćěhujetej čarje Choćebuz–Großenhain a Lubnjow–Kamjenc: wažne wuměnjenje industrializacije łužiskeho brunicoweho hórnistwa.
Hamtske přemjenowanje němskeho Budissin na Bautzen
Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda wuda protyku „Krajan“.
Wilhelm Liebknecht a August Bebel załožitaj Socialdemokratisku dźěłaćersku stronu w Eisenachu.
Francoska: Napoleon III. reaguje na so zesylnjacu opoziciju z tym, zo přizwoli parlamentej wjace prawow.
Ruska: Carske wójska wobsadźa uzbekske město Samarkand a podćisnu sej khanat Buchara jako protektorat.
Stawk 2.000 tekstilnych dźěłaćerjow w Baršću (Forst)
1870/71 Němsko-francoska wójna; Pruska dobudźe z pomocu južnoněmskich statow nad Francoskej. Francoska ma reparacije na Němsku płaćić a Elsasko-Lothringsku na Němsku wotstupić.
1870/71 Němska: Němsko-francoska wójna
Italska: Italske wójska wobsadźa Rom, po tym zo Francoske wójsko wotćehnje. We wólbach rozsudźi so wjetšina za přirjadowanje dźěla, kiž bě do toho Vatikanskemu statej přisłušał, k Italskej. Z tym zakónči so swětne knjejstwo bamžow. Rom je stolica zjednoćeneje Italskeje.
Spěšne wuwiće industrije we Łužicy, dobywanje wuhla, wuwiće škleńčerstwa a tekstilneje industrije. Zdobom so proces pokupjenja ratarskich statokow pospěši, serbscy ratarjo/dźěłaćerjo přeńdu do łužiskeho dźěłaćerstwa, wobchadna rěč mjez nimi njeje wjac serbšćina.
K. A. Kocor skomponowa serbsku operu buffa „Jakub a Kata“ na libreto H. Zejlerja.
H. Zejler: „So zwoni měr“, lyriski cyklus
18.1. Pruski kral Wilhelm I. krónuje so we Versaillesu na kejžora Němskeho mócnarstwa. Z tym je zjednoćenje Němskeje po pruskim małoněmskim planje „ze železom a kreju“ dokónčene.
16.4. Mócnarski sejm schwali wustawu. Byrgarjo dóstanu wólbne prawo.
10.12. Klětkowy paragraf (Kanzelparagraf) je spočatk Bismarckoweho kulturkampfa přećiwo katolskej cyrkwi.
Lěta 1871–73 mjenuja so załožerske lěta; mnoho bankow, akcijowych towarstwow a předewzaćow so załoži (na př. Drježdźanska banka).
18.3. Francoska: W Parisu wuwołaja lěwicarjo komunu. Pariska komuna je přikład za diktaturu proletariata a twori zakład za radowu republiku. Knježerstwo da, po tym zo bě Paris wopušćiło, město z wójskom wróćo zdobyć. 28.5. so komuna doskónčnje porazy; něhdźe 20.000 mortwych.
Šleske konsistorstwo přikaza, zo ma so w serbskich, pólskich a čěskich wosadach w paćerskej wučbje jenož němsce wučić.
Spěwne towarstwo Jednota w Chrósćicach załožene. Dalše serbske kulturne towarstwa nastawaja na wsach k wotwobaranju wšoněmskich nahladow, kiž šěrja so wosebje přez němske wótčinske a druhe towarstwa.
Bismarck zakaza rjad jezuitow.
W Berlinje wujednaja wjerchojo třoch konserwatiwnych monarchijow (Němska, Rakusko-Wuherska, Ruska) jednotnu liniju we wonkownej politice.
W Poznanju zakaza so pólšćina jako wuwučowanska rěč na šulach.
Francoska: Sobustawam I. internacionale so byrgarske prawa wotrjeknu.
W Sakskim ludošulskim zakonju postaji so wotstronjenje cyrkwinskeho dohlada, zdobom wobmjezuje so serbšćina. W hornich lětnikach je we wšitkich předmjetach němčina wuwučowanska rěč, jenož w nabožinje smě so maćerna rěč sobu wužiwać (§ 12/4).
Němski etnograf R. Andree wěsći bórzomny kónc Serbow.
J. A. Smoler kupi ležownosć a dom na Lawskich hrjebjach.
Po wobnowjenju Chróšćan Jednoty załoži so rjad muskich chórow [na př.: Róža (1876) w Šunowje, Bratrowstwo (1877) w Róžeńće].
Z Mejskimi zakonjemi staja so wšitke aktiwity katolskeje cyrkwje pod statny dohlad. Wjacori biskopja a měšnicy so ze zastojnstwa pušća.
Italska: Klóštry w Italskej so rozpušća.
Francoska njeje zwólniwa, zarjadowanje cyrkwinskeho stata do italskeho akceptować.
Katolska Bjesada w Radworju so załoži. (Bjesady mjenowachu so wjesne towarstwa.)
Atentat na Bismarcka je wuraz napjateje atmosfery za čas kulturkampfa.
We wólbach do Mócnarskeho sejma zdobudu sej socialdemokraća wjace městnow. Najsylnišej stronje pak stej Narodnoliberalna strona (NLP) a Centrum.
Ruska: Reforma we wójsku; zawjedźe so powšitkowna wojerska winowatosć.
Danska: Islandskej přizwoli so swójska wustawa.
Zakaz nałožowanja serbskeje rěče w šulach w pruskim dźělu Hornjeje Łužicy. Wšě serbske wučbnicy so wotstronja.
Serbska studowaca młodźina w Praze a Lipsku wustupuje jako Młodoserbja (J. Bart-Ćišinski, A. Muka, M. Bjedrich, J. Libš, F. Rězak, M. Cyž, O. Kleiber). K skutkam pohonjowaca akademiska młodźina jedna pod zaćišćom so zesylnjaceho pólskeho a čěskeho narodneho hibanja.
A. Muka a J. Bart-Ćišinski zwołataj prěnju studentsku schadźowanku w Chrósćicach.
J. A. Smoler załoži serbsku ćišćernju.
J. Surowin přebywa we Łužicy a nawuknje serbskej rěči.
27.5. W Gotha zjednoćitej so Powšitkowne němske dźěłaćerske towarstwo (F. Lassalle) a Socialdemokratiska dźěłaćerska strona (A. Bebel) do Socialistiskeje dźěłaćerskeje strony Němskeje (SAP). Gothaski program – program strony – so wobzamknje.
Paris: Z wjetšinu jednoho hłosa wobzamknje Narodna zhromadźizna republikansku wustawu. Z tym skonstituowa so formalnje Třeća republika. Po nowym wólbnym zakonju móža mužojo wot 21. žiwjenskeho lěta wolić.
Ruska a Japanska wuměnitej teritorije: kupu Sachalin dóstanje Japanska, 18 Kurilskich kupow Ruska.
Osmaniske mócnarstwo je sylnje zadołžene, přizjewi statny bankrot.
Młodoserbja wudadźa swój kulturno-politiski časopis „Lipa Serbska“.
Bukečanske serbske towarstwo so załoži, po jednym lěće wuhotuje prěni spěwny swjedźeń.
Hriwna je jednotna měna w cyłym Němskim mócnarstwje.
W Kölnje wupruwuje Nikolaus A. Otto z wuspěchom swój štyritaktowy motor.
W Berlinje załoži so Mócnarstwowy patentowy hamt.
Bołharska: Zběžki přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu, podpěrane wot Ruskeje, turkowske wójsko porazy.
Serbiska, Montenegro: Wuswobodźenska wójna přećiwo osmaniskemu nadknjejstwu
Budyski šulski radźićel dr. Wilde wobkrući germanizatorisku rólu šulskeho zakonja z lěta 1873.
Marko Smoler je nawoda serbskeje ćišćernje.
Jaroměr Hendrich Imiš załoži Serbski homelitiski (prědarski) seminar za serbskich ewangelskich teologow w Hodźiju.
J. Bart-Ćišinski: „Nawoženja“ – narodno-episka baseń
Na schadźowance w Kulowje wobzamknje so na namjet A. Muki, hromadźić a rjadować wšu basnisku twórbu H. Zejlerja; zběraja so pjenjezy za ćišć zhromadźenych spisow H. Zejlerja.
Pod režiju serbskich studentow hraje so w Lejnje dźiwadło.
Ruska: Carska Ruska připowědźi Osmaniskemu mócnarstwu wójnu.
Ćišinski wuwije směrdawacy program „narodneho dźiwadła“.
K. A. Fiedler wuda „Towaršny spěwnik za serbski lud“.
W Berlinje załoži so konserwatiwna Křesćanskosocialna strona. Ze swojim antisemitistiskim programom ma Berlinske hibanje někotre wuspěchi.
11.5. Atentat na kejžora, kejžor so ćežko zrani.
21. 10. Zakoń přećiwo socialistam, wšitke socialdemokratiske a socialistiske aktiwity so zakazaja.
22.5. Rumunska proklamuje swoju njewotwisnosć wot Osmaniskeho mócnarstwa.
Wulka Britaniska wjedźe wójnu w Afghanistanje.
Berlin: Na Berlinskim kongresu k rozjasnjenju Balkanskeho prašenja wujednawa kancler Bismarck mjez Wulkej Britaniskej, Ruskej, Rakusko-Wuherskej a Osmaniskim mócnarstwom. Přiměr wot St. Stefano so rewiduje. Ruska dóstanje Armensku a Bessarabsku. Rumunska, Bołharska, Serbiska a Montenegro su samostatne. Rakusko-Wuherska wobsadźi Bosnisku a Hercegowinu.
Ruska: Rewolucionarne zběžki, mjez nimi tři atentaty na cara
Prěni nazymski koncert serbskich chórow
J. Bart-Ćišinski: powědančko „Narodowc a wotrodźenc“
J. A. Smoler wuda „Kěrluše a spěwy“.
Němska a Rakusko-Wuherska wujednatej tajnje Dwojozwjazk, kotryž so přećiwo Ruskej měri.
„Der Sozialdemokrat“ wuńdźe w Londonje.
J. Bart-Ćišinski: „Na hrodźišću“, drama
Zastupnicy staršeje generacije załoža w Choćebuzu delnjoserbski wotrjad Maśicy Serbskeje, burske woršty postajeja zestawu towarstwa. Mato Kosyk zastupuje tu mysle młodoserbskeho hibanja.
W. Schulenburg wuda „Wendische Volkssagen und Gebräuche aus dem Spreewald“.
A. Muka započina wudawać rjad „Zběrka dźiwadła serbska“ (hač do 1930 wuńdźe 33 zešiwkow).
Korla Awgust Jenč: „Pismowstwo a spisowarjo delnjołužiskich Serbow wot 1574–1880“
Francoska: Parlament postaji 14. julij jako narodny swjedźeń (dźeń wobsadźenja Bastille 1789) a wozjewi amnestiju za wobdźělnikow Pariskeje komuny.
Socialistiska strona Francoskeje so załoži.
Wulka Britaniska wjedźe wójnu přećiwo Buram w Južnej Africe.
Časopis „Łužica“, zjednoćeny z „Łužičana“ a „Lipy Serbskeje“, wuchadźa.
Hač na Chrósćicy a Šunow spěwaja wšitke chóry němske spěwy, serbska spěwna literatura pobrachuje.
Wulkokublerjo wukonjeja dźeń a wjetši wliw na wobsadźenje ewangelskich farskich městnow.
Michał Hórnik załoži časopis serbskich burow „Serbski hospodar“.
Zwjazk třoch kejžorow (Dreikaiserbund): Němska, Rakusko-Wuherska a Ruska wujednaja neutralitu w padźe wójny jednoho partnera z třećim statom. Němska a Ruska dowolitej Rakusko-Wuherskej anekciju wobsadźenych kónčin Bosniskeje a Hercegowiny. Tajne zrěčenje so 1884 wobnowi.
27.10. Při wólbach do Mócnarskeho sejma wostanje Centrum najsylniša frakcija.
Ruska: Car Aleksander II. so zamorduje.
Politiske a socialne napjatosće su zakład za wukročenja ludnosće přećiwo Židam (pogromy).
Francoska podćisnje sej Tunezisku jako protektorat.
Młodoserbja započinaja wudawać zhromadźene spisy H. Zejlerja.
Gustav Kubaš přewozmje redaktorstwo časopisa serbskich burow „Serbski hospodar“ (mj. dr. namołwja k zhromadnemu škitej přećiwo wulkokublerjam, rozprawja wo burskich towarstwach).
M. Kosyk: „Pśerada markgroby Gera“, episki spěw
6.12. We Frankfurće wutwori so Němske kolonialne towarstwo, kotrež žada sylniše wobdźělenje Němskeho mócnarstwa na kolonialnej ekspansiji wulkomocow. Zwjazk njese so wosebje wot industrielnych a bankow.
Serbiska: Wot lěta 1878 samostatna wutwori w přezjednosći z Rakusko-Wuherskej kralestwo pod Milanom I.
Ruska: Pogromowa politika přećiwo Židam so dale wjedźe.
Wulka Britaniska wobsadźi Egyptowsku, hačrunjež steji tuta formalnje pod osmaniskim nadknjejstwom.
Hendrich Jordan wuda „Delnjoserbsku cytanku“.
K. A. Kocor: oratorij „Podlěćo“, cyklus 23 spěwow na teksty H. Zejlerja
Maćične wjednistwo změni so na namjet Imiša. M. Hórnik přewozmje předsydstwo, Smoler je čestny předsyda.
Muka namjetuje, zwjazać serbske towarstwa do zwjazka serbskich towarstwow k wzajomnej podpěrje w swojich prócowanjach. K zwjazkej njedóńdźe.
M. Kosyk wupućuje do Ameriki.
Sakska wyšnosć přesadźi A. Muku do Kamjenicy.
1.1. Prěnje wudaće socialdemokratiskeje nowiny „Die neue Zeit“ wuńdźe. Dla Zakonja přećiwo socialistam ćišći so tajnje we wukraju.
15.6. Prěni socialny zakoń, Zakoń wo chorobnym zawěsćenju dźěłaćerjow, so přez Mócnarski sejm schwali. Wón předwidźi darmotne lěkowanje a dalepłaćenje mzdy w padźe chorosće.
Rumunska přistupi přez tajne zrěčenje k Trojozwjazkej.
Ruska: W Genfje załoža ruscy eksilni rewolucionarojo marxistisku skupinu Wuswobodźenje dźěła; skupina wudawa rjad „Biblioteka moderneho socializma“ za rusku ludnosć.
Francoska: Tuneziska staji so přez La Marsaske zrěčenje pod politisku a financnu kontrolu Francoskeje.
We Wojerecach załoži so serbske burske towarstwo.
W Budyšinje wuńdźe „Historija serbskeho naroda“ Wilhelma Bogusławskeho a Michała Hórnika.
J. Bart-Ćišinski: „Kniha sonetow“, prěnja lyriska zběrka
A. Muka započina w ČMS wudawać „Statistiku Serbow“.
24.4. Bismarck zahaji němsku kolonialnu politiku. Němske mócnarstwo anektuje juhozapadnu Afriku, Togo, Kamerun, Nowu Gineju a Nowobritiski (wot 1885 Bismarckowy) archipel.
9.7. Zakoń wo njezbožowym zawěsćenju za dźěłaćerjow a přistajenych so schwali.
28.10. We wólbach přidobudu socialdemokraća, hačrunjež wobsteji Zakoń přećiwo socialistam; powjetša swoju frakciju wot 12 na 24 městnow.
15.11. W Berlinje wotewri Bismarck Kongosku konferencu. Kongo stanje so z priwatnym wobsydstwom belgiskeho krala. Napřemoběh wo Afriku so započina.
W Londonje zjednoća so intelektualni do Fabianskeho towarstwa (Fabian Society). Towarstwo je pućrubar a sobuzałožer pozdźišeje Labour party (1900).
Berlin: Kongoska konferenca (hlej Němska)
Wrócławski konsistorij zakaza serbsku paćersku wučbu, 17 ewangelskich duchownych a 87 serbskich wučerjow přesadźi so do Němcow.
Buraj Michał Kokla a Jan Awgust Zoba zastupujetaj Serbow w Sakskim krajnym sejmje.
Wulka Britaniska wjedźe 3. wójnu w Burmje a podćisnje sej Burmu doskónčnje.
Bołharska: Serbisko-bołharska wójna, wojowanja wo nadknjejstwo na Balkanje; rezultat je skrućenje Bołharskeje (zjednoćenje stareje sewjerneje Bołharskeje z Wuchodnej Rumeliskej k jednotnemu statej).
K. A. Kocor dokónči oratorij „Nazyma“.
Burske hibanje w Delnjej Łužicy pod kontrolu barona v. Werdecka a druhich ryćerkublerjow
Prěni serbski ćišćany spěwnik K. A. Kocora wuńdźe jako 79. čisło Maćičnych spisow.
26.4. Zakoń k spěchowanju němskeho burstwa w prowincomaj Zapadna Pruska a Poznań. Pruska pokupi wobsydstwo zadołženych pólskich zemjanow a předa je němskim sydlerjam z wotpohladom, pólske zemjanstwo zesłabić a tak pólske narodne hibanje podusyć.
Ze spisom „Meine Wasserkur“ zahaji farar Sebastian Kneipp hibanje přirodneho hojenja.
Wulka Britaniska: Parlament wotpokaza z wjetšinu zakoń, kiž ma dźělnu awtonomiju za Irsku přinjesć.
Bołharska: Ruski car reaguje na wotwobroćenje bołharskeho krala wot ruskeje politiki z tym, zo da jeho zajeć a wotwjesć. Naslědne, proruske knježerstwo pak so powali. Situacija wjedźe k mjezynarodnej krizy na Balkanje.
Centralne Towarstwo serbskich burow so w Chrósćicach załoži. Nimale we wšitkich serbskich cyrkwinskich wjeskach nastanu wotnožki jako lutowanske towarstwa. Wjetši burja nawjeduja burske hibanje.
J. Bart-Ćišinski: „Formy“, zběrka basni
J. Bart-Ćišinski přesadźi so do Drježdźan.
Pruski kultusowy minister zakaza serbšćinu na gymnaziju w Choćebuzu.
Prěni organizowany stawk w jamje pola Rěpišća (Reppist bei Senftenberg)
Biskop Bernert poswjeći cyrkej w Baćonju (samostatna wosada).
Wilhelm II. přewozmje kejžorstwo.
J. Bart-Ćišinski: „Přiroda a wutroba“, zběrka basni
K. A. Kocor dokónči z oratorijom „Zyma“ pjećdźělnu twórbu „Počasy“.
Wuspěšny koncert w Budyšinje z němskimi a čěskimi wuměłcami, organizowany wot Bj. Krawca a J. Barta-Ćišinskeho
Šulscy inspektorojo Kamjenskeho wokrjesa žadaja zběhnjenje zakaza wužiwanja serbskeje rěče w šulach.
Zakoń wo starobnym a inwalidnym zawěsćenju so schwali. Stawki w hórnistwje wo wosomhodźinski dźěłowy dźeń a polěpšenje dźěłowych wuměnjenjow so rozšěrjeja.
Serbiska: Kral Aleksander I. Obrenović wotstroni liberalnu wustawu a knježi awtoritarnje.
Wulka Britaniska wotpokaza namjet Bismarcka, zwjazk z Němskej přećiwo Francoskej wutworić.
Młodoserbske hibanje w Delnjej Łužicy (wokoło Bogumiła Šwjele a Mata Rizy). Młodoserbja žadaja sej serbsku rěč na Choćebuskim gymnaziju.
Železniski zwisk mjez Budyšinom a Rakecami dozhotowjeny.
25.1. Mócnarski sejm wotpokaza podlěšenje Zakonja přećiwo socialistam. Wot 30.9. je njepłaćiwy.
20.2. Socialdemokraća docpěja wuspěch při wólbach do Mócnarskeho sejma.
20.3. Bismarck so jako mócnarstwowy kancler pušći.
27.3. Zrěčenje z Ruskej so njepodlěši.
1.5. Na prěnim mejskim swjedźenju w Němskej wobeńdźe so w Drježdźanach zakaz demonstrowanja přez „masowe wuchodźowanje“, na kotrymž so 12.000 wobydlerjow wobdźěli.
12.10. Socialistiska dźěłaćerska strona přemjenuje so po zběhnjenju Zakonja přećiwo socialistam na Socialdemokratisku stronu Němskeje (SPD).
Španiska zawjedźe powšitkowne wólbne prawo.
Wulka Britaniska a Francoska dojednatej so nastupajo kolonije we wuchodnej Africe: Francoska připóznaje zajim Wulkeje Britaniskeje na Sansibar, Francoska dóstanje Madagaskar.
Wulka Britaniska/Němska: W Helgolandskosansibarskim zrěčenju přirjaduje so jendźelska kupa Helgoland Němskemu mócnarstwu.
K. A. Kocor: oratorij „So zwoni měr“
A. Muka wuda knihu „Historische und vergleichende Laut- und Formenlehre der niedersorbischen Sprache mit Berücksichtigung der angrenzenden Grenzdialekte und des Obersorbischen“.
J. Bart-Ćišinski: epistola „Moje serbske wuznaće“
„Pomhaj Bóh“ – časopis za ewangelskich Serbow, załoženy wot Friedricha Selle, fararja w Krjebi, wuńdźe.
Trojozwjazk mjez Němskej, Rakusko-Wuherskej a Italskej so podlěši.
Nowina SPD „Vorwärts“ wuchadźa wšědnje, šefredaktor je Wilhelm Liebknecht.
SPD wobzamknje na stronskim zjězdźe w Erfurće marxistisce orientowany program.
Wulka Britaniska a Italska dojednatej so na wuměnu kolonijow we wuchodnej Africe: Eritrea připóznaje so jako italska, Egyptowska jako jendźelska kolonija.
Mikławš Andricki wuzwoli so jako starši Serbowki; wón wjedźe młodoserbske hibanje dale.
Alfred H. Fried załoži w Berlinje Němsku měrowu towaršnosć zhromadnje z rakuskej pacifistku Berthu von Suttner.
2.5. Pólska: Wulki stawk we Łódźi – ruskim dźělu Pólskeje – započina so z něhdźe 60.000 wobdźělnikami. Stawk ruske wójsko porazy.
Italska: Italska socialistiska strona so załoži.
Ruska a Francoska wujednatej tajnu wojersku konwenciju, kotraž ma krajomaj zaručić škit přećiwo Trojozwjazkej (Němske mócnarstwo, Rakusko-Wuherska, Italska).
Serbske towarstwo Palma w Chwaćicach so załoži.
Po Bórkowskim koncerće załoži so na iniciatiwu B. Šwjele delnjołužiska schadźowanka.
Delnjoserbscy Młodoserbja wudawaja basnje M. Kosyka.
Mjez B. Šwjelu a A. Černym wuwije so wuske přećelstwo.
Bjarnat Krawc stwori smyčkowy kwartet e-mol op. 4.
Jurij Winger: „Hronow“, historiske powědančko
W Berlinje załoži so Zwjazk ratarjow. Hłowni iniciatorojo su wulkoburja, kiž čuja so wohroženi přez politiku knježerstwa nastupajo ratarstwo kaž tež zniženje dowožowanskich cłow za žiwidła.
Při wólbach do Mócnarskeho sejma přidobudźe SPD na hłosach (wot 19,8 na 23,3 %).
Rumunska: Socialdemokratiska dźěłaćerska strona so załoži.
Pólska: Socialdemokratiska strona kralestwa Pólskeje a Litawskeje so załoži, sobuzałožićelka je Rosa Luxemburg.
Korla Awgust Kocor: „Serbski rekwiem“, oratorij na bibliski tekst
Bjarnat Krawc: „Ze serbskeje zemje“, suita za orchester w pjeć dźělach; w swojim tworjenju pokročuje po přikładźe narodnych šulow.
Přez wikowanske zrěčenje pyta Němska zbliženje k Ruskej.
W Poznanju załoži so antipólske towarstwo „Deutscher Ostmarkenverein“, kiž prócuje so wo zesylnjenje němcowstwa w pruskich wuchodnych prowincach.
Wulka Britaniska: Po zwrěšćenju znowa předpołoženeho zakonja wo dźělnej awtonomiji Irskeje wotstupi před parlamentom premierminister William Gladstone.
Japanska/China: Wójna wo Koreju
50 lět po prěnim serbskim spěwarskim swjedźenju w Budyšinje diriguje K. A. Kocor posledni króć serbski koncert.
Radworske spěwne towarstwo Meja wuhotuje swój prěni koncert.
Wilhelm Conrad Röntgen wuslědźi we Würzburgu pozdźišo po nim pomjenowane röntgenowe pruhi.
30.9. Osmaniske mócnarstwo: Masaker na armenskej ludnosći
17.10. Europske wulkomocy namołwjeja sultana Abdula Hamida II. dla so wospjetowacych masakrow na armenskej ludnosći k reformam. Potwjerdźa žadanje z tym, zo sćelu wójnsku flotu do mórskeje wužiny.
K. A. Kocor: spěwohra „Wodźan“
W Budyšinje załoži so kartel dźěłarnistwow.
Wulki stawk Choćebuskich sukelnikow
Serbska ludowědna wustajeńca w Drježdźanach
W Sakskej zawjedźe so trojoklasowe wólbne prawo po pruskim přikładźe.
A. Muka połoži zakładny kamjeń za Serbski dom.
J. Bart-Ćišinski: „Serbske zynki“, zběrka basni
Adolf Černý wozjewja w ČMS (1890–1897) zběrku bajow a bajkow „Mytiske bytosće Łužiskich Serbow“.
Plany za wutwar němskeje floty měrja so přećiwo Wulkej Britaniskej.
Carl Peters wotsadźi so jako mócnarstwowy komisar za Wuchodnu Afriku dla hrózbnosćow přećiwo afriskej ludnosći.
Němski zwjazk Carity załoži so w Kölnje jako pomocna organizacija katolskeje cyrkwje.
Krupp a mašinotwarski zawod w Augsburgu twarja z Rudolfom Dieselom prěni dieselowy motor.
Šwicarska: 1. cionistiski swětowy kongres w Baselu, Theodor Herzl wuzwoli so jako prezident organizacije; zaměr je wutworjenje samostatneho stata Israela.
Arnošt Bart (małobur a korčmar) z Brězynki wozjewi we „Łužicy“ program za reorganizowanje serbskeho narodneho hibanja (chce mocy přećiwo pokupjenju serbskich burskich statokow a přećiwo germanizaciji zjednoćić).
Statny sekretar za wonkowne Bernhard v. Bülow žada z imperialistiskimi planami „městno při słóncu“ za Němsku. Mócnarski sejm přihłosuje planam Alfreda v. Tirpitza, statneho sekretara Mócnarskeho marinoweho hamta, k rozšěrjenju němskeje wójnskeje floty. Napřemobrónjenje z Wulkej Britaniskej so započina.
SPD je po Centrumje najsylniša frakcija po wólbach do Mócnarskeho sejma.
Wilhelm II. a direktor Němskeje banki Georg v. Siemens jednataj w Osmaniskim mócnarstwje wo twarje Bagdadskeje železnicy. To je spočatk noweje ekspansiskeje politiki Němskeje w Bliskim wuchodźe.
Ruska: 1. stronski zjězd Socialdemokratiskeje dźěłaćerskeje strony
Španiska/USA: W Pariskim zrěčenju wotstupi Španiska USA Kubu, Philippiny, Puerto Rico a Guam.
A. Bart namjetuje, poćahujo so na namjet A. Muki, serbske towarstwa zjednoćić do zwjazka serbskich towarstwow. Namjet znowa zwrěšći přez wotpokazanje ze stron Maćicy Serbskeje.
Jurij Pilk: „Dwajatřiceći narodnych hłosow“, zběrka za muske chóry
Bjarnata Krawcowa kompozicija „Ze serbskich honow“ op. 6 za klawěr wuńdźe w nakładnistwje Alwin Huhle w Drježdźanach.
Eduard Bernstein, socialdemokratiski teoretikar, žada we swojej knize „Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie“ rewiziju teorije Karla Marxa.
Firma Friedrich Bayer & Co. přinjese aspirin na wiki.
Wulka Britaniska: Wójna přećiwo republikam Burow; republiki stanu so z britiskej koloniju.
Den Haag: 1. měrowa konferenca; załoži so Haagske změrcowske sudnistwo z nadawkom, mjezynarodne rozkory wujednać a sudźić (mj. dr. zakaz wužiwanja jědojtych maćiznow we wójnje).
Kónc 19. lětstotka rozrostu jara spěšnje wuhlowe jamy, wosebje w srjedźnej a Delnjej Łužicy, wsy a burske statoki so pokupja, wobydlerjo ćahnu do nastawacych městow. Industrija přićahuje němskich dźěłaćerjow. Zwjetša su po jednej generaciji serbske swójby přeněmčene.
J. Bart-Ćišinski: „Krej a kraj“, zběrka basni
Jakub Lorenc-Zalěski: „Serbscy rjekowje“, historiske powědančko
Koło serbskich spisowaćelow pod Mikławšom Andrickim so załoži.
Hamtske ludličenje w Němskej wuda, zo bydli něhdźe 10.000 Serbow zwonka Łužicy. Rezultat rosćaceje powołanskeje mobility (Berlin 847, Sakska bjez HŁ 4.147, Westfalska 2.687, Porynska 1621, industrijowy rewěr Dortmund 1.368, Recklinghausen-Essen 1.400)
Byrgarski zakonik (BGB) nabudźe płaćiwosć.
Wilhelm II. žada wot němskich wojakow, zo maja bokserski zběžk w Chinje dospołnje porazyć a nikoho ani njezajeć („Hunnenrede“).
Mócnarski sejm schwali druhi flotowy zakoń. Němska flota so podwoji.
We Friedrichshafenje startuje Ferdinand von Zeppelin prěni lět ze swojej powětrowej łódźu.
Bakteriologa Karl Landsteiner namaka krejne skupiny čłowjeka.
China: Bokserski zběžk – narodno-rewolucionarne hibanje přećiwo europskemu, sewjeroameriskemu a japanskemu imperializmej wjedźe k wójnje mjez Chinu a aliancu z wosom statow. Wójna skónči 1901 z poraženjom Chinjanow.
Rakusko-Wuherska: Čěski politikar Tomáš Masaryk załoži w Praze Čěsku ludowu stronu, kotraž wojuje wo awtonomny stat.
Arnošt Muka započina wudawać rjad „Serbska ludowa kniharnja“ (hač do zastajenja 1937 wuńdźe 40 zwjazkow).
Jednanja z Wulkej Britaniskej so poćežuja dla sylneho wobrónjenja floty a skónčnje cyle zwrěšća.
Mócnarski sejm přiwozmje Zakoń wo zawěsćenju wójnskich inwalidow.
Z wulkej wjetšinu přihłosuje Mócnarski sejm zawjedźenju dietow za zapósłancow.
W zwisku z germanizaciskej politiku wuda pruske nutřkowne ministerstwo směrnicy za přeněmčenje pólskich mjenow.
W Stockholmje přepodadźa so prěni raz Nobelowe myta. Wuznamjenjenje za fyziku přepoda so němskemu fyzikarjej Conradej Röntgenej.
W Berlinje wotewri so Pergamonski muzej.
Wulka Britaniska: Ze smjerću kralowny Viktorije zakónči so Viktorianska doba.
Italska: Doba wobšěrnych reformow w kraju so zahaji a traje do 1914.
Francoska: Asociaciski zakoń wobzamknjeny, kiž wobmjezuje wliw katolskeje cyrkwje w šulach.
Norwegska zawjedźe jako prěni stat wólbne prawo žonow na komunalnej runinje.
Wulka Britaniska/USA: Po zrěčenju Hay’a a Pauncefotea (Hay-Pauncefote-Vertrag) ma USA sama prawo na twar Panamaskeho kanala.
Katolski wučerski seminar přećehnje do nowotwara na Flincowej.
Jan Radyserb-Wjela: zběrka „Přisłowa a přisłowne hrónčka a wusłowa Hornjołužiskich Serbow“
W Němskim sejmje žada SPD-zapósłanc Fritz Zubeil zawěsćenje dźěłaćerjow w padźe bjezdźěłnosće.
W Berlinje protestuje 8.000 přiwisnikow Zwjazka ratarjow přećiwo cłownej politice knježerstwa a žada sej wyše cła.
Němska/Rakusko-Wuherska/Italska: Trojozwjazk so wobnowi
J. Bart-Ćišinski wróći so do Łužicy a dźe dočasnje na wuměnk. Młodoserbske hibanje spleće so z burskim hibanjom.
Załoženje Wjesneho wólbneho towarstwa w Budyšinje, předsyda je M. Kokla; dowěrnicy towarstwa skutkuja w cyłym sakskim dźělu Łužicy.
Najwyše zarjadnistwo wójska žada sej wutworjenje wysokeje šule za wojersku techniku.
Při wólbach do Němskeho sejma stej Centrum (100 městnow) a SPD (81 městnow – přirost wo 25) najsylnišej frakciji.
13. 9. Na stronskim zjězdźe SPD w Drježdźanach wotpokaza so wot wjetšiny rewizionizm Eduarda Bernsteina.
W Pruskej dobudu konserwatiwni wólby do krajneho sejma. Dla trojoklasoweho wólbneho prawa njedósta SPD městno w parlamenće, hačrunjež ma 19 % hłosow.
Wulki stawk tkalcow w Crimmitschauwje. Woni wojuja wo zwyšenje mzdy a dźesaćhodźinski dźěłowy dźeń.
Ruska: W pogromach přećiwo Židam w Kišinjowje a Częstochowje (1902) morja a zranja so někotre dźesatki Židow.
Serbiska: Serbiscy oficěrojo zamorduja krala Aleksandra I. a jeho swójbu.
Ruska: Socialdemokratiska dźěłaćerska strona dźěli so na jeje eksilnym kongresu w Londonje do bolšewikow a menšewikow.
Serbski dom so w Budyšinje swjatočnje wotewri. W nim su zaměstnjene mj. dr. ćišćernja, nakładnistwo, knihikupstwo, Maćična biblioteka z archiwom a muzej. Serbski dom stanje so ze serbskim kulturnym srjedźišćom.
J. Bart-Ćišinski: „Z křidłom worjołskim“ a „Z juskom wótčinskim“, zběrce basni
16.4. R. Luxemburg zasudźi so k třom měsacam jastwa dla „zranjenja zastojnika“.
Mócnarski zwjazk (Reichsverband) přećiwo socialdemokratiji so wutwori (němscy konserwatiwni, swobodno-konserwatiwni, nacionalno-liberalni).
Na 1. stronskim zjězdźe SPD w Pruskej žada so wotstronjenje trojoklasoweho wólbneho prawa.
Ruska/Japanska wójna wo Koreju a Mandźurisku – prěnje wuznamne dobyće jedneje aziskeje mocy nad europskej wulkomocu
Wulka Britaniska/Francoska: Zwjazkarske zrěčenje „Entente cordiale“. W nim dorozumitej so stataj wo jeju wliwje w Sewjernej Africe a Aziji.
Strategija sakskeho kultusoweho ministra Richarda von Schliebena k serbskemu šulstwu je, přeco mjenje serbskich wučerjow wukubłać.
J. Bart-Ćišinski: „Wysk a stysk“, zběrka basni
W kolonialnej wójnje w Němskej juhozapadnej Africe su bitwy přećiwo Hottentotam wosebje surowe.
31.3. Prěnja kriza w Marokku so započina ze zapućowanjom Wilhelma II. do Tangera; dźe wo riwalitu mjez Němskej a Francoskej, wo hospodarski wliw w Marokku.
1.4. Mócnarski sejm wobzamknje powjetšenje wójska na 500.000 wojakow w běhu štyrjoch lět.
17.9. Na stronskim zjězdźe SPD w Jenje žada sej jeje předsyda August Bebel, zo ma so generalny stawk jako politiski srědk legitimować.
26.12. Schlieffenowy plan – strategiski plan za postupowanje přećiwo Francoskej a Ruskej we wójnje je hotowy. Z tutym strategiskim planom dźe Němska do Prěnjeje swětoweje wójny.
Ruska: Měrliwa demonstracija 150.000 dźěłaćerjow w Petersburgu; žadaja so mj. dr. čłowjeske prawa, wólbne prawo, zakonjedawski parlament, wosomhodźinski dźěłowy dźeń. Wójsko porazy demonstraciju, 200 mortwych. Stawki so na to po cyłym kraju rozšěrja. To je započatk byrgarsko-demokratiskeje rewolucije. Car připowědźi z taktiskich přičin w „Oktoberskim manifesće“ spjelnjenje někotrych žadanjow.
W pogromach přećiwo Židam zemrěje něhdźe 1.000 Židow.
Finska zdobudźe sej znowa njewotwisnosć wot Ruskeje.
Norwegska so zesamostatni (do toho unija ze Šwedskej).
Francoska/Němska: 1. marokkoska kriza. Francoska přesadźi z pomocu Jendźelskeje, Ruskeje a Italskeje nadknjejstwowu poziciju w Marokku.
J. Bart-Ćišinski: „Za ćichim“, zběrka basni
B. Šwjela zhotowi „Lehrbuch der niederwendischen Sprache. Grammatik“.
Franc Kral załoži dźěćacej časopisaj „Raj“ (katolski) a „Zahrodka“ (ewangelski).
17.1. Masowy zběžk w Hamburgu, 80.000 dźěłaćerjow protestuje přećiwo wobstejacemu wólbnemu prawu.
13.12. Mócnarski kancler v. Bülow rozpušći Mócnarski sejm, dokelž tutón njeje přidatnym financam za Němsku juhozapadnu Afriku přihłosował.
Ruska: Car rozpušći Dumu (ruski parlament), Lew Trockij do Sibirskeje wuhnaty.
Rumunska: Zběžki přećiwo knježkam po cyłym kraju so pobija, něhdźe 11.000 mortwych.
Prěni masowy stawk hórnikow 21 łužiskich brunicowych jamow; hórnicy žadaja polěpšenje socialnych wuměnjenjow. Hibanje małych a srěnich burow w holanskich wjeskach přećiwo předprawam kublerjow.
J. Słodeńk załoži w Pančicach spěwne towarstwo Lipu Serbsku.
1.1. Kancler von Bülow rěči wo „politice swobodneje ruki“. Njewobličomnosć němskeje wonkowneje politiki wjedźe do mjezynarodneje izolacije.
25. 1. We wólbach do Mócnarskeho sejma zhubi SPD hłosy. Centrum skrući swoju poziciju.
Den Haag: 2. mjezynarodna měrowa konferenca. Imperialne wulkomocy so spjećuja brónjenje wobmjezować a změrcowske sudnistwo připóznać.
Italska/Rakusko-Wuherska/Němska: Trojozwjazk so tajnje do 1914 podlěši.
J. Bart-Ćišinski: „Serbske wobrazki“, zběrka basni
M. Nawka přewozmje w Radworju spěwne
towarstwo Meja.
Šulski radźićel Bach wjedźe šulsku politiku w Budyskim hamtskim hejtmanstwje ze zaměrom, „serbsku rěč za něhdźe 15 lět ze šule wutłóčić“.
Na demonstracijach w Berlinje žada so wjetšinowe wólbne prawo a wotstronjenje trojoklasoweho wólbneho prawa.
Socialdemokraća dobudu we wólbach w Pruskej a zaćahnu do parlamenta.
Rakusko-Wuherska anektuje Bosnisku a Hercegowinu.
Portugalska: Republikanojo zamorduja diktatorisce knježaceho krala Karla I. w Lissabonje.
Bołharska: Kral Ferdinand wuwoła njewotwisnosć Bołharskeho kralestwa wot Osmaniskeho mócnarstwa.
Sakske knježerstwo wotstroni serbsku wučbu jako obligatoriski předmjet. Šula ma dźěćom serbskich staršich jenož čitanje a wuknjenje bibliskich tekstow skićić.
Paul Keller, šleski spisowaćel, rysuje z triwialnymi srědkami Serbow jako lud niskeje kultury w „Die alte Krone – ein Roman aus dem Wendenland“.
A. Bart stupi na čoło serbskeho burskeho hibanja.
Mjez Rakusko-Wuherskej a Osmaniskim mócnarstwom wujedna so zrěčenje, kotrež anekciju Bosniskeje a Hercegowiny 1908 přez Rakusko-Wuhersku připóznawa. Bernhard v. Bülow rěči w tutym zwisku wo „swěrje Nibelungow“ němskeho knježerstwa k Rakusko-Wuherskej.
Von Köster, předsyda Zwjazka němskeje floty, žada pospěšenje při wutwaru wójnskeje floty.
W Sakskej zasadźi so prěni raz wójsko přećiwo stawkowacym dźěłaćerjam w Mannsfeldźe.
Ruska/Italska wujednatej tajne zrěčenje wo zhromadnym dźěle na Balkanje.
1910–1912 Wobšěrne protestne akcije přećiwo šulskej politice w Hornjej Łužicy
apryl 1910: Na prěnjej ludowej zhromadźiznje, zwołanej přez Wjesne wólbne towarstwo do Wjelkowa, so 300 ludźi wobdźěli. Zhromadźizna wupraji so přećiwo Bachowej šulskej politice.
A. Bart je iniciator protestneho hibanja, žada w sakskim kultusowym ministerstwje zakonske rjadowanje serbskeje wučby.
Jan Skala: prěnje patriotiske basnje
Liberalne strony zwjazaja so w Berlinje do Doprědkarskeje ludoweje strony.
Dźěłaćerski stawk w Berlinje-Moabid eskalěruje. Krawne bitwy mjez dźěłaćerjemi a wójskom
Portugalska republika so wuwoła.
Japanska anektěruje Koreju.
Kopenhagen: Mjezynarodna socialistiska konferenca žonow; na namjet Clary Zetkin zawjedźe so dźeń žonow.
Arnošt Bart wuzwoli so do Sakskeho krajneho sejma na městno zemrěteho Jana A. Zoby.
Arnošta Mukowy „Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow“ wudawa so w Pětrohrodźe a doćišći so 1928 w Praze.
Towarstwowe hibanje rozšěri so na prusku Hornju a Delnju Łužicu (Łaz – towarstwo „Handrij Zejler“, Wulke Zdźary – serbske towarstwo).
W sakskej a pruskej Hornjej Łužicy wotmě so w tutym lěće 65 zeńdźenjow towarstwow z přeco něhdźe 400–500 ludźimi.
30. 3. Mócnarski kancler wupraji so w Mócnarskim sejmje přećiwo planej britiskeho wonkowneho ministra wobmjezować brónjenje.
1.7. Z prezencu němskeje kanonoweje łódźe „Panther“ w marokkoskim přistawje Agadir signalizuje Němska napřećo Francoskej swoje naroki na Marokko (2. marokkoska kriza).
Monaco dóstanje wustawu a je konstitucionelna monarchija.
Portugalska: Z tym zo sej wustawu da, stanje so Portugalska ze 4. republiku w Europje.
Italska připowědźi Osmaniskemu mócnarstwu wójnu.
Arnošt Bart žada sej w krajnym sejmje runoprawosć serbskeje rěče w šulach a w zjawnosći. Sejm Bartowe žadanja wotpokaza, tež SPD-frakcija.
13.10. Prěnja załoženska zhromadźizna zwjazka serbskich towarstwow Domowiny we Wojerecach; předsydstwo tworja Arnošt Bart, Bogumił Šwjela, Franc Kral, Jurij Słodeńk a Jan Haješ. Po wustawkach přiwozmu so do Domowiny jenož towarstwa, nic jednotliwe wosoby; jednotliwe towarstwa wobchowaja w dalokej měrje swoju samostatnosć.
Prěnja serbska opereta „Smjertnica“ J. Pilka a J. Radyserba-Wjele předstaji so w Budyšinje.
We wólbach do Mócnarskeho sejma je SPD ze 110 mandatami najsylniša frakcija.
28.1. Militariska organizacija Němske woborne towarstwo (Deutscher Wehrverein) so załoži ze zaměrom, za zwyšenje wobrónjenja wójska wabić.
Mócnarski sejm schwali nowelu wo zwyšenju wudawkow za wójnsku flotu (do 1920 maja so 41 bitwowych łódźow a 60 křižakow twarić).
Marokko/Francoska: Z Féskim zrěčenjom (Vertrag von Fés) je Marokko francoska kolonija.
Ruska: Prěnje čisło „Prawdy“ wuńdźe.
Balkan: 1. balkanska wójna.
Balkanski zwjazk: Bołharska, Serbiska, Montenegro a Grjekska přećiwo Osmaniskemu mócnarstwu na rusku initiatiwu. Ruska ma zajim, zo so europske dźěle Osmaniskeho mócnarstwa na balkanske kraje rozdźěla, zo by móhła swój wliw při Bosporusu powjetšić.
Osmaniske mócnarstwo zhubi nimale wšitke europske wobsydstwa.
Domowina so 9. februara dozałoži. Něhdźe połojca towarstwow zastupi najprjedy do Domowiny.
W Rakecach wotměje so němski spěwarski swjedźeń pod motom „Im Liede stark, deutsch bis ins Mark“.
Lipa Serbska přeprosy na swjedźeń serbskich towarstwow do Pančic składnostnje poswjećenja swojeje chorhoje, 35 towarstwow so wobdźěli.
Franc Kral napisa prěnju přiručku „Naše dźiwadło“ jako nawod za dźiwadłowe skupiny.
Dźiwadłowe skupiny towarstwow hraja naročne hry (Barta-Ćišinskeho „Na hrodźišću“, Jirasekoweho „Gera“, Gogoloweho „Rewizora“, Molieroweho „Skupeho“).
Mócnarski sejm schwali wobornu předłohu wo postupnym wobšěrnym rozšěrjenju wójska. Jenož SPD, pólscy a elsascy zapósłancy přećiwo tomu hłosuja.
Balkan: 2. balkanska wójna: Serbiska, Grjekska, Rumunska přećiwo Bołharskej wo rozdźělenje dobyteho teritorija z 1. wójny. Balkanskej wójnje žadatej sej nimale 400.000 wojakow.
1914–1918 Prěnja swětowa wójna přinjese socialnu nuzu a lemi towarstwowe žiwjenje, mnozy wostanu na bitwišćach.
„Serbske Nowiny“ staja so pod kruty dohlad. A. Bart winuje so panslawistiskeje propagandy.
„Kölnske nowiny“ wumjetuja Ruskej wójnske přihoty přećiwo Němskej. Artikl, kiž je wobstatk antiruskeje nowinarskeje kampanje, wubudźi mjezynarodne rozbudźenje.
11.5. Karl Liebknecht warnuje w Mócnarskim sejmje před mjezynarodnym napřemobrónjenjom.
28.6. W Sarajewje zamorduje so princ Ferdinand.
5.7. W memorandumje Rakusko-Wuherskeje žada tuta rozbiće Serbiskeje. Němske knježerstwo připraji bjez wobmyslenja pomoc při akcijach přećiwo Serbiskej (blankošek).
23.7. Rakusko-Wuherska staji Serbiskej ultimatum, kiž wot wšeho spočatka njeje spjelnjomny a připowědźi tydźeń na to Serbiskej wójnu.
31.7. Němske mócnarstwo staji ultimata na Rusku a Francosku. Wot Ruskeje žada so, zo přihoty na wójnu přećiwo Rakusko-Wuherskej zastaji, wot Francoskeje neutralitu w padźe němsko-ruskeje wójny.
1.8. Němske mócnarstwo připowědźi Ruskej a dwaj dnjej na to Francoskej wójnu (Schlieffenowy plan). Bjez připowědźenja wójny zaćehnje němske wójsko do neutralneho Luxemburga a 4.8. do Belgiskeje.
4.8. Socialdemokratiska frakcija schwali w Mócnarskim sejmje wójnske kredity.
4.8. Wulka Britaniska připowědźi Němskej wójnu.
31.8. Po poražce we Wuchodnej Pruskej dobudźe 8. armeja pola Tannenberga nad 2. ruskej armeju.
18.11. Po Flandernskej ofensiwje, w kotrejž 100.000 němskich wojakow zahinje, započina so dołhotrajaca zakopowa wójna na zapadnej fronće.
Serbiska: Rakuski princ Franz Ferdinand w Sarajewje zamordowany.
Spočatk Prěnjeje swětoweje wójny (hlej tabulka „Podawki w Němskej“)
Němska připowědźi Wulkej Britaniskej njewobmjezowanu wójnu z podnurjakami.
8.3. Rakusko-Wuherska wupraji so přezjedna Trentino wotstupić, jeli Italska neutralna wostanje.
1.4. W Němskej je 812.000 jatych (mjez nimi 509.000 Rusow a 242.000 Francozow).
14.4. Prěnje čisło „Die Internationale“ wuńdźe; wudawaćelej staj Franz Mehring a Rosa Luxemburg.
22.4. Němske wójsko zasadźi pola Yperna (Belgiska) prěni króć jědojty płun na fronće.
7.5. Němski podnurjak podnuri jendźelsku pasažěrsku łódź „Lusitania“ (1.198 mortwych). Po energiskim protesće ameriskeho knježerstwa Němska wójnu z podnurjakami nachwilnje wobmjezuje.
23.5. Italska zastupi na stronje Ententy do wójny.
24.8. We Waršawje wutwori so němski generalny guwernement za rjadowanje we wot němskich wojerskich jednotkow wobsadźeneho pólskeho teritorija.
6.9. Rakusko-Wuherska a Němske mócnarstwo wutworitej z Bołharskej zwjazk, kotremuž so Osmaniske mócnarstwo přizamknje.
6.10. Balkanska wójnska wuprawa „srjedźnych mocow“ zapo
1.3. Wulka Britaniska rozšěri wikowanski embargo přećiwo srjedźnym mocam na wšitke neutralne staty.
Osmaniska: Masaker na 25.000 Armenčanach w Kemachskej žłobinje. Jemu sćěhuje wutupjenje křesćanskeje armenskeje ludnosće w Osmaniskim mócnarstwje z jednym milionom woporow.
Šwicarska: Mjezynarodny kongres socialistow
Schadźowanka w Njebjelčicach. Hraje so Józefa Nowakowa hra „Posledni kral“.
8.2. Němska zesylni wójnu z podnurjakami.
februar–december: Bitwa pola Verduna (800.000 mortwych)
28.6. Karl Liebknecht zasudźi so k jastwu na dwaj a poł lěta, dokelž je antiwójnske demonstracije organizował.
2.12. Mócnarski sejm zawjedźe winowatostnu dźěłowu słužbu za wšitkich muskich mjez 17tym a 60tym žiwjenskim lětom. Žiwjenske połoženje dźěłaćerjow so sylnje pohubjeńši („kulirěpowa zyma“).
Šwicarska: Antiwójnska konferenca socialistow w Kientalu
Irska: Pospyt zběžka wo wuswobodźenje wot Wulkeje Britaniskeje
Rakuski kejžor Karl I. wjedźe tajne měrowe jednanja z Francoskej.
1.2. Kejžor Wilhelm II. wozjewi njewobmjezowanu wójnu z podnurjakami. USA skónči diplomatiske poćahi z Němskej.
Na wuchodnej fronće přińdźe k zbratřenjam mjez wojakami.
Stawki dźěłaćerjow w municijowych zawodach w Berlinje.
W Gotha załoži so Njewotwisna socialdemokratiska strona (USPD).
19.7. Mócnarski sejm hłosuje za měr bjez anekcijow.
2.8. We Wilhelmshavenje so zběžk matrozow a tepjerjow wójnskich łódźow z namocu podusy.
15.–18.8. Pod wjednistwom USPD wotměja so wjetše stawki we wobwodźe Halle–Merseburg.
18.10. Konrad Adenauer je wyši měšćanosta w Kölnje.
Ruska: Februarska rewolucija. Ze zajećom cara Nikolaja II. zakónči so 300lětne carske knjejstwo roda Romanowskich.
Lenin wozjewi aprylske tezy, kiž wobsahuja nadawki rewolucije.
Francoska: Prěnje ameriske wojerske jednotki přizemja w Francoskej.
Ruska: Krótkodobne byrgarske knježerstwo Aleksandra Karenskeho so powali. Bolšewikojo pod Wladimirom I. Leninom přewozmu móc. Z Oktoberskej rewoluciju etablěruje so komunizm prěni raz na statnej runinje.
22.12. Mjez Ruskej a Němskej wujedna so přiměr w Brest-Litowsku.
20.11. Ukraina proklamuje statnu njewotwisnosć wot Ruskeje. (1918 sćěhuja Moldawska, Litawska a Letiska.)
Finska wuwoła njewotwisnosć wot Ruskeje.
Arnošt Bart žada w Sakskim krajnym sejmje serbske zastupnistwo w sakskej šulskej přiradźe.
Józef Nowak: baseń „Postańće, Serbja!“
13.11. załoži so Serbski narodny wuběrk (SNW), předsyda je Arnošt Bart, městopředsyda Arnošt Dučman, pokładnik Božidar Dobrucky.
17.11. Na serbskej ludowej zhromadźiznje w Bukecach žada so runoprawosć Serbow.
20.11. Serbska ludowa zhromadźizna w Chrósćicach žada rjadowanje serbskeho prašenja na měrowej konferency w Parisu.
3.12. W programje SNW žada so mj. dr. samorjadowanje na polu šulstwa a cyrkwje, nućenske wuswojenje kubłow wyše 80 ha a rozdźělenje role mjez małymi a srěnymi burami a ratarskimi dźěłaćerjemi, złamanje kubłanskeho předprawa a studijne móžnosće tež za najchudšich.
7.12. SNW žada, postajenje z Wilsonoweho programa wo samopostajenju ludow tež za Serbow zwoprawdźić.
28.1. W Němskej demonstruje poł miliona dźěłaćerjow za měr.
23.2. Wuchodna fronta: Čerwjena armeja zastaji němsku ofensiwu na Pětrograd.
3.3. W Brest-Litowsku podpisa so přiměr mjez srjedźnymi mocami a Sowjetskej Ruskej.
29.9. Najwyše wójskowe wjednistwo namołwja kejžora Wilhelma II., aliěrowanym mocam hnydom měr poskićić na zakładźe 14-dypkoweho programa prezidenta USA Wilsona.
4.10. Centralne mócnarstwa (Mittelmächte) přihłosuja 14 dypkam, w kotrychž Wilson
8.1. koncept k zdźerženju měra předpołoži.
3.11. Rakusko-Wuherska podpisa přiměr z aliěrowanymi mocami w Paduwje.
W Kielu wuwije so wobrónjeny zběžk matrozow k započatkej Nowemberskeje rewolucije.
10.11. Wjednicy SPD a USPD wutworja Radu społnomócnjenych luda.
11.11. Zastupjer Němskeje Matthias Erzberger podpisa přiměrowe wuměnjenja z mocami Ententy w Compiégne.
Rakusko-Wuherska rozpadnje, kejžor Karl I. wotstupi, 12.11. so republika Awstriskeje wuwoła.
W Berlinje załoži so Spartakusowy zwjazk.
12.11. Rada społnomócnjenych luda (předsyda Friedrich Ebert) proklamuje wólby do Narodneje zhromadźizny, wosomhodźinski dźěłowy dźeń a byrgarske prawa a wólby.
13.11. Sakski kral Friedrich August III. wotstupi.
15.11. W Sakskej wutwori so Rada społnomócnjenych luda.
6.12. Pospyt konterrewolucionarneho puča w Berlinje so wotwobara.
31.12. Ze Spartakusoweho zwjazka konstituuje so Komunistiska strona Němskeje (KPD).
USA/Europa: Wilson předstaji w kongresu swój 14-dypkowy měrowy program.
Ruska: Tajna policija zamorduje carsku swójbu.
28.10. Čěska: W Praze proklamuje so Čěskosłowakska republika.
9.11. Němska: Nowemberska rewolucija – kejžor Wilhelm II. wotstupi w Berlinje; republika so wuwoła.
11.11. Pólska: Po 123 lětach wotwisnosće wobnowi stat swoju suwerenitu.
Madźarska wuwoła so jako swobodna republika.
Chorwatska: Chorwaća, Słowjenjo, Serbja a Bosničenjo wupraja swoju njewotwisnosć wot Rakusko-Wuherskeje.
1.12. Juhosłowjanska: Wutwori so kralestwo Serbow, Chorwatow a Słowjencow pod serbiskim kralom Pětrom I.
Budyski wokrjesny hejtmann von Kraushaar spyta ewangelskich duchownych k hibanju přećiwo SNW zwjesć. Wjetšina duchownych pak podpěruje žadanja SNW.
5.2. Dr. Beneš, čěski wonkowny minister, předpołoži měrowej konferency w Parisu serbske prašenje.
22.2. Někotři ewangelscy wučerjo, duchowni a wulkokublerjo załoža Wuběrk saksoswěrnych Serbow přećiwo SNW.
16.6. Měrowa konferenca postaji škit narodnych mjeńšin. Němska delegacija so zawjaza, njeněmskim narodnym mjeńšinam w Němskej samsne prawa spožčić, kaž je Němcy we wukraju dóstanu.
22.6. Prěni powójnski serbski spěwny wječor w Budyšinje
22.7. Sakski sejm schwali Přechodny zakoń za ludowe šulstwo. Zakoń zmóžnja podawanje serbšćiny jako wučbny předmjet, wostanje pak wobmjezowany na serbske šule (žadanja Serbow z lěta 1912).
10.8. Zwjazk łužisko-serbskeho studentstwa so załoži.
31.8. Prěnja powójnska schadźowanka, hraje so Józefa Nowakowa „Swobody njewjesta“.
20.9. Arnošt Bart, wróćiwši so z Parisa, zajaty a wysokopřerady wobwinowany; k třom lětam twjerdźizny zasudźeny.
Wot nazymy sem rozšěrja so w Hornjej Łužicy sydlerske hibanje na zakładźe sydlerskeho zakonja.
19.10. Serbska ludowa banka jako akcijowe towarstwo so załoži.
2.11. Łužiska ludowa strona so załoži. W programje žada so nałožowanje artikla 113 Weimarskeje wustawy (statnoprawniski škit mjeńšin w Němskej), zemska reforma, za dźěwanje njestrowej koncentraciji kapitala.
15.1. Po poražce januarskeho zběžka zamorduja oficěrojo swobodnych korpsow wjednikow KPD – Karla Liebknechta a Rosu Luxemburg – w Berlinje.
19.1. Byrgarske strony su při wólbach do Narodneje zhromadźizny, kiž ma wustawu wudźěłać, wuspěšni.
2.2. W Sakskej přewjedu so prěnje wólby do Sakskeje ludoweje komory.
6.2. Narodna zhromadźizna we Weimarje. Wona wuzwoli 11.2. Friedricha Eberta za prěnjeho mócnarskeho prezidenta.
28.2. Sakska ludowa komora wobzamknje Nachwilny zakładny zakoń za Swobodny stat Saksku.
23.6. Po wotstupje knježerstwa Scheidemanna připóznaje Narodna zhromadźizna wobsah Versailleskeho zrěčenja. Němska ma wotstupić Elsasko-Lothringsku, Gdańsk, Memelsku, Poznań, Zapadnu Prusku, Pomorsku, wšitke kolonije, ma reparacije płaćić, ma brónjenje sylnje wobmjezować a wojersku winowatosć wotstronić.
10.9. Awstriska wzda so přizamknjenja k Němskej, Južneho Tirola; přihłosuje wotmilitarizowanju.
25.1. Francoska: Pariska měrowa konferenca wobzamknje wutworjenje Zwjazka ludow.
7.5. Zastupjerjo dobyćerskich mocow předpołoža we Versaillesu Němskej tekst měroweho zrěčenja.
USA: Senat wotpokaza ratifikowanje Versailleskeho zrěčenja, kiž bě zdobom wobstatk zrěčenja Zwjazka ludow. Tohodla njepřistupja USA Zwjazkej ludow.
Ruska: Aliěrowane mocy wobzamknu hospodarsku blokadu dla wuspěchow Čerwjeneje armeje w byrgarskej wójnje.
Budyski krajny hejtman von Nostitz wudźěła wustawki za załoženje „Wendenabteilung“ z nadawkom, wobkedźbować serbske zjawne a priwatne žiwjenje a spěchować přeněmčenje Serbow.
měrc: Serbscy wučerjo załoža Zjednoćenstwo serbskich wučerjow, předsyda je Jan Awgust Krawc. Zaměry: w rěčnje měšanych kónčinach serbsku wučbu přesadźić, serbske wučbnicy a čitanki wudawać, rěčne kursy za wučerjow organizować.
februar: Pančičanska Lipa Serbska zahaji koncertowanje serbskich chórow, po tym hnydom Meja, Bratrowstwo, Lubin (Bukecy), Sołobik (Delany). Hač do kónca lěta wožiwi so dźěławosć nimale wšěch serbskich kulturnych towarstwow.
september: A. Bart pušći so přez amnestiju z jatby.
„Serbske Nowiny“, dotal tydźenik, wuchadźeja jako dźenik.
3.11. Jubilejny spěwanski swjedźeń w Budyskej Krónje, koncert na iniciatiwu Bj. Krawca
9.11. Po wšosokołskim zlěće w Praze załoži so sportowe zjednoćenstwo Jednota Sokoł w Budyšinje, prěni starosta: Jan Skala, městostarosta: Marko Smoler. Na wsach sćěhowachu dalše jednotki. (Sokoł bu jedyn z wuznamnych stołpow serbskeho narodneho hibanja.)
Josef Páta wuda „Serbsku čitanku“ z pomocu Towarstwa přećelow Łužicy (dotal najwobšěrniša antologija serbskeje literatury).
Filip Rězak wuda „Němskoserbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče“.
Čitance „Zahrodka“ a „Kwětki“ so dopisatej, trěbne pjenjezy za ćišć zwjedu so ze zběrkow.
10.2. Ludowe wothłosowanje w Schleswigskej wunjese: Sewjerna Schleswigska hłosuje za přizamknjenje k Danskej, Južna Schleswigska wostanje při Němskej.
13.–17.3. Kappowy puč přećiwo redukowanju Reichswehry. Puč zwrěšći.
28.6. Versailleske zrěčenje je płaćiwe.
1.11. Sakska ludowa komora přiwozmje jedno-hłósnje doskónčnu wustawu a z njej mjeno Swobodny stat Sakska, kiž wobsteji hač do lěta 1933 a potom znowa wot lěta 1990.
4.12. KPD a lěwa frakcija USPD so zjednoćitej.
16.1. Francoska: Konstituowace posedźenje Zwjazka ludow.
26.4. Pólska/Ruska: Pólske wójsko zaćehnje do Ukrainy, spočatk Pólsko-sowjetskeje wójny.
12.10. Pólska a Ruska dojednatej so na hranicu.
Ruska: Z wobsadźenjom Jalty přez Čerwjenu armeju zakónči so byrgarska wójna.
Osmaniske mócnarstwo: W Sévreskim zrěčenju ma so mócnarstwo wulkich dźělow dowójnskeho teritorija wzdać.
5.1. Z delegatnej konferencu we Wojerecach wobnowi Domowina swoju dźěławosć; wobzamknje so, zo załoža so podzwjazki, t. mj. župy.
Bjarnat Krawc: spěwnik „Zerja“, 25 serbskich narodnych hłosow
Vladimír Zmeškal započina wudawać rjad „Dom a swět“.
Na studentskej schadźowance w Budyskej Krónje předstaji so hra Józefa Nowaka „Posledni kral“.
Na Kopšinjanskim hrodźišću předstaja Chróšćenjo Jakuba Barta-Ćišinskeho hru „Na hrodźišću“.
junij: Serbske dźiwadłowe zjednoćenstwo so w Budyšinje załoži, předsyda je Alwin Hładki.
nowember: Maćica Serbska žada w peticiji rjadowanje w šulstwje: obligatorisku serbsku wučbu za wšitke serbske dźěći, polěpšenje serbskeje wučby na gymnaziju, wyšej realnej šuli a seminaromaj, statne financowanje serbskich wučbnicow.
Mišnjanske biskopstwo so wobnowi.
20.3. Při ludowym wothłosowanju w Hornjej Šleskej wupraji so 60 % za zwostaće w Němskim mócnarstwje, 40 % za Pólsku. Dóńdźe k wobrónjenym konfliktam mjez němskej a pólskej ludnosću.
19.3.–1.4. Sakska: Reichswehr a policija wobsadźitej srjedźoněmski industrijny wobwod (Leuna, Mansfeld). Zběžki dźěłaćerjow so brutalnje poraža.
29.7. A. Hitler wuzwoli so za předsydu NSDAP.
20.10. Komisija Zwjazka ludow w Parisu postaji doskónčnje hranicy Hornjeje Šleskeje, kotraž připadnje k dwěmaj třećinomaj Pólskej.
Francoska/Pólska: Wobzamknje so hospodarski a zakitowanski zwjazk mjez krajomaj.
7.6. Wulka Britaniska: Prěni sewjeroirski sejmik wutwori so w Belfasće.
2.7. Ruska: Lenin prosy industrijowe staty wo pomoc za hłód tradacych w kraju.
Italska: Prěnja fašistiska strona so załoži (PNF). Benito Mussolini woli so za jeje wjednika (Duce).
Juhosłowjanska: Socialdemokratiska strona załoži so w Belgradźe.
Na přeprošenje zwjazka čěskich spěwarskich towarstwow organizuje so zajězd 100 serbskich spěwarjow a spěwarkow pod Bjarnatom Krawcom do Prahi a do dalšich městow.
9.8. W Drježdźanach załoži Bj. Krawc Połobjansko-serbske spěwne towarstwo Hromadnik.
awgust: Serbski sokołski zwjazk załoži so w Budyšinje, předsyda je Jakub Šajba (10 skupin, 2.000 sobustawow), zwjazk wudawa měsačnik „Sokołske listy“.
Josef Páta pomjenuje so na Karlowej uniwersiće w Praze jako docent za serbsku rěč a literaturu.
W času sydlerskeho hibanja rozšěrjeja so w serbskich wsach němskonacionalne organi-zacije ze zaměrom, serbsku ratarsku młodźinu do swojich rjadow dóstać.
Biskop Christian Schreiber likwiduje Praski Serbski seminar.
31.1. Friedrich Ebert pomjenuje židowskeho industrielneho a politikarja Walthera Rathenauwa za noweho wonkowneho ministra.
16.4. Mjez Němskej a Ruskej sowjetskej federatiwnej socialistiskej republiku wujedna so Rapalloske zrěčenje. W nim wuprajitej so wobě stronje k tomu, znowa přiwzać diplomatiske poćahi a so wzdać reparacijow.
24.6. Wonkowny minister Walter Rathenau zamorduje so wot prawicarskich teroristow Organizacije Consul.
5.11. Druhe wólby do Sakskeho krajneho sejma dobudźe znowa SPD, kiž twori knježerstwo zhromadnje z KPD.
This is Timeline description, you can change me anytime click here
Zjednoćenstwo serbskich wuměłcow so załoži, předsyda je Maks Štrympa, organizator je Měrćin Nowak-Njechorński, 7 sobustawow.
Maćica Serbska wuhotuje w Budyšinje prěnju wustajeńcu molerja Měrćina Nowaka-Njechorńskeho.
Koło serbskich spisowaćelow so wobnowi, předsyda je Jakub Lorenc-Zalěski.
2.6. Na nastork z čěskeje strony a na iniciatiwu Bj. Krawca zjednoći so 14 hornjołužiskich chórow do Zwjazka serbskich spěwnych towarstwow, předsyda je J. Słodeńk, hłowny dirigent Bj. Krawc.
Jako přiłoha měsačnika „Łužica“ wuchadźa časopis „Škowrončk ze serbskich honow“.
Bjarnat Krawc: spěwnik „Wulka lubosć“, 30 łužiskoserbskich narodnych hłosow.
awgust: Wendenabteilung zahaji swoju dźěławosć.
Přećiwo skutkowanju němskonacionalnych organizacijow załožitaj Jan Cyž a Pawoł Smoła w Baćonju towarstwo Serbski ratarski dorost. W dalšich wsach přikładej sćěhuja.
1.1. Francoske a belgiske jednotki wobsadźa Poruhrsku, dokelž Němska reparaciskim žadanjam njewotpowěduje. Ludnosć je namołwjena k pasiwnemu spjećowanju.
11.–14.8. Stawkowe hibanje, kotrež měri so přećiwo knježerstwu a francoskim wobsydnikam Poruhrskeje, wjedźe k wotstupej kanclera Wilhelma Cuna. Wutwori so knježerstwo wulkeje koalicije pod Gustavom Stresemannom (DVP).
29.10. Reichswehr zakroči do Sakskeje a wotsadźi wot 10.10. amtěrowace knježerstwo (SPD a KPD). Tež w Durinskej so koalicija mjez SPD a KPD rozpušći.
8.11. Puč Hitlera w Mnichowje (Hitler wuwoła „nacionalnu rewoluciju“). Puč so porazy, NSDAP so zakaza.
23.11. Stresemannowy kabinet so powali přez SPD, Wilhelm Marx wutwori nowe knježerstwo byrgarskeje srjedźizny (Centrum).
Ze zawjedźenjom rentoweje hriwny so inflacija skónči.
ZSSR: Lenin žada w přidawku swojeho testamenta wotsadźenje Stalina.
Litawska anektuje Memelsku.
Italska: Knježerstwo Mussolinija wuda program k italianizowanju němskorěčneho Južneho Tirola.
8.6. W Chrósćicach wutwori so Zwjazk serbskeho ratarskeho dorosta, předsyda je Michał Lipič.
Na konstituowacym kongresu Zwjazka słowjanskeje ratarskeje młodźiny w Lubljanje wobdźělitaj so mj. dr. dr. Jurij Cyž a Franc Natuš.
J. Lorenc-Zalěski zakónči dźěło nad „Kupu zabytych“ (prěni serbski moderny roman).
27.3. Na iniciatiwu pólskeje mjeńšiny w Němskej załoži so Zwjazk narodnych mjeńšin w Němskej.
Domowina wuhotuje wot tutoho lěta sem wšotowarstwowe zlěty. Na nich wobdźěla so dźesatki towarstwow a tysacy wopytowarjow.
27.3. Na iniciatiwu pólskeje mjeńšiny w Němskej załoži so Zwjazk narodnych mjeńšin w Němskej.
Domowina wuhotuje wot tutoho lěta sem wšotowarstwowe zlěty. Na nich wobdźěla so dźesatki towarstwow a tysacy wopytowarjow.
9.4. Dawesowy plan reparacije Němskeje znowa rjaduje, předwidźi kontrolu mócnarskeje banki přez aliěrowanych a spočatny kapital (požčonku) za natwar němskeho hospodarstwa.
4.5. Při wólbach do Mócnarskeho sejma maja SPD a strony demokratiskeje srjedźizny wulke straty.
29.9. Němska prócuje so wo přiwzaće do Zwjazka ludow.
21.1. Ruska: Lenin zemrěje. Na žarowanskej swjatočnosći 26.1. zeńdu so zastupjerjo sowjetskich zwjazkowych republikow. Stalin potwjerdźi w narěči swoje wjedniske prawo.
2.2. Wulka Britaniska: Knježerstwo připóznaje ZSSR, přizamknu so Francoska, Italska a Awstriska.
Grjekska wuwoła republiku, kral dźe do eksila.
USA: Indianam so prěni raz połne byrgarske prawo spožči.
Mongolska: Republika po přikładźe Sowjetskeho zwjazka so wutwori.
wjazk narodnych mjeńšin wudawa wot meje měsačnik „Kulturwille“, pozdźišo „Kulturwehr“. Jan Skala je redaktor časopisa wot 1926.
25.04. Prěnje čisło wožiwjeneho časopisa „Serbski casnik“ wuńdźe, redaktorka je Mina Witkojc.
7. 10. załoži so Serbska ludowa rada jako politiske zastupnistwo ze zastupjerjow Domowiny, Serbskeje ludoweje strony a Maćicy Serbskeje.
Marja Kubašec spisa hru „Chodojta“, kiž hraje so na 50. jubilejnej schadźowance.
27.2. Hitler NSDAP znowa załoži.
26.4. Po smjerći Eberta wuzwoli so generalny pólny maršal Paul v. Hindenburg za mócnarskeho prezidenta.
16.10. W Locarnoskim zrěčenju připóznaje Němska zapadne hranicy, nic pak wuchodne.
Italska: Mussolini připowědźi zesylnjenje antifašistiskeho potłóčowanja.
Turkowska bombarduje sydlišća stawkowacych Kurdow.
Albaniska: Narodna zhromadźizna wuwoła republiku.
Pólska wobjednawa tam bydlacych Němcow kaž wukrajnikow, kiž su njezakonsce na pólskim teritoriju. Němska wupokaza na to runočasnje 15.000 pólskich optantow.
Bogumił Šwjela: „Vergleichende Grammatik der ober- und niedersorbischen Sprache“
Delnjoserbski wotdźěl Maćicy Serbskeje so wožiwi.
Hórnikowa knihownja w Praze nastanje ze zběrki rozpušćeneho Serbskeho seminara.
27.2. załoži so Łužiski burski zwjazk, hdźež su tež Serbja sobuiniciatorojo. Předsyda je Herman Sykora z Delnjeje Hórki. Zaměr zwjazka je, přesadźić sydlerski zakoń, wustupować za swobodny burski staw, přećiwo njeprawdźe a potłóčowanju.
Na cyłoněmskim kongresu dźěławych w Berlinje předpołoži H. Sykora w mjenje Serbskeje ludoweje strony naćisk rezolucije za prawa narodnych mjeńšin. Rezolucija so jednohłósnje schwali.
junij: Wšotowarstwowy zlět Domowiny w Bukecach z wjac hač 4.000 wopytowarjemi
8.2. Němska staji próstwu wo přiwzaće do Zwjazka ludow.
24.4. W Berlinskim zrěčenju mjez Němskej (Stresemann) a Sowjetskim zwjazkom (Krestinski) wujedna so neutralnosć a přećelstwo, z tym potwjerdźi so Rapalloske zrěčenje.
7.7. Młodźinska nacionalsocialistiska bojowa organizacija Bund deutscher Arbeiterjugend, pozdźišo Hitlerjugend (HJ) mjenowana, so wutwori.
10.9. Němska přiwozmje so w Genfje do Zwjazka ludow.
4.12. W Dessauwje přepoda so wot Waltera Gropiusa konstruowany Bauhaus a jeho tak mjenowane mišterske domy.
Italska: Zakaz opoziciskich stronow, knjejstwo fašistiskeje strony, přestrukturowanje k diktaturje
Wulka Britaniska: Na konferency Empirea dóstanu awtonomiju: Dominions Irska, Awstralska, Neufundlandska, Kanada, Južnoafriska unija, Neuseelandska. To je spočatk British Commonwealth of Nations.
ZSSR: Lew Trockij a druzy, kiž so přećiwo politice Stalina staja, so ze strony wuzamknu.
Arnošt Muka: „Serbske ležownostne mjena a jich woznam“
Na hłownej zhromadźiznje Domowiny w Njeswačidle woteda Arnošt Bart předsydstwo na fararja Jakuba Šewčika.
Na předwječoru schadźowanki w Slepom rozbije šowinistiska skupina Lorencowy rězak, we Wulkim Ćisku (Groß Zeisig) zapala dom a bróžeń předsydy sokołskeje jednotki.
W Smochćicach nastanje měšniski seminar Mišnjanskeho biskopstwa.
17.7. Wšotowarstwowy zlět w Radworju z wjac hač 5.000 wopytowarjemi.
14.8. Druhi zlět Łužisko-serbskeho sokołskeho zwjazka we Wulkim Ćisku.
23.9. Němska přistupi Stajnemu mjezynarodnemu sudnistwu w Den Haagu.
26.10. Gustav Schickedanz załoži wikowanski dom Quelle.
Přerězny tydźenski dźěłowy čas w němskej industriji je 50,5 hodźin při tarifowej mzdźě wot 33,98 mócnarskich hriwnow wob tydźeń.
Wulka Britaniska přetorhnje diplomatiske styki ze ZSSR, wumjetuje jemu antibritisku komunistisku propagandu.
Juhosłowjanska/Francoska wujednatej přećelske zrěčenje, z tym so pozicija kralestwa na Balkanje skrući.
Turkowska/Persiska wujednatej přećelske zrěčenje.
Albanska/Italska: Přećiwo francosko-juhosłowjanskej aliancy wujednatej Italska a Albanska zwjazk; z tym stanje so Albanska faktisce z protektoratom Italskeje.
Arnošt Muka: 3. zwjazk „Słownika dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow“
Dr. Jakub Wjacławk wuda z pomocu prof. Maxa Vasmera prěnju wobšěrnu serbsku bibliografiju.
4.5. Serbska ludowa rada zapoda sakskemu knježerstwu memorandum ze šulskimi žadanjemi, podpisany wot něšto tysac Serbow. Žada sebi serbsku rěč jako wuwučowansku rěč a obligatoriski předmjet, serbsku rěč na pokročowanskich šulach, na uniwersiće w Lipsku a při pedagogiskim instituće w Drježdźanach za serbskich studentow. Sakske knježerstwo wšitke žadanja wotpokaza.
13.3. Předsyda frakcije NSDAP Wilhelm v. Frick připowědźi w Mócnarskim sejmje, zo so jeho strona na „dospołny přewrót stata“ na legalnym puću wusměri.
20.5. Při wólbach do Mócnarskeho sejma dobudu SPD a KPD na hłosach.
Nowe knježerstwo pod Hermannom Müllerom twori wulku koaliciju. Stresemann wostanje wonkowny minister.
1929–32 swětowa hospodarska kriza
ZSSR: Kritikar politiki Stalina, Lew Trockij so ze ZSSR wupokaza.
Italska/Vatikan: Lateranske zrěčenja so wot wobeju partnerow podpisaja, z tym skónča so mjezsobne rozestajenja.
25.10. USA: Zwrěšćenje bursy w New Yorku (Börsencrash). Spočatk swětoweje hospodarskeje krizy
23. 4. Chóry ZSST spěwaja „Nalěćo“ pod J. Słodeńkom.
Serbski dwójny kwartet spěwa pod J. Słodeńkom ludowe a Kocorowe spěwy na tačele. Dohromady wuńdu štyri tačele.
13.7. Domowinski zlět w Rakecach
30.3. Poslednje, z parlamentariskeje wjetšiny wuchadźace knježerstwo wotstupi.
18.7. Mócnarski prezident Hindenburg rozpušći Mócnarski sejm, kiž bě so přećiwo nuzowym wukazam wuprajił.
14.9. SPD dóstanje při wólbach do Mócnarskeho sejma najwjace hłosow, NSDAP sylnje přidobudźe.
Nižozemska: Druha konferenca w Den Haagu. Reparacije, kiž ma Němska płaćić, rjaduja so znowa.
ZSSR: Knježerstwo wuswoji wulkoburow (kulakow) a deportuje jich; spočatk namócneje kolektiwizacije. Hłodowa katastrofa je sćěwk.
Wulka Britaniska: Na Londonskej konferency dojednaja so kraje na wobmjezowanje mórskeho wobrónjenja: USA, Wulka Britaniska, Japanska, Francoska a Italska.
Jurij Kral: „Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje rěče“
Jurij Wjela: hra „Knjez a roboćan“
28.3. Mócnarski prezident Hindenburg wuda nuzowy wukaz na zakładźe art. 48 Mócnarstwoweje wustawy wo zakročenju přećiwo politiskim spřećiwjenjam.
Industrialni a bankownicy wutworja kruh spěchowarjow NSDAP.
10.10. Hindenburg přijimuje Hitlera z wotpohladom, zo by NSDAP jeho při wólbach podpěrała.
ZSSR: Stalin připowědźi pospěšenje industrializacije kraja, zo by so zastatk k zapadnym krajam nachwatał.
Francoska/ZSSR: Zastupjerjo krajow wujednaja zrěčenje wo njenadpadnjenju a neutraliće.
Bjarnat Krawc: „Missa solemnis“
apryl: W morawskim Hodoninje zarjaduje so wustajeńca serbskeho wuměłstwa.
8.6. Serbska ludowa banka dyrbi so zawrěć, tohorunja zwrěšći drustwowe předewzaće Serbski hospodar. Abonentstwo „Serbskich Nowin“ sylnje woteběra. Wobdźělenje na serbskej wučbje so pomjeńša.
30.5. Po wotstupje mócnarskeho kanclera Heinricha Brüninga přewozmje politikar Centruma Franz v. Papen zastojnstwo.
20.7. Mócnarski kancler v. Papen wotsadźi socialdemokratiske pruske knježerstwo.
31.7. NSDAP je po wólbach najsylniša strona, nima pak absolutnu wjetšinu.
2.11. W nowowólbach do Mócnarskeho sejma zhubi NSDAP 2 mio. hłosow.
3.12. Mócnarski kancler v. Papen wotstupi, jeho naslědnik je general Kurt von Schleicher.
Italska: Mussolini přewozmje přidatnje nutřkowne a wonkowne ministerstwo.
Pólska/ZSSR: Zrěčenje njenadpadnjenja so wujedna.
Šwicarska: Na wotbrónjenskej konferency w Genfje da so Němskej nastupajo brónjenje runoprawny status.
Wjeršk swětoweje hospodarskeje krizy
10.4. Łužisko-serbski sokołski zwjazk wuhibnje so ze samorozpušćenjom zakazej.
„Serbske Nowiny“ so na 8 dnjow zakazaja, z nimi dalše nowiny a měsačniki.
M. Smolerja wuhnaja ze zastojnstwa.
30.4. Łužiski burski zwjazk so zakaza.
Započatk nućenskich přesadźenjow serbskich wučerjow a měšnikow, nachwilne zajeće serbskich narodnych prócowarjow.
Serbska ludowa rada so rozwjaza na iniciatiwu dr. Hermana.
Towarstwa přećelow Serbow w Praze, Waršawje a druhich městach přepodadźa Zwjazkej ludow memorandum ze žadanjom, Serbow wuchować.
27.12. Hłowna zhromadźizna Domowiny ze zaměrom, ju přeorganizować wot třěšneho zwjazka na wjesne skupiny z principom wosobinskeho sobustawstwa, předsyda: młody wučer Pawoł Nedo
Schleicher wotstupi. Hindenburg pomjenuje 30.1. Hitlera za noweho mócnarskeho kanclera.
1.2. Hindenburg podpisa nowe postajenje za rozpušćenje Mócnarskeho sejma.
27.2. W Němskej sejmowni wudyri woheń. Mócnarski minister Hermann Göring da 130 opozicionelnych zajeć.
21.3. W Oranienburgu a Dachawje so prěnje koncentraciske lěhwa zarjaduja.
23.3. Zapósłancy Mócnarskeho sejma hłosuja ze 444 hłosami přećiwo 94 hłosam SPD za zakoń społnomócnjenja. Z tym je wša móc w ruce knježerstwa a zakonje móžeja so bjez přihłosowanja parlamenta wudawać.
31.3. Prěni zakoń wo wusměrjenju krajow na mócnarstwo. Z nim započina so postupny proces wotstronjenja samostatnosće krajow, rozpušćenje parlamentow, dźěłarnistwow a stronow, jenakowusměrjenje wšitkich organizacijow, towarstwow a kulturneho zjawneho žiwjenja.
20.7. Konkordat mjez Vatikanom a Hitlerom so wujedna.
14.10. Němska wustupi ze Zwjazka ludow.
Italska: W Romje podpisaja Němska, Francoska, Wulka Britaniska a Italska Pakt štyrjoch mocow, w nim wobkruća mj. dr. škitać měr.
Čěskosłowakska: Sportowy wučer Konrad Henlein proklamuje załoženje Sudetoněmskeje domizniskeje fronty.
Turkowska/Grjekska: W Ankarje podpisa so mjezsobne přećelske zrěčenje.
USA/ZSSR: Kježerstwje wujednatej mjezsobne diplomatiske poćahi.
Japanska wustupi ze Zwjazka ludow, po tym zo běchu so mjezynarodnje jeje nadpady na Mandźurisku (China) zasudźili.
ZSSR přiwozmje so do Zwjazka ludow.
Leningradski stronski sekretar Kirow so zamorduje. To słuži jako přičina za wulke „akcije politiskeho wučisćenja“.
15.7. Na wulkim serbskim zjězdźe Domowiny w Radworju zeńdźe so 5.000 Serbow.
30.1. Mócnarski sejm wuda Zakoń wo nowonatwarje mócnarstwa. Krajowe parlamenty so rozpušća, krajowe knježerstwa staja so pod knježerstwo mócnarstwa.
3.4. Hitler přiznaje zjawnje, brónjenje w Němskej přećiwo wšěm mjezynarodnym postajenjam přesadźić.
20.7. Hitler powyši SS na samostatnu organizaciju.
2.8. Po smjerći Hindenburga přewozmje Hitler tež hamt mócnarskeho prezidenta a mjenuje so „Führer und Reichskanzler“ – wjednik a mócnarski kancler.
13.12. Knježerstwo spyta opoziciju přez wosebity wukaz podusyć.
Pólska/Němska: Mjezsobny pakt njenadpadnjenja so podpisa.
Balkan: W Athenje podpisaja Juhosłowjanska, Grjekska, Turkowska a Rumunska Balkanski pakt – mjezsobny status quo.
Italska/Awstriska/Madźarska zapisaja w „Romskich protokolach“ wuske politiske a hospodarske zhromadne dźěło.
18.8. Posledni wulki zjězd Serbow we Wojerecach před wójnu
W Posaarskej hłosuje přez 90 % ludnosće za přizamknjenje k Němskej.
15.1. W němskich šulach zawjedźe so winowatostnje wučba wo zdźědźenju a rasowowěda; šulerjo maja wuknyć, zo je rasa najwažniša kajkosć němskeho luda.
26.2. Knježerstwo připowědźi twar wojerskich lětadłow (přećiwo zakazej Versailleskeho zrěčenja).
16.3. Hitler zawjedźe zaso winowatostnu wojersku słužbu, do 1939 ma wójsko 58.0000 wojakow měć.
26.6. Zakoń wo mócnarskej dźěłowej słužbje (Reichsarbeitsdienstgesetz) za wšitkich mjez 18 a 24 lětami zawjaza k wojerskemu wukubłanju a ideologiskemu rozwučenju.
15.9. Wudaće Nürnbergskich rasowych zakonjow
Bjezdźěłnosć zniži so wo 21 %; 2,1 mio. bjezdźěłnych.
Francoska/Wulka Britaniska žadatej w Londonskim protokolu wo wotbrónjenju a wěstosći wot Němskeje, so brónjenja wzdać a so do systema kolektiwneje wěstoty zarjadować.
Francoska/ZSSR podpisatej zrěčenje wo wzajomnej pomocy, kiž płaći pjeć lět.
Italska nadpadnje Abesinsku we wuchodnej Africe. Zwjazk ludow wobzamknje sankcije přećiwo Italskej.
Čěskosłowakska: Prezident Tomáš Masaryk wotstupi, naslědnik je Edvard Beneš.
USA: Prěni z wjacorych zakonjow neutrality schwaleny. W tutym zakaza so Američanam, w mjezynarodnych rozestajenjach brónje dodawać.
18.6. Němska/Wulka Britaniska: Flotowe zrěčenje mjez statomaj złama de facto Versailleske zrěčenje.
Bjarnat Krawc: spěwny cyklus „Łužisko-serbska bjesada“
16.8. Poslednja schadźowanka studowaceje młodźiny před wójnu w Kopšinje, hraje so „Paliwaka“ Jurja Wjele.
25.11. Posledni nazymski koncert w Budyšinje. Nacionalsocialisća běchu tekst spěwa „Swjaty Jurjowy pochod“ (Nawka/Słodeńk) zakazali, tuž bu z druhim tekstom, kiž tón zakaz směšeše, spěwany.
Jakub Lorenc-Zalěski: „Kifko“, powědančko
7.3. Němske wójsko wobsadźi wotmilitarizowanu Porynsku, z tym złama Hitler Versailleske a Locarnoske zrěčenje. Wukraj njereaguje.
29.3. Jenička w Němskej dopušćena strona NSDAP dóstanje při wólbach 99 % hłosow.
17.6. Heinrich Himmler, mócnarski wjednik SS, pomjenuje so tež za wjednika němskeje policije.
11.7. Mjez Němskej a Awstriskej so přećelske zrěčenje podpisa.
1.8. Hitler wotewri w Berlinje XI. olympiske hry.
26.8. Hitler namołwja němsku industriju a wójsko, w běhu štyrjoch lět na wójnu přihotowanej być.
Přez 13.000 ludźi so w tutym lěće wot Gestapo dla ilegalneho politiskeho skutkowanja zaja, mjez nimi 11.000 komunistow.
17.7. Španiska: Wobydlerska wójna Španiskeje započina so ze zběžkom w garnizonje Španiskeho Marokka pod fašistiskim generalom Franco (traje do 1939).
Francoska: Eksilowe wjednistwo KPD namołwja wšitkich antifašistow k pomocy za španiski lud.
Grjekska: Ministerski prezident I. Metaxas wuwoła diktaturu w kraju.
Italska/Němska podpisatej w Berlinje tajne zrěčenje mjezsobneje kooperacije, zakład wóski Berlin–Rom.
Němska/Japanska wujednatej w Berlinje pakt „Antikomintern“; zawěsćitej sej neutralitu w padźe wójny ze ZSSR.
18.3. Zakaz Domowiny. Wjednistwo njepodwoli so diktatej, do wustawkow zapisać Serbow jako serbskorěčacych Němcow.
Spočatk totalitarneho postupowanja přećiwo Serbam, serbskej rěči a kulturje
junij: Domowinje njepřisłušace towarstwa smědźa hišće dale skutkować, ale so wobkedźbuja (Maćica Serbska, Towarstwo swjateju Cyrila a Metoda, Swobodne zjednoćenstwo serbskich katolskich duchownych, ewangelska Serbska hłowna prědarska konferenca).
awgust: „Serbske Nowiny“ a wšitke druhe serbske medije, kiž wuchadźeja w Smolerjec knihićišćerni, so zakazaja.
Dalše wuhnaće serbskich wučerjow a zajeće w zjawnosći skutkowacych wosobinow
Skupinka studentow załoži w Praze rukopisnu nowinu „Gmejska heja“. Tuta je do 1938 z chroniku nacistiskeho terora we Łužicy.
Załoži so ilegalnje dźěłaca skupina „Pan Michał“.
Jurij Chěžka: basniska zběrka „Na puću za druhej domiznu“ – płaći dźensa jako spočatk moderneje serbskeje lyriki.
Měrćin Nowak-Njechorński: „Po serbskich pućach“, zběrka reportažow
Jakub Lorenc-Zalěski: „Wostašan“, wuměłska bajka
9.7. Blisko Weimara započina so z twarom koncentraciskeho lěhwa Ettersberg (wot 1939 Buchenwald).
5.11. Hitler připowědźi rozšěrjenje němskeho teritorija přez aneksiju Awstriskeje a Čěskeje.
21.12. Mócnarski wójnski minister von Blomberg wuda tajny wukaz nadpada na Čěsku.
Španiska: Nacionalistiske jednotki nadběhuja Madrid. Němske lětadła bombarduja po boku Franco-jednotkow město Guernica.
Italska přistupi paktej „Antikomintern“ mjez Japanskej a Němskej.
Japanska: Započatk japanskeje wójny přećiwo Chinje (do l. 1945)
ZSSR/China wobzamknjetej pakt njenadpadnjenja.
Swětowa hospodarska kriza je přewinjena, hospodarska produkcija docpěje staw lěta 1929, bjezdźěłnosć so zniži.
Časopis Maćicy Serbskeje so zakaza a knihownja so zapječatuje.
Bjarnat Krawc: „Boža mša w serbskich kěrlušach“. Z pomocu pólskeje banki „Bank Słowjanski“ nahrawa w Berlinje zhromadnje ze swojej dźowku dwě tačeli ze serbskimi spěwami.
Poslednja wustajeńca M. Nowaka-Njechorńskeho do kónca wójny w Praze. Skutkowanje Zjednoćenstwa serbskich tworjacych wuměłcow so zastaji.
10.11. Kristalowa nóc: Tež w Budyšinje přesćěhaja so Židźa. Jich modlerska stwa a wobchody so skóncuja.
4.2. Hitler pomjenuje so na najwyšeho wójskoweho wjednika.
12.3. Němska wobsadźi Awstrisku, wobydlerstwo wójsku hołduje.
13.3. Hitler wuda Zakoń wo zasozjednoćenju Awstriskeje z Němskim mócnarstwom.
26.4. Wuda so zakoń, kotryž nući Židow, swoje wobsydstwo přizjewić.
8.8. Prěnje koncentraciske lěhwo w Awstriskej so twari (Mauthausen).
9.11. Kristalowa nóc; jednotki SA zapala po cyłej Němskej synagogi, rozbija a wurubja židowske twary a zarjady. Wukročuja namócnje přećiwo židowskim wobydlerjam. Z tutym pogromom započina so systematiske zaničowanje Židow.
23.9. Čěskosłowakska: Knježerstwo wotpokaza ultimatiwne žadanje Němskeje wo wotstupje Sudetskeho kraja na Němsku a přikaza mobilizaciju.
30.9. Mnichow: Knježerstwa Francoskeje, Wulkeje Britaniskeje a Italskeje přizwola z Mnichowskim zrěčenjom wot Hitlera žadanej aneksiji Sudetskeje přez Němsku.
1.10. Čěskosłowakska: Jednotki Wehrmachty wobsadźa Sudetski kraj.
Do wobsadźenja Čěskeje 15.3. zastajitej towarstwje Serbowka a Společnosć přatel Lužice swoju dźěławosć. Časopis „Lužickosrbský věstnik“ zańdźe.
Druha swětowa wójna
27.1. Hitler přikaza dalši wutwar wójnskeje floty.
15.3. Němske wójsko zaćehnje do Čěskosłowakskeje.
23.3. Mjez Rumunskej a Němskej podpisa so hospodarske zrěčenje.
25.3. Zastup do HJ, dotal wólny, je nětko za 10- do 18lětnych obligatoriski.
28.4. Němska wupowědźi němsko-pólske zrěčenje wo njenadpadnjenju.
22.5. Mjez Italskej a Němskej podpisa so Woclowy pakt, zwjazkarske zrěčenje.
15.6. Němska banka staji so pod direktny dohlad Hitlera.
1.9. Němska nadpadnje Pólsku, spočatk Druheje swětoweje wójny.
3.9. Wotpowědnje zrěčenjam z Pólskej připowědźitej Wulka Britaniska a Francoska Němskej wójnu.
Wukaz Hitlera wo „smjerći z hnady“ (Gnadentod) zahaji masowe morjenje fyzisce a psychisce chorych.
7.10. Himmler pomjenuje so wot Hitlera na mócnarskeho komisara za skrućenje němskosće. Himmler ma nadawk, wobsadźene dźěle Pólskeje z Němcami wobsydlić, Židow a Polakow wutupić.
16.11. Polacy so w Němskej jako nućene dźěłowe mocy zasadźa, 210 000 zajatych wojakow so w ratarstwje zasadźi.
15.3. Čěskosłowakska: Prezident Emil Hácha přizwoli na masiwny ćišć Hitlera wobsadźenju Čěskeje. Wutwori so protektorat Čechi a Morawa. Słowakska stanje so dźeń na to z „wazalowym statom“ němskeho nacistiskeho režima.
28.3. Španiska: Wobydlerska wójna so z poražku republikanow a dobyćom fašistiskeje diktatury pod generalom Franco zakónči.
31.3. Wulka Britaniska/Pólska: Wulka Britaniska přilubi Pólskej pomoc w padźe němskeho nadpada.
Italska wobsadźi teritorije Albanskeje.
14.4. USA/Němska: Prezident Roosevelt žada w lisće na Hitlera, 31 posłownje mjenowanych statow njenadpadnyć.
19.5. Francoska/Pólska: Wujedna so zrěčenje, kiž wobkrući podpěru Francoskeje w padźe němskeho nadpada na Pólsku.
23. 8. ZSSR/Němska: W Moskwje podpisa so pakt mjezsobneho njenadpadnjenja. W tajnym přidatnym protokolu rozdźělitej sej Pólsku mjez sobu.
1.9. Spočatk druheje swětoweje wójny
17.9. ZSSR/Pólska: Sowjetske jednotki wobsadźa wuchodne teritorije Pólskeje.
30.11. ZSSR/Finska: Sowjetske lětadła nadběhuja Helsinki, započatk Sowjetsko-finskeje wójny.
14.12. Genf: Rada Zwjazka ludow wuzamknje ZSSR dla nadpada na Finsku ze zwjazka.
USA wobeńdu politiku neutrality a dodawaja brónje do Francoskeje a Wulkeje Britaniskeje („Cash-and-Carry“-klawsla, dodatny zakoń; wuměnjenje: hnydomne płaćenje wójnskeho materiala a transport tutoho přez njeameriske łódźe).
Francoska/Turkowska dorěčitej sej mjezsobnu pomoc w padźe wójny.
USA/Japanska: USA wupowědźi hospodarske zrěčenja z Japanskej dla nadpada na Chinu.
1940Podawki w Serbach
5.5. H. Himmler: „Einige Gedanken zur Behandlung der Fremdvölkischen im Osten“; w tutym spisu woznamjeni Himmler tež Serbow jako mjenjehódnu ludnosć, kiž ma so do Generalneho guwernementa přesydlić a jako „führerloses Arbeitsvolk“ k dispoziciji stać.
1.12. Wjetšina duchownych so ze Serbow wupokaza. Wučerjo, kiž so stronje NSDAP njepodwola, so přesadźa. Serbšćina so doskónčnje w šulach a cyrkwjach zakaza.
Pawoł Nedo, Měrćin Nowak-Njechorński, Alwin Krawčik so zajmu a na 15 lět chłostarnje zasudźa.
12.2. Židźa z Němskeje deportěruja so do Generalneho guwernementa.
9.4. Němska nadpadnje neutralne kraje Dansku a Norwegsku.
10.5. We wobłuku zapadneje ofensiwy nadpadnje Němska neutralne kraje Luxemburgsku a Belgisku.
14.6. Prěni zajeći w kaceće Auschwitz.
Jednotki Wehrmachty zaćahnu do Parisa.
15.11. Druhe židowske geto so we Waršawje wutwori.
15.5. Wukaz, kiž dowoli medicinske pospyty na jatych
11.2. ZSSR/Němska: Hospodarske zrěčenje mjez krajomaj zawěsći Němskej wolij, metale a žito.
4.2. Juhosłowjanska: Juhosłowjanska, Rumunska, Grjekska a Turkowska wobnowja Balkanske zrěčenje z lěta 1934.
12.3. Finska/ZSSR: Podpisa so měrowe zrěčenje, wójna so zakónči.
10.6. Italska: Z nadpadom na Francosku zastupi Italska po boku Němskeje do wójny.
14.6. Francoska: Němske jednotki zaćahnu do Parisa.
15.6. Baltikum: Sowjetske wójska wobsadźa Litawsku, Estisku, Letisku.
13.8. Francoska: Přiměr w Compiègne. Francoska dźěli so do dweju dźělow, němske wójsko wobsadźi sewjer.
Wulka Britaniska: Němske lětadła nadpadnu Wulku Britanisku, w nowembrje zniča město Coventry.
27.9. Japanska/Němska/Italska wobzamknu pakt třoch mócnarstwow (Dreimächtepakt), tež wóska Berlin–Rom–Tokio mjenowany.
20.11. Madźarska přizamknje so paktej třoch mócnarstwow, sćěhujetej Rumunska a Bołharska.
Gestapo zawleče wjacorych katolskich duchownych do Dachawa (dr. Bena Šołtu, Jana Cyža, Alojsa Andrickeho).
Dalše wosobiny so zajmu, mjez druhim dr. Jan Cyž, Pawoł Cyž, Jurij Cyž, dr. Marja Grólmusec, kantor Jan Lipič, Jan Meškank, Jurij Měrćink.
Wobsydstwo serbskich towarstwow so sćaza, tež wobsydstwo Serbskeho muzeja, Maćičneje knihownje a archiwa.
19.1. Hitler a Mussolini wobzamknjetaj wójnu w srjedźomórskim rumje zhromadnje po swójskich zajimach wjesć.
6.4. Z nadpadom na Juhosłowjansku a Grjeksku ćehnje Hitlerowe wójsko na Balkan.
18.6. Němska a Turkowska podpisatej přećelske zrěčenje.
31.7. Reinhard Heydrich, nawoda SS a policije, dóstanje nadawk, přihotować „kónčne rozrisanje prašenja Židow w Europje“.
3.9. Prěnje morjenja z cyklonom B w Auschwitzu
19.9. Wukaz, zo maja wšitcy Židźa w Němskej žołtu hwězdu nosyć
5.12. Poražka němskeho wójska před Moskwu
11.12. Němska připowědźi USA wójnu.
10.4. Chorwatska: Po tym zo su němske a italske jednotki Zagreb wobsadźili, wuwoła so njewotwisny stat Chorwatska. Ante Pavelić, nawoda Ustaša (nacionalistisko-teroristiski tajny zwjazk), přewozmje statne wjednistwo.
22.6. ZSSR/Němska: Bjez připowědźenja nadpadnje Němska ZSSR.
3.7. wuwoła Stalin „Wulku wótčinsku wójnu“.
30.7. USA/ZSSR: USA přilubja Sowjetskemu zwjazkej brónje.
14.8. Wulka Britaniska/USA: W Atlantikskej charće dojednataj so britiski premierminister Winston Churchill a ameriski prezident Franklin D. Roosevelt na jednotne principy politiki za powójnski čas.
25.8. Iran: Britiske a sowjetske jednotki wobsadźa Iran k zawěsćenju wolijowych žórłow.
24.9. Wulka Britaniska: Na druhej konferency zwjazkarskich mocow wobdźěli so prěni raz ZSSR.
USA/Japanska: Po japanskim nadpadźe na flotowe zepěranišćo USA zastupja Zjednoćene staty do wójny, připowědźa Japanskej wójnu.
20.1. Na tajnej konferency we Wannsee rozłoži Heydrich plan wo „kónčnym rozrisanju prašenja Židow“.
28.3. Prěnje bombardowanje němskich městow přez Wulku Britanisku – Lübeck
27.5. Atentat na Heydricha w Praze, na to so Lidice zniča.
12.6. Himmler schwali plan wo germanizaciji wuchodneje Europy z deportaciju 30 mio. ludźi do Sibirskeje.
22.7. Spočatk zaničowanja Židow Waršawskeho geta
1.1. W deklaraciji Zjednoćenych narodow přizamknu so Atlantikskej charće wšitke kraje, kiž přećiwo wóskowym mocam wojuja.
11.11. Francoska/Němska: Němske wójsko zaćahnje do dotal njewobsadźeneje južneje Francoskeje.
22.11. ZSSR/Němska: Wobkruženje 6. armeje w Stalingradźe
USA/Japanska: Wróćica w Pacifikskej wójnje, Japanska je w defensiwje.
23.10. Sewjerna Afrika: Wulkoofensiwa Wulkeje Britaniskeje přećiwo němskim a italskim jednotkam w egyptowskim Al Alamein.
3.2. Kapłan Alojs Andricki zahinje w kaceće Dachau.
1943/44 Bjarnat Krawc skomponuje swětny oratorij „Wójna a měr“ na tekst Michała Nawki.
13.1. Hitler přikaza totalnu mobilizaciju.
13.1. a 21. 3. Atentataj na Hitlera so njeporadźitej.
18.2. Minister za propagandu Goebbels připowědźi „totalnu wójnu“.
februar: Lětakowa akcija Hansa a Sophieje Scholl. Wonaj so zajataj a wotprawitaj.
29.3. Himmler přikaza deportěrowanje nižozemskich Sinti do Auschwitza.
5.7. Poslednja němska wulkoofensiwa na wuchodnej fronće skónči so z wulkimi stratami.
13.8. Aliěrowani bombarduja Wien.
31.1. ZSSR/Němska: 6. armeja pod generalom Paulusom kapituluje w Stalingradźe.
25.7. Italska: Zajeće Mussolinija
3.9. Zwjazkarske mocy přistawja w južnej Italskej a předobudu so do sewjera.
8.9. Kapitulacija Italskeje so wozjewi.
13.10. Po změnje w knježerstwje připowědźi Italska Němskej wójnu.
Tuneziska: Kapitulacija poslednich na afriskej zemi stejacych němsko-italskich jednotkow
Juhosłowjanska: Antifašistiska rada wuswobodźenja luda wutwori pod wjednistwom J. B. Tita narodny komitej.
28.11. Iran: Na konferency w Teheranje zetkaja so prěni raz Stalin, Churchill a Roosevelt. W kónčnym komunikeju zwuraznja wolu, wójnu zakónčić.
24.12. ZSSR: Wulkoofensiwa mjez Kijewom a Žitoměrom so započina.
6.8. Dr. Marja Grólmusec zahinje w Ravensbrücku.
12.6. Němske rakety V1 so prěni raz zasadźa přećiwo Wulkej Britaniskej.
15.7. General Rommel žada sej wot Hitlera zakónčenje wójny.
20.7. Atentat połkownika Clausa v. Stauffenberga na Hitlera zwrěšći.
1.8. Waršawski zběžk
25.9. Wšitcy mužojo mjez 16 a 60 lětami zwołaja so do Volkssturma.
16.12. Hitler zwrěšći na zapadnej fronće.
18.12. W Sowjetskim zwjazku załoženy Narodny komitej „Freies Deutschland“ (NKFD) apeluje na němsku ludnosć, so přećiwo NSDAP pozběhnyć a wójnu zakónčić.
28.1. ZSSR: Po 900 dnjach přełama Čerwjena armeja woblěhowanje Leningrada.
4.6. Italska: Zwjazkarske jednotki zaćahnu do Roma.
6.6. D-Day: Přistawjenje zwjazkarskich mocow ze 150.000 wojakami w Normandiji. Z tym wutwori so druha fronta antihitlerskeje koalicije.
22.6. Běłoruska/Němska: Wulka ofensiwa Čerwjeneje armeje wjedźe k poražce dźěla němskeho wójska Heeresgruppe Mitte.
25.8. Rumunska: Rumunska přizjewi po změnje knježerstwa Němskej wójnu, Bołharska sćěhuje.
26.8. Francoska: Dźeń po wuswobodźenju Parisa zaćehnje general Charles de Gaulle do města a přewozmje knježerstwo.
19.9. ZSSR: Sowjetsko-finski přiměr
17.12. USA: W pusćinje stata Utah započinaja so zwučowanske lěty z atomowymi raketami.
28.12. Madźarska: Prowizoriske knježerstwo připowědźi Němskej wójnu.
Wojowanja ruskich a pólskich wójskow we Łužicy.
30 % do 50 % wšěch bydlenskich domow a zjawnych twarow so zniči abo so wobškodźi. Wulka nuza wosebje w městach
22.4. Serbski dom so zniči.
9.5. Łužiskoserbski narodny wuběrk (ŁSNW) so w Praze załoži. Na čole steji farar Jan Cyž – wuswobodźeny z kaceta w Dachauwje bě so nawróćił. ŁSNW wusměri so wot wšeho spočatka na wonkownopolitisku dźěławosć.
10.5. Znowazałoženje Domowiny w Chrósćicach. Jako nachwilny předsyda wuzwoli so dr. Jan Cyž, za naměstnika Jan Meškank, za sekretara Pawoł Krječmar. Po swojim nawróće do Łužicy, w juniju, přewozmje Pawoł Nedo zaso funkciju předsydy.
25.5. Přez sowjetsku komandaturu zasadźitaj so dr. Jan Cyž jako krajny rada a Pawoł Nedo jako šulski rada Budyskeho wokrjesa.
Serbscy duchowni so do Łužicy nawróća.
1.6. Memorandum ŁSNW na dr. E. Beneša a J. W. Stalina ze žadanjom, Łužicu jako samostatny cyłk přizamknyć Čěskosłowakskej.
awgust: Předsydstwo Domowiny schwali program k wozrodźenju narodneho kulturneho a duchowneho žiwjenja.
Zasydlenje němskich ćěkancow z Wuchodneje Pruskeje, Šleskeje abo Sudetskeje we Łužicy.
3.8. Domowina žada sebi w pismje na krajne zarjadnistwo Sakskeje runoprawne kubłanje za serbske dźěći.
12.8. Zhromadny koncert „Meje“, Budyskich spěwarjow a chóra sowjetskeje armeje w Budyskim měšćanskim dźiwadle na Žitnych wikach.
1.9. Na požadanje prezidenta krajneho zarjadnistwa Sakskeje, R. Friedrichsa, předpołoži Domowina program „Za rjadowanje najwažnišich žiwjenskich prašenjow serbskeho luda“. W nim pokaza na trěbnosć woleneho serbskeho wuběrka ze samsnymi prawami při rjadowanju natwara kulturneho, hospodarskeho a socialneho žiwjenja, kaž ma je prowincionalne zastupnistwo.
17.9. Serbski narodny wuběrk a Domowinske předsydstwo stworitej jako cyłk zhromadneho dźěła Łužisko-serbsku narodnu radu. Za předsydu wuzwoli so farar Jan Cyž, dr. Jurij Cyž sekretar, městopředsydźe krajny rada dr. Jan Cyž a předsyda Domowiny P. Nedo. Rada orientuje na załoženje Łužiskeho stata resp. na samostatnu Łužicu na zakładźe zjednoćenja Hornjeje a Delnjeje Łužicy do administratiwneho cyłka.
3.10. Po jednanjach ŁSNW z knježerstwom ČSR započnu serbscy studenća zaso w Praze studować a załoža znowa swoje towarstwo Serbowka.
1.12. Jan Krawc powoła so za načolnika kulturneho wotrjada Domowiny. Z talentowanych hrajerjow wjesnych dźiwadłowych skupin natwari spočatk 1946 Centralnu dźiwadłowu skupinu Domowiny. Z njej předstaji Jurja Wjelowu hru „Naš statok“ a Aleksandra N. Afinogenowu „Mašenku“.
2.12. Prěnje dźiwadłowe skupiny so wožiwjeja (Chrósćicy z Jurja Wjelowej hru „Knjez a roboćan“, Šunow z Františeka Šamberkowej hru „Błazenc w prěnim poschodźe“). Dalše sćěhuja po cyłej Hornjej Łužicy.
W Českej Lípje załoži so na iniciatiwu ŁSNW, Domowiny a Praskeje Ústředni matice školskeje při čěskim statnym gymnaziju serbski wotdźěl „Připrawnišćo łužiskoserbskeho realneho gymnazija“, wot 1.1.1947 we Varnsdorfje.
27.1. Sowjetska armeja wuswobodźi Auschwitz.
13./14.2. Drježdźany so přez anglo-ameriske bombowcy zniča.
12.3. Anne Frank so w kaceće Bergen Belsen zamorduje.
17.4. Z kapitulaciju 325.000 wojakow w Poruhrskej započina so rozpušćenje zapadneje fronty.
25.4. Ameriske a sowjetske wójska zetkaja so pola Torgauwa.
28.4. Dachau so přez ameriske jednotki wuswobodźi.
30.4. Hitler skónči swoje žiwjenje ze samomordarstwom, dźeń na to Goebbels ze swójbu.
7.5. Němska delegacija podpisa w Reimsu bjezwuměnitu kapitulaciju.
8.5. Němska kapituluje.
9.5. W Berlinje podpisa so tohorunja kapitulacija ze Sowjetskim zwjazkom; z tym zakónči so Druha swětowa wójna.
23.5. Himmler wozmje sej žiwjenje, Dönitz a jeho knježerstwo so wot britiskich jednotkow w Flensburgu zajmu.
1.6. W Berlinje a po cyłej Němskej rumuja žony z jednorymi srědkami rozpadanki.
5.6. Dobyćerske mocy přewozmu z Berlinskej deklaraciju knjejstwo a wutworja zwjazkarsku kontrolnu radu. Němska so do štyrjoch wobsadniskich pasmow rozdźěli.
15.6. Znowakonstituowanje SPD w Berlinje
11.7. Zwjazkarska wojerska komandatura přewozmje zarjadnistwo Wulkoberlina.
17.7.–2. 8. Potsdamska konferenca, dobyćerske mocy wothłosuja swoju politiku w Němskej. Mjez druhim rjaduje so tež přesydlenje Němcow z kónčin za nowej wuchodnej hranicu.
3.–11.9. Prowincialne a krajowe zarjadnistwa Sowjetskeho wobsadniskeho pasma wudadźa postajenja k zemskej reformje.
1.10. W Sakskej započina so zaso šulska wučba.
29.10. Wobzamknjenje krajneho zarjadnistwa Sakskeje wo wuswojenju w Sakskej ležacych zawodow Flickoweho koncerna
20.11. W Nürnbergu započina so před Mjezynarodnym wojerskim sudnistwom k přesćěhanju a chłostanju hłownych wójnskich złóstnikow proces přećiwo 21 nawjedowacym nacionalsocialistam.
14.12. W Bad Godesbergu konstituuje so CDU.
1.1. Pólska: Prowizoriske knježerstwo započina w Lublinje dźěłać.
12.1. Južnje Waršawy započina so zymska ofensiwa Čerwjeneje armeje.
4.–11.2. ZSSR: Konferenca „wulkeje trójki“ w Jalće. Wobzamknje so rozdźělenje Němskeje do wobsadniskich pasmow, hranicy k Pólskej, kontrola a reparacije poraženeje Němskeje.
5.3. Juhosłowjanska: W nadawku krala Pětra II. wutwori Tito nowe knježerstwo.
4.4. Čěskosłowakska: Konstituowanje knježerstwa Nacionalneje fronty Čechow a Słowakow w Košicach
27.4. Italska: Partizanojo zajmu Mussolinija a jeho wotprawja.
5.–9.5. Čěskosłowakska: Praski zběžk přećiwo wobsadniskim wójskam
7.5. Francoska: W Reimsu podpisaja zastupjerjo Němskeje bjezwuměnitu kapitulaciju.
30.5. Započina so wusydlenje Němcow ze Sudetskeje.
26.6. USA: 51 statow podpisa w San Franciscu UN-chartu k škitej swětoweho měra. Organizacija je naslědnica Zwjazka ludow z lěta 1920.
6.8. Japanska/USA: Na přikaz Trumana wotćisnjenje prěnjeje atomoweje bomby na Hirošimu, dźeń na to na Nagasaki
2.9. Druha swětowa wójna zakónči so tež we wuchodnej Aziji.
25.10. China: Japanska wróći Chinje Taiwan.
W Chinje wudyri wobydlerska wójna mjez komunistami pod Mao Zedongom a Kuomintang (narodna strona) pod Chiang Kai-shekom.
Juhosłowjanska: 29.11. Wotstronjenje monarchije a wutworjenje federatiwneje ludoweje republiki
Njepřezjednosć mjez Domowinu a Narodnej radu w prašenjach socialnoekonomiskeho přetworjenja w Sowjetskim wobsadniskim pasmje a w prašenju nastawacych organow mocy wjedu do polarizacije serbskeho powójnskeho hibanja.
6.1. W Radworju wutwori so Serbski wučerski wustaw. Po wosomtydźenskim wukubłanju wopušća jón 170 serbskich a 112 němskich nowowučerjow.
1.2. Zhromadźizna Serbow w Budyšinje žada serbsku wučbu w šulach, wukubłanje serbskich wučerjow, serbske nowiny a literaturu.
23.4. Prěnja powójnska schadźowanka serbskeje studowaceje młodźiny w Radworju. Tu so zhromadne dźěło Serbskeje młodźiny (SM) ze Swobodnej němskej młodźinu (SNM) wotpokaza.
Jurij Brězan a Jan Šołta načolnikaj SM. SM organizuje młodźinske brigadowanje, kiž je zdobom zakład wuwića čiłeho kulturneho žiwjenja.
9.8. Na schadźowanju wučerjow, katolskich duchownych a kulturnikow w Chrósćicach podpěra so Domowina w swojej wólbnej namołwje, wolić kandidatnu lisćinu SED.
10.–12.8. Prěnja hłowna schadźowanka serbskeje studowaceje młodźiny w Rakecach
17.–27.9. Jednanja Domowiny z SED w hornjołužiskim wobwodźe wo zhromadnym postupowanju tež při wólbach do wokrjesnych sejmikow a Sakskeho krajneho sejma. Zakład jednanjow su žadanja Domowiny wo podpěru swobodneho wuwića Serbow a připóznaće Domowiny jako zastupnicu serbskeho luda.
29.9. 1. powójnski zjězd Serbow w Radworju
30.11. Prěnja hłowna zhromadźizna Domowiny po wójnje w Budyšinje, předsyda Pawoł Nedo. Korla Janak, předsyda łužiskeho wobwodneho předsydstwa SED, so do wuběrka wuzwoli.
1.1. W Sakskej zahaja so krótkodobne kursy k wukubłanju nowowučerjow.
22.4. W Sowjetskim wobsadniskim pasmje zjednoćitej so SPD a KPD do SED.
7.3. Załoženje Swobodneje němskeje młodźiny (SNM)
31.5. W Sakskej wuńdźe Zakoń wo demokratizaciji němskeje šule.
30.6. Ludowy rozsud w Sakskej wo wuswojenju bjez zarunanja wulkokublerjow, nacistiskich aktiwistow a wójnskich złóstnikow (77,6 % přihłosowanja) a wo přepodaću jich zawodow do ludoweho swójstwa
5.8. Ludowy rozsud w Braniborskej
1.10. Nürnbergski prozes přećiwo hłownym wójnskim złóstnikam so zakónči z 12 smjertnymi wusudami, 7 chłostanjemi z kłódu a třomi wuwinowanjemi.
20.10. W Sakskej přewjedu so prěnje wólby do krajneho sejma. We wuslědku wutwori so 11.12. knježerstwo. Ministerski prezident je dr. Rudolf Friedrichs (SED).
14.11. Stronske wjednistwo SED wozjewi naćisk wustawy za němsku demokratisku republiku.
Pólska: Zestatnjenje wšitkich zawodow, w kotrychž dźěła wjace hač 50 dźěłaćerjow
10.1. Wulka Britaniska W Londonje započina so Prěnja hłowna zhromadźizna UN. 51 krajow je zastupjenych.
11.1. Albanska: Proklamowanje ludoweje republiki
30.1. Rada bjezstrašnosće UN zaběra so z prašenjom wotćaha sowjetskich jednotkow ze sewjerneho Irana ze zaměrom, Iransku krizu zakónčić. Kriza je spočatk „zymneje wójny“.
1.2. Madźarska: Proklamowanje republiki
25.4. Francoska: Na konferency wonkownych ministrow wotpokaza W. Molotow za ZSSR wotewrjenje wuchodneje Europy.
2.6. ČSR: Wutworjenje noweho knježerstwa Narodneje fronty pod K. Gottwaldom
18.6. Italska: Proklamowanje republiki po ludowym wothłosowanju wo statnej formje
15.9. Bołharska: Parlament proklamuje ludowu republiku.
3.10.–10.11. Francoska: Ludowe wothłosowanje schwali naćisk demokratiskeje wustawy. IV. republika so proklamuje (do 1958).
27.2. Jednanja mjez Domowinu a krajnym předsydstwom SED w Drježdźanach wo zakonskim rjadowanju prawow serbskeje ludnosće. Žadanje wo statnoprawnisku runoprawosć Serbow so ani we wustawowym naćisku SED ani w naćiskach krajnych sejmow njewobkedźbuje.
6.3. Budyski měšćanski sejm přepoda ležownosć Maćicy Serbskej za nowy Serbski dom.
měrc: Memorandumaj Domowiny a Narodneho wuběrka na konferencu štyrjoch ministrow wonkownych naležnosćow w Moskwje. W memorandumje Domowiny zwurazni so přesłapjenje wo dotalnym postupowanju krajnych zarjadnistwow a wjednistwa SED Serbam napřećo. Předpołoža so w šěsć dypkach namjety k rozrisanju prašenjow statnu runoprawosć serbskeho luda nastupajo.
8.3. Domowina žada znowa oficialnu dowolnosć skutkowanja w Delnjej Łužicy a wukubłanje wučerjow za Delnju Łužicu.
14.4. W domje Serbskeje młodźiny w Chrósće zahaji so prěni kubłanski kurs.
6.6. Załoženje noweho serbskeho ćišćerskeho předewzaća – drustwo Domowiny
6.7. Prěnje čisło „Noweje doby“ wuńdźe.
24.8. Zakładny kamjeń za nowy Serbski dom so połoži při składnosći 100. róčnicy załoženja Maćicy Serbskeje. Na swjatočnym zarjadowanju spěwaja zjednoćene hornjoserbske chóry oratorij „Nalěćo“ w orchestralnym wobdźěłanju Jurja Winarja a Jana Rawpa.
8.9. Załoženje prěnjeje serbskeje wyšeje šule w Budyšinje
21.11. Wuradźowanje Domowinskeho wjednistwa z předsydomaj strony SED Wilhelmom Pieckom a Ottom Grotewohlom wo serbskim narodnym prašenju.
Doskónčne dźělenje Domowinskeho předsydstwa wot ŁSNW.
1.1. Zhromadna hospodarska rada Jendźelskeho a US-ameriskeho wobsadniskeho pasma so wutwori. Pasmje so do bicony zjednoćitej (Francoske pasmo přistupi 1949).
6.2. a 28.2. Krajne sejmy Braniborskeje a Sakskeje schwala naćiski krajnych wustawow.
6./7.6. Konferenca wšitkich němskich ministerskich prezidentow w Mnichowje. Žadanje srjedźoněmskich krajow za wobjednanjom zasadnych prašenjow cyłoněmskeho natwara na konferency so njepřiwza.
14.6. Wutworjenje Němskeje hospodarskeje komisije (DWK) za Sowjetske wobsadniske pasmo
20.–24. 9. II. stronski zjězd SED, najwažniši nadawk widźi we wutworjenju jednotneje Němskeje.
6./7.12. Berlin: 1. němski ludowy kongres za jednotu a měr
19.1. Pólska: Bolesław Bierut wuzwoli so za prezidenta republiki.
10.2. Paris: Dobyćerske mocy 2. swětoweje wójny podpisaja měrowe zrěčenja z Rumunskej, Bołharskej, Madźarskej, Finskej a Italskej.
4.3. Wulka Britaniska/Francoska: Krajej podpisatej zrěčenje mjezsobneje podpěry.10.3.–24.4. Moskwa: Konferenca wonkownych ministrow ZSSR, USA, Wulkeje Britaniskeje a Francoskeje. W srjedźišću steji prašenje Němskeje. Konferenca skónči so bjez dojednanja.
12.3. USA: Proklamowanje Trumanoweje doktriny
5.6. Marshallowy plan zmóžni hospodarski znowanatwar Europy.
6.7. Španiska: Z pozdatnym ludowym rozsudom da so general Franco jako prezident na čas žiwjenja wopodstatnić. F. Franco zawjedźe znowa monarchiju.
29.11. USA: Hłowna zhromadźizna UNO w New Yorku wobzamknje dźělenje Palestiny do židowskeho a do arabskeho stata.
25.11.–15.12. London: Konferenca wonkownych ministrow ZSSR, USA, Wulkeje Britaniskeje a Francoskeje wo prašenju Němskeje wjedźe k łamkej mjez USA a ZSSR. Konferenca so bjez dojednanja přetorhnje.
22.12. Italska: Schwalenje wustawy přez konstituowacu Narodnu zhromadźiznu
30.12. Rumunska: Proklamowanje ludoweje republiki
16.2. Zahajenje brigadowanja na twarnišću Serbskeho doma
23.3. Sakski krajny sejm schwali Serbski zakoń.
3.5. W Budyšinje wutwori so Serbski zarjad za ludowe kubłanje.
11.9. Koło serbskich tworjacych wuměłcow so załoži.
13.10. Serbske ludowe dźiwadło so załoži, prěnje serbske profesionalne dźiwadło. Jeho prěni intendant je Jan Krawc.
14.10. Drježdźanski sćelak započina z połhodźinskim serbskorěčnym wusyłanjom kóždu druhu njedźelu.
1.12. Wotewrjenje serbskeje knihownje w Budyšinje
december: Serbska młodźina (SM) přistupi Swobodnej němskej młodźinje (SNM).
3.1. Zawjedźenje francoskeje měny w Posaarskej
25.2. Załoženje Maxa-Planckoweho towarstwa k spěchowanju wědomosćow. Towarstwo je naslědnik kejžora Wilhelmoweho towarstwa z lěta 1911.
1.3. Załoženje Banki němskich krajow, pozdźišeje Němskeje zwjazkoweje banki w Frankfurće n. Mohanom
2.3. Ludwig Erhard woli so za direktora Hospodarskeho zarjadnistwa bicony.
9.3. Němska hospodarska komisija přewozmje centralny nawod hospodarstwa w Sowjetskim wobsadniskim pasmje (do 1949).
20.3. Kontrolna rada aliěrowanych so rozeńdźe, po tym zo so postupnje wšelakore zajimy mjez zapadnymi mocami a Sowjetskim zwjazkom jewja, kaž so wone tež na Londonskej konferency pokazaja. Z tym skónči so zhromadne rjadowanje Němskeje.
23.4. Zjednoćenstwo ludowych zawodow (VVB) załoži so w SWP.
29.4. Demokratiska burska strona Němskeje załoži so w SWP.
25.5. Nacionaldemokratiska strona Němskeje załoži so w SWP.
20.6. Měnowa reforma, zawjedźenje němskeje hriwny (DM) w ZWP
23.6. Měnowa reforma w SWP
24.6. Z wukazom SMAD, wobchad mjez Zapadnym Berlinom a zapadnymaj wobsadniskimaj pasmomaj přetorhnyć, započina so Berlinska blokada.
26.6. Zapadny Berlin zastara so z pomocu lětadłow („powětrowy móst“).
3.7. Sowjetska wojerska administracija (SMAD) wutwori jednotki wobrónjeneje ludoweje policije w SWP.
1.8. Prěnje čisło nowiny „Stern“ wuńdźe w Hannoverje.
28.8. Znowawotewrjenje Narodneho dźiwadła we Weimarje
1.9. W Bonnje schadźuje so Parlamentariska rada. Pod nawodom Konrada Adenauera ma nadawk, Zakładny zakoń za přichodnu zwjazkowu republiku diskutować a wobzamknyć.
13.10. Spočatk aktiwistiskeho hibanja w SWP
22.10. Bertolt Brecht a Helene Weigel nawróćitaj so z US-ameriskeho eksila do Wuchodneho Berlina.
3.11. Wikowanska organizacija HO wotewri so jako statne předewzaće w SWP.
26.11. W SWP přirjaduja so zawodne rady zawodnym dźěłarniskim wjednistwam (BGL).
30.11. W Sowjetskim sektoru Berlina wutwori so samostatny magistrat, kiž woli Friedricha Eberta (SED) za wyšeho měšćanostu. Z tym je město administratiwnje dźělene.
11.12. Liberalne strony ZWP zwjazaja so do FDP, předsyda strony je Theodor Heuss.
13.12. Organizacija Młodych pioněrow załoži so we Wuchodnym Berlinje.
20.1. Pólska: Přesydlenje pólskeje ludnosće z wuchodnych kónčin kraja (po wójnje ZSSR słušacy teritorij) do něhdy němskich wjeskow Delnjeje Šleskeje je zakónčene.
Čěskosłowakska: Komunistiska strona přewozmje w februarje móc w kraju. Prezident Edvard Beneš a jeho ministrojo nuzuja so k wotstupej.
21.3. ČSR: Zakoń wo zemskej reformje, ležownosće nad 50 ha so zestatnjeja. Zestatnjenje zawodow z wjace hač 50 dźěławymi.
14.6. ČSR: Za statneho prezidenta woli so Klement Gottwald, kiž natwari diktaturu po přikładźe ZSSR.
17.3. Belgiska: Beneluxske staty, Francoska a Wulka Britaniska wutworja kooperaciski a zakitowanski pakt.
11.6. Rumunska: Zakoń wo zestatnjenju industrijnych, hórniskich, bankowych, zawěsćenskich a transportnych předewzaćow.
23./24.6. Waršawa: Jako reakciju na Londonsku konferencu (1947) schadźuje so we Waršawje Konferenca wosom mocow (ZSSR, Albanska, Bołharska, Juhosłowjanska, Pólska, Rumunska, ČSR a Madźarska). Konferenca kritizuje pospyty zapadnych mocow „pačenja Němskeje“, wohroženje „Měroweje hranicy Wódra-Nysa“, a žada dodźerženje Podstupimskeho zrěčenja nastupajo wutworjenje cyłoněmskeho knježerstwa a wotzamknjenje měroweho zrěčenja.
26.6. Juhosłowjanska/ZSSR: Komunistiske wjednistwo pod Josepom B. Titom wotpači so wot politiki ZSSR a dźe samostatny puć.
10.12. Francoska: W Parisu schwali hłowna zhromadźizna UN „Powšitkownu deklaraciju čłowjeskich prawow“.
10.1. Serbska ludowa uniwersita w Radworju so załoži za rěčne dalekubłanje dorostłych.
20.1. Braniborske knježerstwo dowoli dźěławosć Domowiny w Delnjej Łužicy.
25.1. Załoženje 1. serbskeje kulturneje brigady na Serbskej wyšej šuli w Budyšinje
15.5. Domowina wotewri sekretariat za Delnju Łužicu w Choćebuzu.
30.5. Wustawa NDR, art. 11, zaruča zak
onsku runoprawosć serbskeje ludnosće.
awgust: W centralnym aparaće Domowiny wutwori so zawodowa stronska skupina SED.
3.10. Zeńdźenje předsydstwa Domowiny ze zastupjerjemi cyrkwje. Dla sylnišeho politiskeho wusměrjenja Domowiny na SED a stupaceho wuzamkowanja a wusměšowanja wšeho křesćanskeho zmyslenja w medijach a šulach rostu napjatosće mjez cyrkwinskimi kruhami a Domowinu. Ličba wustupow z Domowiny sylnje stupa. Pawoł Nedo spyta zwjazanosć Domowiny z SED wusprawnić.
11.1. Prěnje předstajenje Berlinskeho ansambla, kiž staj Bertolt Brecht a Helene Weigel natwariłoj, při Němskim dźiwadle we Wuchodnym Berlinje.
17.1. Zapadni aliěrowani wutwarja wojerski wěstotny hamt k dohladowanju wotbrónjenja w Zapadnej Němskej.
25.-28.1. 1. stronska konferenca SED; wobzamknjenja wo wuwiću SED, wudźěłanje zasadow hospodarskeje politiki
3.2. Parlamentariska rada přiwozmje Zapadny Berlin jako dwanaty zwjazkowy kraj do preamble Zakładneho zakonja.
10.5. Parlamentariska rada woli Bonn jako nachwilnu stolicu a sydło knježerstwa Zwjazkoweje republiki Němskeje.
12.5. Sowjetski zwjazk zběhnje Berlinsku blokadu.
23.5. Zakładny zakoń za Zwjazkowu republiku Němsku (ZRN) wozjewi so w Bonnje.
30.5. Němski ludowy kongres wuzwoli Němsku ludowu radu a schwali wustawu za Němsku demokratisku republiku (NDR).
18.6. We Wuchodnym Berlinje wotewri so znowa we wójnje ćežko rozbita Narodna galerija.
14.8. Prěnje wólby do Zwjazkoweho sejma, CDU dobudźe. Zwjazkowy prezident je Theodor Heuss (FDP), zwjazkowy kancler Konrad Adenauer (CDU).
18.9. Prěnje powójnske němske knižne wiki wotewrja so w Frankfurće.
7.10. Załoženje Němskeje demokratiskeje republiki. Přetworjenje Němskeje ludoweje rady do Prowizoriskeje ludoweje komory NDR. Prezident: Johannes Dieckmann. Wustawa NDR nabudźe móc.
8.10. Frankfurtske zrěčenje wo wikowanju mjez BRD a NDR
10.10. Sowjetska wojerska administratura přepoda zarjadnisku funkciju na knježerstwo NDR a so rozpušći. Na jeje městno stupi Sowjetska kontrolna komisija (SKK).
11.10. Prowizoriska Ludowa komora wuzwoli Wilhelma Piecka za statneho prezidenta.
12.10. Prowizoriske knježerstwo pod ministerskim předsydu Ottom Grotewohlom
21.10. Zwjazkowy kancler Adenauer wozjewi, zo je Zwjazkowa republika jenička legitimowana statna organizacija němskeho luda.
31.10. Němska zwjazkowa republika přiwozmje so do Organizacije za europske hospodarske zhromadne dźěło (OEEC). OEEC rozdźěli mjez druhim pjenjezy Marshalloweho plana a koordinuje program hospodarskeho znowanatwara.
25.1. ZSSR: W Moskwje załoža wuchodoblokowe staty ZSSR, Bołharska, Madźarska, Pólska, Rumunska a ČSR „Radu wzajomneje hospodarskeje pomocy“. Rada załoži so jako pendant k Marshallowemu planej. NDR přistupi 1950.
4.4. USA: Dźesać zapadoeuropskich krajow, Kanada a USA załoži we Washingtonje NATO.
8.4. USA: Konferenca třoch zapadnych mocow (USA, Wulka Britaniska, Francoska) schwali we Washingtonje wobsadniski statut a wobzamknje zrěčenje wo kontroli třoch mocow za Zapadnu Němsku.
20-25.4. Francoska: W Parisu a w Praze schadźuje so swětowy měrowy kongres. Pablo Picasso stwori za njón symbol měroweho hołbja.
5.5. London: Dźesać zapadoeuropskich krajow załoži Europsku radu.
20.8. Madźarska: Proklamowanje wustawy ludoweje republiki
16.10. Grjekska: Byrgarska wójna so po sydom lětach zakónči.
